ΑΓΓΕΛΑ ΓΙΩΤΗ
Ο Κάλβος στα ίχνη του «Λογγίνου». Ενας άνθρωπος των γραμμάτων στην Ευρώπη του 19ου αιώνα
εκδ. Αντίποδες, σελ. 473
Το 1889 ο Παλαμάς καθιέρωσε τον Κάλβο ως ποιητή των είκοσι Ωδών που διακατέχεται από υψηλό πατριωτικό πάθος. Σαράντα πέντε χρόνια αργότερα ο Σεφέρης κλόνισε την παραδεδομένη εικόνα, δίδοντας έμφαση στις απορίες που γεννά το καλβικό έργο και το ίδιο το πρόσωπο του ποιητή. Εκτοτε, η εντατική φιλολογική έρευνα μελέτησε πολλές πλευρές της πολυσύνθετης «χασματικής» προσωπικότητάς του – του αυτοεξόριστου, του πολιτικού διανοούμενου, του συγγραφέα ιταλικών τραγωδιών, του δάσκαλου φιλοσοφικών μαθημάτων, του μεταφραστή θρησκευτικών και επιστημονικών κειμένων. Και παράλληλα έθεσε ζητήματα – κατά πόσον ο ποιητής υπηρέτησε την υφολογική βαθμίδα του «υψηλού» της αρχαιότητας, και αν ναι, πόσο πιστά το πέτυχε, κι ακόμα κατά πόσον επρόκειτο για έναν νεοκλασικό ή ρομαντικό ποιητή.
Σήμερα το έργο της Αγγέλας Γιώτη έρχεται να χρησιμοποιήσει το υλικό των καλβικών μελετών τοποθετώντας το σε ακόμα πλατύτερη βάση εφόσον, όπως υποστηρίζει, οι παλαιότερες μονοσήμαντα διλημματικές προσεγγίσεις έχουν εξαντλήσει τη γονιμοποιητική ισχύ τους. Αυτό που επέλεξε έτσι είναι μια πολύ μεγάλη διεύρυνση του πεδίου της ιστορικοφιλολογικής έρευνας έτσι ώστε να περιλάβει πολυάριθμες πτυχές της ατμόσφαιρας στην εποχή όπου έζησε ο Κάλβος. Πρόκειται για μια επιλογή που δεν την οδηγεί σε άμεσες αποκρίσεις στα ερωτήματα που θέτουν o ποιητής και το έργο του, καθώς το παρελθόν περιέχει στοιχεία που πιθανόν δεν πρόκειται ποτέ να φωτιστούν. Με τη στοχαστική παραδοχή της, η μελετήτρια αποφεύγει, ωστόσο, να συρρικνώσει το υποκείμενο και τις συνθήκες του στο μέγεθος που μας εξαναγκάζει η άγνοιά μας, ενώ παράλληλα ανακατασκευάζοντας τους πολυάριθμους πνευματικούς χώρους μέσα στους οποίους κινήθηκε κι επιτυγχάνοντας να αναπλάσει τις διαθέσιμες επιλογές και τις απαντήσεις που η εποχή έδωσε στα ανοικτά ζητήματα, τουλάχιστον λαμβάνει έμμεσες αποκρίσεις στα ερωτήματα που θέτει.
Από την πρώτη του στιγμή το έργο του Κάλβου χαιρετίστηκε ως πινδαρικό, συνδέοντας τη «Λύρα» με τον, κατά Λογγίνο, υψηλό ποιητή της ελληνικής αρχαιότητας. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, αποδείχθηκε πως οι πιθανότητες άμεσης επαφής του Κάλβου με την αρχαία ποίηση του Πινδάρου θα πρέπει να θεωρούνται ανύπαρκτες. Η επαφή του επομένως ήταν έμμεση – ο Κάλβος συνομίλησε με την ανθηρότατη βρετανική και ιταλική πινδαρίζουσα ποίηση, με το υψηλό ύφος των «Ψαλμών» του Δαυίδ, καθώς και με τις λογγίνειες «περί ύψους» απόψεις, που μέσω του Γάλλου Μπουαλό έφθασαν στην Ιταλία και στη Βρετανία και καλλιεργήθηκαν από τους θεωρητικούς του 18ου και του 19ου αιώνα. Αυτό που η Αγγέλα Γιώτη κάνει, είναι πως ανοίγοντας την ερευνητική βεντάλια της, παρακολουθεί την πορεία διαμόρφωσης των υψηλών αρχαιοελληνικο-ρωμαϊκών ιδεών κατά την Αναγέννηση, τον νεοκλασικισμό και τον ρομαντισμό, στην ποίηση, στη ρητορική και στη φιλοσοφία – στους τρεις δηλαδή τομείς με τους οποίους συνέδεσε τον κατακερματισμένο βίο του ο Κάλβος. Αξιοθαύμαστη για την ψιλοβελονιά στις λεπτομέρειες και τη γερή αρματωσιά στις δομικές επιλογές της, η μελέτη της μετακινείται έτσι από μια ερμηνευτική προσέγγιση του καλβικού ποιητικού έργου σε μια ιστορική προσέγγιση του πνευματικού βίου του. Παρακολουθεί με αυτό τον τρόπο πως η εποχή τοποθετήθηκε απέναντι στα διλήμματα που και αυτός αντιμετώπισε, όπως λόγου χάρη στη διαμάχη «αρχαίων και νεωτερικών», νεοκλασικιστών και ρομαντικών πάνω στο ζήτημα της σχέσης με τα αρχαία πρότυπα. Και θεωρεί ότι (όπως και οι Ιταλοί νεοκλασικιστές συγκαιρινοί του ποιητές), αυτό που ο Κάλβος θέλησε να πει συνδέοντας το έργο του με τον Πίνδαρο, ήταν ότι συντάσσεται με όσους τον χρησιμοποιούν ως έκφραση ποιητικής ελευθερίας και όχι ως μέσον δουλικής απομίμησης της αρχαιοελληνικής ποίησης.