Προκαλεί θλίψη το μακρόσυρτο δράμα της Βρετανίας. Μια σπουδαία χώρα, μια ιστορική κοινοβουλευτική δημοκρατία, ζει μια εθνική πανωλεθρία, σε απευθείας παγκόσμια μετάδοση, παγιδευμένη στα αδιέξοδα που οι πολιτικοί της δημιούργησαν.
Τι θα συμβεί τελικά; Κανείς δεν ξέρει. Πώς θα είναι η επόμενη μέρα; Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει. Δισεκατομμύρια έχουν χαθεί. Συνολικό ενεργητικό 800 δισ. λιρών έχει μεταφερθεί στην ηπειρωτική Ευρώπη – κι αυτό μόνο από τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Σχέδια έκτακτης ανάγκης προβλέπουν τεράστιες αποθήκες και ψυγεία για φάρμακα και βασικά είδη, επιστράτευση ενστόλων, ουρές φορτηγών στα λιμάνια και επιβατών στα αεροδρόμια.
Κάθε συντεταγμένη οικονομία και κοινωνία απαιτεί ένα ελάχιστο προβλεψιμότητας. Στη Βρετανία του ιστορικού φιλελεύθερου κράτους δικαίου, αυτό έχει χαθεί. Εάν το Brexit προχωρήσει, το ξήλωμα δεκαετιών ευρωπαϊκής νομοθεσίας αναπόσπαστα ενσωματωμένης στο βρετανικό δίκαιο θα είναι ένα τιτάνιο έργο. Αλλά και μετά την έξοδο του άρθρου 50, θα είναι μόνο η αρχή των δυσκολιών. Η διαπραγμάτευση νέων εμπορικών συμφωνιών θα πάρει πολλά χρόνια.
Γιατί να επιλέξει μια ισχυρή περήφανη χώρα να επιφέρει τέτοια ανυπολόγιστη ζημία στην οικονομία, στο διεθνές κύρος της, στην εσωτερική της σταθερότητα, στην εθνική της υπόσταση; Ακόμα κι οι πιο προηγμένοι δημοκρατικοί θεσμοί, παρότι ανώτεροι από οποιαδήποτε εναλλακτική, δεν προστατεύουν απέναντι σε αυτοκαταστροφικές εκβάσεις εάν η πολιτική ευθύνη απουσιάζει. Ακόμα περισσότερο, ύστερα από ένα δημοψήφισμα που κερδήθηκε με εσφαλμένες προσδοκίες και εσκεμμένη παραπληροφόρηση, δένοντας το Κοινοβούλιο χειροπόδαρα και διχάζοντας τη χώρα όσο ποτέ στην πρόσφατη ιστορία της. Η βρετανική δημοκρατία θα έπρεπε υπό το φως των νέων δεδομένων και αδιεξόδων να εισακούσει τον Κέινς: When things change, I change my mind. Είναι αμφίβολο εάν μπορεί.
Απέναντι στην παραπαίουσα Βρετανία, η Ε.Ε. παραμένει ένα πανίσχυρο κλαμπ. Η εξουσία και κυριαρχία ακόμα και μιας μικρής χώρας-μέλους είναι πολύ μεγαλύτερη από όποια κυριαρχία μπορεί να αποκτήσει μια μεγάλη χώρα αποχωρώντας. Η Ε.Ε. επιτρέπει στη μικρή Ιρλανδία να ορίσει τους όρους αποχώρησης της άλλοτε κραταιάς Βρετανίας. Στα δύσκολα, αντιμέτωπο με τρίτους, κάθε μέλος της Ε.Ε. μπορεί να υπολογίζει στην κοινοτική αλληλεγγύη.
Η αυτονομία μιας χώρας στη χάραξη της πολιτικής της, το να ψηφίζει τους δικούς της νόμους, δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι είναι και κυρίαρχη. Κυριαρχία σημαίνει την ισχύ να διαμορφώνεις τελικές εκβάσεις, να επηρεάζεις τα τελικά αποτελέσματα προς όφελος της χώρας σου. Βγαίνοντας από την Ε.Ε. η Βρετανία θα ανακτήσει αυτονομία. Πόσο κυρίαρχη όμως θα είναι; Πολύ λιγότερο από ό,τι ήταν μέχρι σήμερα, ως μέλος του πιο ανεπτυγμένου κλαμπ στον κόσμο.
Στο παγκόσμιο εμπόριο η Ε.Ε. παραμένει μια (φθίνουσα) υπερδύναμη. Οσοι συναλλάσσονται μαζί της αναγκάζονται (λόγω του μεγέθους της ευρωπαϊκής αγοράς) να συγκλίνουν με τους κανόνες και τις προδιαγραφές της. Το ίδιο θα κάνει κι η Βρετανία, χωρίς όμως την καρέκλα στο τραπέζι συνδιαμόρφωσης αυτών των ρυθμίσεων.
Το Brexit συνιστά έναν ιστορικό αναχρονισμό. Το μερίδιο της Ευρώπης στην παγκόσμια οικονομία μειώνεται σταθερά. Η Ε.Ε. δεν εκπροσωπεί παρά 16% του παγκόσμιου ΑΕΠ – όμως η Βρετανία είναι μόνο 2%! Η Ευρώπη προσπαθεί να ανασχέσει τη συρρίκνωση της οικονομικής της ισχύος, την αλματώδη άνοδο της Κίνας, την υστέρηση στην 4η βιομηχανική επανάσταση, να υπερασπιστεί τη θέση της στον κόσμο. Σε αυτή τη συγκυρία των κοινών ευρωπαϊκών προσκλήσεων, η Βρετανία, ως «μικρή Αγγλία», με το ξεροκέφαλο πείσμα μιας ξεπεσμένης αριστοκράτισσας, επιλέγει να πάει μόνη της. Τι ισχύ μπορεί να έχει μόνη η Βρετανία στην παγκόσμια οικονομία; Τι ταπεινώσεις την περιμένουν όταν έρθει να διαπραγματευθεί μια εμπορική συμφωνία με την κυβέρνηση του αλαζονικού Τραμπ; Πόσο κοντόφθαλμη η αποχώρηση της Βρετανίας από μια Ε.Ε. της οποίας τις κορυφαίες εξωτερικές επιλογές συμμερίζεται (Ιράν, παγκόσμιο κλίμα, Μέση Ανατολή, υπεράσπιση φιλελεύθερων θεσμών), ακριβώς όταν οι πολιτικές αυτές βάλλονται πανταχόθεν;
Το Brexit συνιστά τη μεγαλύτερη αποτυχία του εφαρμοσμένου εθνικολαϊκισμού (αφού εμείς τη γλιτώσαμε τελευταία στιγμή). Στην αναμέτρηση ανάμεσα στις «ελίτ» και στον θυμωμένο αναγνώστη της Sun αποδείχθηκε (ώ της έκπληξης!) ότι οι «ειδικοί» γνώριζαν περισσότερα για τις συνέπειες του Brexit από τους πελάτες του Gove και του Farage.
Οπως κάθε δημαγωγική φενάκη, το Brexit επαγγέλλεται μια λογική αδυνατότητα: υπόσχεται να ικανοποιήσει ταυτόχρονα τρία πράγματα: αποχώρηση από την ενιαία αγορά και την τελωνειακή ένωση, κανένα σύνορο Ιρλανδίας – Β. Ιρλανδίας (αλλιώς καταρρέει η ειρήνη στη Β. Ιρλανδία), κανένα σύνορο Βρετανίας και Β. Ιρλανδίας (αλλιώς καταρρέει το Ηνωμένο Βασίλειο). Ομως μόνο δύο από τις τρεις «αδιαπραγμάτευτες» αυτές επιδιώξεις των Brexiteers είναι δυνατόν να ικανοποιηθούν. Το τεστ αλήθειας των δημαγωγών είναι η πρόσκρουσή τους στον τοίχο της λογικής.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης, αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.