Εάν αποδειχθεί ότι το λογισμικό του Boeing 737 Max ευθύνεται για τα πολύνεκρα δυστυχήματα στην Ινδονησία τον Oκτώβριο και στην Αιθιοπία τον Μάρτιο, δεν είναι μόνον η αξιοπιστία του αμερικανικού αεροναυπηγικού γίγαντα που θα κλονιστεί, αλλά θα χρειαστεί να αναθεωρήσουμε πολλά που θεωρούσαμε κανόνες στην εποχή μας. Μεταξύ αυτών, η πίστη ότι η πρόοδος είναι γραμμική και νομοτελειακή, και ότι οι εταιρείες των οποίων η επιβίωση βασίζεται στο καλό τους όνομα, πράττουν οτιδήποτε χρειάζεται για να διαφυλάξουν αυτήν τη φήμη.
Οταν μπαίνουμε σε αεροπλάνο, συμβιβαζόμαστε με το γεγονός ότι παραδίδουμε τους εαυτούς μας σε έναν αλουμινένιο πύραυλο, σε ένα μέσο μεταφοράς το οποίο δεν επιτρέπει καμία δική μας πρωτοβουλία ή συμμετοχή σε ό,τι συμβεί απ’ εκεί και πέρα. Εμπιστευόμαστε τη ζωή μας στην τεχνολογία και στους ανθρώπους που ευθύνονται για την ασφαλή μεταφορά μας. Ολη η βιομηχανία των κατασκευαστών αεροσκαφών και οι αερομεταφορείς εξαρτώνται από αυτή την εμπιστοσύνη. Γι’ αυτό κάθε ατύχημα εξετάζεται έως την τελευταία λεπτομέρεια, ώστε να βρεθεί η αιτία και να ληφθούν μέτρα που αποκλείουν την «επανάληψή» του. Είτε πρόκειται για κατασκευαστικό ή ανθρώπινο λάθος, κάθε έρευνα έπειτα από ατύχημα, συμβάλλει στο να πιστεύουμε ότι όσο επικίνδυνο και αν είναι το αεροσκάφος ως μέσο μεταφοράς, τα ατυχήματα είναι τόσο λίγα και οι άνθρωποι που ασχολούνται με την ασφάλεια τόσο αφοσιωμένοι, ώστε να μπορούμε να τους εμπιστευόμαστε. Βεβαίως, η ανάγκη μας να φθάσουμε στον προορισμό μας γρήγορα και οικονομικά μάς κάνει να παραβλέπουμε τυχόν προβλήματα που ουδείς μπορεί να αποτρέψει – όπως η περίπτωση πιλότου που θα θελήσει να αυτοκτονήσει με μια πράξη μαζικής δολοφονίας. Αυτό έχει συμβεί (Germanwings, πτήση 9525, με 150 νεκρούς στις Αλπεις τον Μάρτιο του 2015) και ουδείς μπορεί να αποκλείσει ότι δεν θα επαναληφθεί, αλλά συνεχίζουμε να δείχνουμε εμπιστοσύνη στον συνάνθρωπό μας και στο «σύστημα».
Αυτό που δεν περιμέναμε ήταν το δράμα που εκτυλίσσεται αυτό τον καιρό, με τις ολοένα περισσότερες ενδείξεις ότι η Boeing γνώριζε για τα προβλήματα του 737 Max και δεν έπραξε όσα έπρεπε για την ασφάλεια όσων μπαίνουν σε αυτό το αεροσκάφος. Το 737, γνωστό ως Baby Boeing, πρωτοπαρουσιάστηκε το 1967 και ενώ στην αρχή δεν είχε κερδίσει τις εντυπώσεις, άντεξε και, με αλλαγές που συντελέστηκαν το 1984, το 1997 και το 2017 (με τη σειρά Max), τώρα είναι κυρίαρχο. Στις ΗΠΑ, σχεδόν μία στις τρεις πτήσεις είναι με 737, περισσότερες απ’ οποιοδήποτε άλλο αεροσκάφος.
Οι πιλότοι και οι εταιρείες αερομεταφορών αγάπησαν το 737 για την αξιοπιστία του. Ουδείς θα περίμενε ότι, 52 χρόνια μετά την κατασκευή του πρώτου μοντέλου, αυτή η αξιοπιστία θα αμφισβητούνταν. Τώρα υπάρχουν βάσιμες υποψίες πως αυτή η εξοικείωση με το αγαπημένο μοντέλο ευθύνεται για τα σημερινά προβλήματα. Σύμφωνα με ρεπορτάζ στον αμερικανικό Τύπο, η Boeing δεν κατασκεύασε διάδοχο του 737 αλλά συνέχισε να το μετατρέπει, επειδή οι εταιρείες αερομεταφορών δεν ήθελαν νέο μοντέλο που θα απαιτούσε τη μετεκπαίδευση των πιλότων των 737. Οι αλλαγές στην κατασκευή και οι νέοι κινητήρες, όμως, προκάλεσαν προβλήματα αστάθειας, τα οποία είχαν ανάγκη από νέο λογισμικό για να τις αντισταθμίζει. Φαίνεται ότι αυτό το σύστημα ευθύνεται για τις πτώσεις στην Ινδονησία και στην Αιθιοπία, ενώ οι οδηγίες διόρθωσης που υπήρχαν σε έντυπο εγχειρίδιο δεν αρκούσαν για να αποτραπεί η συντριβή. Δύο αεροπλάνα να πέφτουν λόγω λάθους του κατασκευαστή, χωρίς να έχουν ληφθεί μέτρα ή να υπήρχαν προειδοποιήσεις μετά την πρώτη πτώση, παραβιάζουν το «κοινωνικό συμβόλαιο» που οι επιβάτες έχουμε συνάψει με το μέσο μεταφοράς: σου δείχνω εμπιστοσύνη επειδή πιστεύω ότι κάνεις ό,τι είναι δυνατό για να την αξίζεις.
Γιατί, όμως, η Boeing δεν έπραξε όπως περιμέναμε, όπως είχαμε μάθει από το παρελθόν, με ταχύτητα, διαφάνεια και ειλικρίνεια; Η απάντηση ίσως βρίσκεται πάλι στο πρόβλημα της απελευθέρωσης, της έλλειψης επαρκούς κρατικού ελέγχου. Σύμφωνα με τους Seattle Times, η ίδια η κατασκευάστρια εταιρεία και όχι η FAA, η κρατική υπηρεσία αεροπορίας, ανέλαβε την ευθύνη για μέρη του ελέγχου του αξιόπλοου του αεροσκάφους, συμπεριλαμβανομένου του συστήματος που πιστεύεται ότι ευθύνεται για τις δύο τραγωδίες. Θέλοντας να αποφύγει περισσότερους ελέγχους, θέλοντας να μειώσει το κόστος για την ίδια καθώς και για τους πελάτες της, η Boeing σήμερα αντιμετωπίζει κρίση απρόβλεπτων διαστάσεων. Ολόκληρος ο παγκόσμιος στόλος των 737 Max βρίσκεται καθηλωμένος και η παραγωγή νέων αεροσκαφών έχει μειωθεί, αφού αναμένονται τα αποτελέσματα των ερευνών και οι προτεινόμενες λύσεις. Ισως εδώ ταιριάζουν τα λόγια του Αλαν Γκρίνσπαν, του επί 18 έτη προέδρου της Fed, όταν παρατηρούσε τα συντρίμμια γύρω του στην οικονομική κρίση του 2008. Καταθέτοντας σε επιτροπή του Κογκρέσου, δήλωσε «σοκαρισμένος» για την αποτυχία της ιδεολογίας της ελεύθερης αγοράς, την οποία είχε υπηρετήσει όλη του τη ζωή. «Εκανα λάθος με το να θεωρώ ότι η αίσθηση αυτοσυντήρησης των οργανισμών, κυρίως των τραπεζών, θα οδηγούσε στο να κάνουν ό,τι είναι καλύτερο για τους επενδυτές και τη δική τους αξία», είχε δηλώσει. «Ανακάλυψα σφάλμα στο μοντέλο το οποίο θεωρούσα ότι καθόριζε πώς λειτουργεί ο κόσμος».