Δεν αποτελούν ακριβώς «reboot» αλλά ούτε και «delete» οι νέοι κανόνες που θέσπισε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και αλλάζουν τα δεδομένα για το Διαδίκτυο.
Μεταξύ άλλων, η νέα Οδηγία του Ε.Κ. καθιστά τις διαδικτυακές πλατφόρμες υπεύθυνες για το περιεχόμενο που αναρτούν οι χρήστες, κάτι που δεν ίσχυε μέχρι τώρα. Επίσης, δημιουργείται νέο πνευματικό δικαίωμα που οι γίγαντες του Διαδικτύου θα πρέπει να αποδίδουν σε συνεννόηση με τους δημιουργούς. Πώς όμως θα το κάνουν;
Τι θα σημαίνει αυτό για τους μικρούς, ανεξάρτητους δημιουργούς;
Τα αμφιλεγόμενα σημεία της Οδηγίας ήταν τα άρθρα 15 και 17 που αφορούν τους εκπροσώπους του Τύπου και τις πλατφόρμες που διαμοιράζουν περιεχόμενο, όπως το Facebook, το YouTube κ.ά.
Οι υπέρμαχοι της νέας Οδηγίας του Ε.Κ., που σταδιακά θα αποκτήσει νομική υπόσταση από τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, υποστηρίζουν ότι διασφαλίζεται η ελευθερία της έκφρασης, ενώ οι πολέμιοι των νέων κανόνων πιστεύουν, αντιθέτως, ότι αυτή καταστρατηγείται. Ο δικηγόρος Ιωάννης Μπρούμας εκτιμά ότι η νέα οδηγία περιορίζει την ελευθερία των χρηστών του Διαδικτύου και την πρόσβασή τους σε άυλα αγαθά, ενώ η εφαρμογή της θα εξαφανίσει αμέσως μεγάλο όγκο περιεχομένου που σήμερα παράγεται από την κοινωνία των πολιτών. Από την άλλη πλευρά, ο επικεφαλής Ψηφιακής Πολιτικής του Ιδρύματος Ωνάση Πρόδρομος Τσιαβός αναγνωρίζει την ανάγκη της Ε.Ε. να ρυθμίσει την αγορά βλέποντας τι συμβαίνει στις ΗΠΑ και Κίνα με τους αστερίσκους της διαφάνειας, του σεβασμού των προσωπικών δεδομένων και την υποστήριξη του ανοικτού λογισμικού.
Περιορισμός στην ελευθερία έκφρασης και συμμετοχής
Του Αντώνη Μπρούμα*
Η νέα οδηγία του Ε.Κ. περιορίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα των χρηστών του Διαδικτύου στην ελευθερία της έκφρασης και στην ελεύθερη συμμετοχή στην επιστήμη και στον πολιτισμό με δύο τρόπους.
Κατ’ αρχάς, με το άρθρο 15 αναγνωρίζεται ένα εντελώς νέο συγγενικό δικαίωμα, όχι σε κάποιους δημιουργούς αλλά στους εκδότες/ιδιοκτήτες μέσων ενημέρωσης. Το νέο αυτό δικαίωμα είναι διατυπωμένο με τόσο ευρύ τρόπο, ώστε να έρχεται σε σύγκρουση με το διεθνώς αναγνωρισμένο δικαίωμα παράθεσης αποσπασμάτων από προστατευόμενα πνευματικά έργα. Με την ενσωμάτωση της οδηγίας στο δίκαιο κάθε κράτους-μέλους οποιοσδήποτε διαχειριστής ιστοσελίδας θα παρεμποδίζεται από το να παραθέτει αποσπάσματα από ειδησεογραφικά άρθρα, έστω και αν τέτοια αποσπάσματα περιορίζονται μόνο στον τίτλο και στην πρώτη φράση του σχετικού άρθρου.
Επιπλέον, με το άρθρο 17 αίρεται το καθεστώς ασφαλούς λιμένα των μεσαζόντων του Διαδικτύου, που σήμερα φιλοξενούν τον κύριο όγκο του διαδικτυακού περιεχομένου που παράγεται από τους ίδιους τους χρήστες. Με την ισχύουσα νομοθεσία οι μεσάζοντες του Διαδικτύου δεν ευθύνονται για περιεχόμενο των χρηστών, που φιλοξενούν, παρά μόνο αν ειδοποιούνται σχετικώς και δεν το αφαιρούν. Οι νέοι κανόνες τους καθιστούν υπεύθυνους για το φιλοξενούμενο περιεχόμενο και εμμέσως τους υποχρεώνει να εφαρμόσουν τεχνολογικά φίλτρα για τον προκαταρκτικό έλεγχό του. Ετσι, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι περιεχομένου παραγόμενου από χρήστες, που σήμερα είναι διαθέσιμο στις πλατφόρμες του Διαδικτύου, θα πάψει να υπάρχει εν μια νυκτί.
Η νέα οδηγία συνεχίζει στην κατεύθυνση των άλλων 10 οδηγιών της Ε.Ε. περί πνευματικής ιδιοκτησίας, που δεν είναι άλλη από τη διαρκή διεύρυνση των ιδιωτικών περιφράξεων επί άυλων αγαθών χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα. Εκπεφρασμένος στόχος της είναι ο διαμοιρασμός στους δημιουργούς μέρους των υπερκερδών των μονοπωλίων του Διαδικτύου. Δεν δικαιολογείται όμως ενόψει αυτού του σκοπού όλοι μας να πληρώνουμε δυσανάλογο κοινωνικό κόστος με την απώλεια των ελευθεριών μας. Υπάρχουν άλλοι πιο αποτελεσματικοί και πολύ λιγότερο ή καθόλου επιζήμιοι κοινωνικά θεσμοί για τη συνεισφορά των μονοπωλίων του Διαδικτύου στις κοινωνικές ανάγκες, όπως η δίκαιη φορολόγησή τους, το σπάσιμο της καθετοποίησής τους μέσω του νόμου και η διανομή μέρους των κερδών τους στους δημιουργούς με καινοτόμους θεσμούς, όπως το παγκόσμιο εγγυημένο εισόδημα.
* Ο κ. Αντώνης Μπρούμας είναι δικηγόρος, ειδικός σε νομικά θέματα τεχνολογίας.
Ανοίγονται νέες αγορές, ρυθμίζονται οι υπάρχουσες
Του Πρόδρομου Τσιαβού*
Το να πιστεύει κανείς ότι τα άρθρα 15 και 17 της πρόσφατης Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την πνευματική ιδιοκτησία αφορούν αποκλειστικά και μόνο τον κόσμο του copyright είναι σαν να αγνοεί έναν ελέφαντα όχι απλώς στο δωμάτιο, αλλά στο ασανσέρ.
Είναι πράγματι η κακή Ευρώπη που θέλει να περιορίσει τα καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα και να λογοκρίνει το Διαδίκτυο; Θέλω να πιστεύω πως όχι. Για να κατανοήσουμε τη ρύθμιση αυτήν, θα πρέπει να δούμε το φαινόμενο της ανάδυσης των «τριών Διαδικτύων»: Το κινεζικό Διαδίκτυο, στο οποίο κυριαρχούν οι μεγάλες εταιρείες που ελέγχονται από το κράτος, όπως η JD, η Tencent, η Baidu ή η Alibaba. Το αμερικανικό Διαδίκτυο, όπου κυριαρχεί η απορρύθμιση και όπου έχουμε εθνικούς πρωταθλητές παγκοσμίου επιπέδου, όπως oι γνωστές FANG (Facebook, Αmazon, Νetflix και Google – Alphabet). Και το ευρωπαϊκό Διαδίκτυο, στο οποίο δεν έχουμε τόσο εταιρείες ψηφιακών πλατφορμών όσο παρόχους περιεχομένου. Και δεν αναφερόμαστε μόνο σε μουσικούς και εκτελεστές, αλλά και σε μουσεία, αρχεία και βιβλιοθήκες, αρχαιολογικούς χώρους, εκδότες και παραγωγούς οπτικοακουστικού υλικού.
Μην ξεχνάμε ότι η Ε.Ε. επέβαλε πρόστιμο 13 δισ. ευρώ στην Apple το 2016 και έχει επιβάλει περισσότερα από 8,5 δισ. ευρώ πρόστιμα στην Google τα τελευταία πέντε χρόνια για παραβίαση του δικαίου του ανταγωνισμού. Επίσης, η Ε.Ε. είναι ο παγκόσμιος πρωταθλητής στην προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων, ενώ οι ευρωπαϊκές πόλεις προσπαθούν να ρυθμίσουν τις πλατφόρμες της οικονομίας του διαμοιρασμού, από το Uber μέχρι την Airbnb.
Με τη νέα Οδηγία για τα πνευματικά δικαιώματα, η Ε.Ε. προσπαθεί να επιτύχει ό,τι και τα άλλα δύο Διαδίκτυα, με τη διαφορά ότι δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία του καταναλωτή, του δημιουργού και του δικαιούχου: να δημιουργήσει νέες αγορές και να ρυθμίσει τις υπάρχουσες προς όφελος των βιομηχανιών και των πολιτών της. Εάν καταφέρουμε να έχουμε συλλογική διαχείριση με διαφάνεια, εάν σεβόμαστε τα προσωπικά δεδομένα του πολίτη και του καταναλωτή, εάν υποστηρίζουμε τα ανοικτά δεδομένα και λογισμικό, εάν δημιουργήσουμε ακόμη περισσότερο και καλύτερο περιεχόμενο και εάν αποφύγουμε τα δεινά των μονοπωλιακών συμπεριφορών, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να κερδίσουμε το παγκόσμιο στοίχημα του ευρωπαϊκού Διαδικτύου. Διαφορετικά όχι απλώς θα έχουμε αγνοήσει τον ελέφαντα, αλλά κινδυνεύουμε και να βρεθούμε κλεισμένοι στο ασανσέρ μαζί του.
* Ο κ. Πρόδρομος Τσιαβός είναι επικεφαλής Ψηφιακής Πολιτικής και Ανάπτυξης του Ιδρύματος Ωνάση.