Πρόκληση για τον ίδιο και ύψιστη τιμή για την Ελλάδα αποτελεί η εκλογή του κ. Λίνου-Αλέξανδρου Σισιλιάνου στη θέση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). Ο κ. Σισιλιάνος, που αναλαμβάνει καθήκοντα στις 5 Μαΐου, είναι ένας διακεκριμένος νομικός σε παγκόσμιο επίπεδο. Εχει εργαστεί στην Ελλάδα ως καθηγητής Πανεπιστημίου και κυβερνητικός εμπειρογνώμων, ενώ σε διεθνές επίπεδο έχει καταλάβει, μεταξύ άλλων, κορυφαίες θέσεις στην Ε.Ε. και στον ΟΗΕ. Η «Κ» είχε την ευκαιρία να συζητήσει μαζί του ενόψει και της ανάληψης των νέων καθηκόντων του.
– Τα αποκαλούμενα «fake news» έχουν μονοπωλήσει το ενδιαφέρον της ευρωπαϊκής αλλά κυρίως της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής τα τελευταία 3 χρόνια, κυρίως λόγω της αναφοράς του Αμερικανού προέδρου σε αυτά και τις επιπτώσεις που έχουν στην κοινωνία μας. Πώς θεωρείτε ότι παραβιάζουν (αν παραβιάζουν) τα ανθρώπινα δικαιώματα στη σημερινή Ευρώπη;
– Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου προβλέπει και προστατεύει το δικαίωμα διάδοσης και λήψης πληροφοριών. Παράλληλα, η Σύμβαση αναφέρει ότι το δικαίωμα στην ελευθερία του Τύπου και της έκφρασης συνεπάγεται και υποχρεώσεις εκ μέρους των κρατικών λειτουργών και των δημοσιογράφων, οι οποίοι δεσμεύονται από συγκεκριμένους δεοντολογικούς κανόνες. Θεωρώ ότι η διασπορά ψευδών ειδήσεων από πλευράς δημοσιογράφων και άλλων κρατικών παραγόντων συνιστά πράγματι μια απειλή για το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, της διάδοσης και της ελεύθερης λήψης ορθών πληροφοριών. Οι αξιολογικές κρίσεις ως τέτοιες είναι ελεύθερες και δεν ελέγχονται από το Δικαστήριο, εκτός αν ξεπερνούν τα όρια της εξύβρισης, της δυσφήμησης ή της παρακίνησης σε φυλετικό μίσος, για παράδειγμα. Το ΕΔΔΑ έχει τονίσει επανειλημμένως ότι οι εκφράσεις μίσους δεν προστατεύονται – οι αξιολογικές κρίσεις είναι φυσικά ελεύθερες. Πρέπει, όμως, να βασίζονται σε ένα πραγματολογικό πλαίσιο το οποίο να ευσταθεί και να είναι ελεγμένο.
– Πώς εκτιμάτε ότι το νέο μεταναστευτικό σύμφωνο του ΟΗΕ (UN Global Compact for Migration) θα επηρεάσει τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη; Είναι συμβατό με την έννοια του εθνικού κράτους; Εκτιμάτε πως θα υπάρξουν αντιδράσεις από τα εθνικά νομοθετικά συστήματα και τις εθνικές κυβερνήσεις;
– Το εν λόγω σύμφωνο δεν είναι δεσμευτικό ως τέτοιο. Πρόκειται για ένα κείμενο αρχών που αποτυπώνει σε μεγάλο βαθμό το εθιμικό δίκαιο, νομοθεσίες κρατών-μελών, κρατικές πρακτικές, πρακτικές διεθνών οργανισμών περιλαμβανομένης της Ε.Ε. Αντανακλά και ενισχύει τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το καθεστώς των προσφύγων. Θεωρώ πως δεν πρόκειται για ρηξικέλευθο κείμενο, όπως παρουσιάστηκε από ορισμένους, κυρίως εθνικιστικούς κύκλους σε διάφορα κράτη. Εχει χαρακτήρα συστάσεως και αντλεί την όποια υποχρεωτικότητά του από το διεθνές εθιμικό δίκαιο, στο μέτρο που το αποτυπώνει. Εκτιμώ ότι είναι ένα κείμενο που μπορεί να «περπατήσει» και να βοηθήσει και εμάς ως Ελλάδα αλλά και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη, και πέραν της Ευρώπης, διότι έχει παγκόσμια εμβέλεια. Πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις το έχουν στηρίξει. Εκείνες που δεν το έχουν στηρίξει έχω την αίσθηση ότι τοποθετούνται αρνητικά για λόγους που δεν σχετίζονται με το ίδιο το κείμενο και πολλοί το κατηγορούν χωρίς καν να το έχουν διαβάσει. Θα τους καλούσα να το διαβάσουν πριν βγάλουν βεβιασμένα συμπεράσματα. Ο,τι περιλαμβάνει το Σύμφωνο αυτό είναι απολύτως συμβατό με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση και με τη νομολογία του ΕΔΔΑ.
– Αποκαλέσατε τους κύκλους που αντιτίθενται σε αυτό «εθνικιστικούς». Μήπως, όμως, οι εν λόγω κύκλοι απλά φοβούνται ότι η ταυτότητα της χώρας τους ενδέχεται να αλλοιωθεί εάν αποδεχθούν το Σύμφωνο;
– Και τα δύο ενδεχομένως. Είναι γεγονός ότι ο φόβος αυτός είναι υπαρκτός και αυτό είναι απολύτως κατανοητό. Παρ’ όλα αυτά, εγώ ερωτώ: ποιες είναι εκείνες οι συγκεκριμένες διατάξεις οι οποίες αποτελούν πραγματικό κίνδυνο; Δεν έχω λάβει απάντηση σε αυτό και θέλω να ακούσω. Εγώ δεν θεωρώ ότι υπάρχουν διατάξεις που συμβάλλουν σε ενδεχόμενη πληθυσμιακή αλλοίωση οποιασδήποτε χώρας.
– Είναι οι δικαστές σήμερα πράγματι ανεξάρτητοι και ελεύθεροι να κρίνουν με βάση τη συνείδησή τους ή υπάρχουν εξωγενείς επιρροές που διαβρώνουν το έργο τους;
– Το 2018 κυκλοφόρησε μια εκτενής έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης πανευρωπαϊκά, από την οποία προκύπτει ότι υπάρχει ανισότητα μεταξύ των κρατών-μελών. Σε ορισμένα κράτη η Δικαιοσύνη βάλλεται, και μάλιστα εντόνως, από την εκτελεστική αλλά και από τη νομοθετική εξουσία η οποία νομοθετεί κατά τρόπον παρεμβατικό ως προς την άσκηση του δικαιοδοτικού έργου. Βάλλεται, επίσης, από μέτρα οικονομικής φύσης. Με πρόσχημα την οικονομική στενότητα και την οικονομική κρίση, περικόπτονται δραστικά οι προϋπολογισμοί για τη λειτουργία της Δικαιοσύνης, κάτι το οποίο πλήττει και την ανεξαρτησία της ίδιας της Δικαιοσύνης. Την ωθεί σε μεγάλες καθυστερήσεις, πράγμα το οποίο επίσης είναι αντίθετο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που διασφαλίζει το δικαίωμα καθενός από εμάς στην ταχεία απονομή της Δικαιοσύνης. Δεν υπάρχει μία απάντηση στο ερώτημά σας, υπάρχουν 47 απαντήσεις, όσα και τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.
– Τι περισσότερο μπορεί να πράξει η Ευρώπη προκειμένου να θωρακιστούν ακόμη περισσότερο τα ανθρώπινα δικαιώματα; Υπάρχει χώρος για βελτίωση και αν υπάρχει, σε ποιους τομείς ακριβώς;
– Χώρος για βελτίωση υπάρχει, και μάλιστα πολύς. Εμείς από την πλευρά μας έχουμε να αντιμετωπίσουμε, και αντιμετωπίζουμε πράγματι, σειρά υποθέσεων που σχετίζονται με τις κύριες και καίριες όψεις της κρίσης, την οποία περνάει σήμερα η Ευρώπη. Είχαμε μέχρι πρότινος αρκετές προσφυγές που σχετίζονταν με την οικονομική κρίση, ενώ εκείνες που αφορούν το προσφυγικό και το μεταναστευτικό ζήτημα συνεχίζουν να κατατίθενται με αμείωτο ρυθμό. Στο σημείο αυτό ασφαλώς και πρέπει να κάνουμε πολλά, όχι μόνο εμείς ως Ελλάδα, αλλά και η Ιταλία ή οι άλλες χώρες πρώτης υποδοχής, καθώς και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, προκειμένου να μοιραστούν μαζί μας το πρόβλημα. Επιπλέον, έχουμε υποθέσεις που σχετίζονται με την τρομοκρατία και τα αντιτρομοκρατικά μέτρα. Και στο πεδίο αυτό υπάρχει χώρος για βελτίωση. Εχουμε και αιχμηρές σχετικές υποθέσεις. Εκκρεμεί, για παράδειγμα, ενώπιον του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης μια υπόθεση Big Brother Watch κατά Ηνωμένου Βασιλείου που αφορά τη μαζική καταγραφή ηλεκτρονικών μηνυμάτων σε πραγματικό χρόνο και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορεί να γίνει αυτή. Οι αρμόδιες κρατικές αρχές χαρακτηρίζουν τις εν λόγω πρακτικές αντιτρομοκρατικά μέτρα ή μέτρα που κατατείνουν στην ασφάλεια του κράτους. Τα τελευταία, όμως, μπορεί να παραβιάζουν την ιδιωτικότητα του καθενός από εμάς. Το να καταγράψει και να αναδείξει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο στο πεδίο αυτό νομίζω ότι είναι μια σημαντική συμβολή για όλους μας. Και τέλος, θα ήθελα να υπογραμμίσω τις διακρατικές υποθέσεις οι οποίες θέτουν ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κριμαία, στην Ανατολική Ουκρανία, στη Γεωργία κ.ο.κ. Είναι υποθέσεις δύσβατες, τόσο από πολιτική όσο και από νομική άποψη. Το Δικαστήριο περιορίζεται πάντοτε στις νομικές πτυχές των υποθέσεων, οι οποίες άγονται ενώπιόν του. Δεν είναι ο ρόλος του να αποφανθεί ως προς τις πολιτικές πτυχές. Ωστόσο, είναι σαφές ότι μια διακρατική προσφυγή έχει πάντοτε ένα πολιτικό πρόσημο και γι’ αυτό το Δικαστήριο πρέπει να είναι πάντοτε εξαιρετικά προσεκτικό ως προς τον χειρισμό τους.
– Για πρώτη φορά στην ιστορία εκλέγεται Ελληνας στη θέση του προέδρου του ΕΔΔΑ. Πώς μπορεί η εμπειρία σας από το ελληνικό νομικό σκηνικό να χρησιμοποιηθεί υπέρ της χώρας μας σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα σε αυτή; Τι περισσότερο μπορεί να περιμένει η Ελλάδα από έναν Ελληνα πρόεδρο αντί από λ.χ. έναν πρόεδρο άλλης εθνικότητας;
– Δεν θα το έθετα σε αυτή τη βάση. Οι συνάδελφοί μου δεν θα επηρεαστούν από το γεγονός ότι είμαι πρόεδρος του Δικαστηρίου. Μέχρι τώρα ήμουν πρόεδρος του οικείου τμήματος. Ποτέ βέβαια δεν προήδρευσα όταν κρινόταν υπόθεση κατά της χώρας μου. Ως προς την ουσία λοιπόν των ελληνικών αποφάσεων δεν νομίζω ότι θα αλλάξει κάτι εκ του λόγου αυτού. Θέλω να πιστεύω, ωστόσο, ότι το κύρος και η αξιοπιστία της χώρας επηρεάζονται θετικά από το γεγονός ότι Ελληνες κατέχουν σημαντικές θέσεις, είτε σε δικαστικά είτε σε άλλα ευρωπαϊκά όργανα. Νομίζω ότι κάτι τέτοιο συμβάλλει στη βελτίωση της εικόνας της χώρας.