Βλέποντας και ακούγοντας, το βράδυ της Δευτέρας στη Στέγη του Ιδρύματος Ωναση, αυτόν τον χείμαρρο σκέψης που φέρνει μαζί του ο Βέρνερ Χέρτσογκ –βρέθηκε στην Αθήνα για ένα πενθήμερο αφιέρωμα προς τιμήν του– σκεφτόμουν αν εμείς οι δημοσιογράφοι θα καταφέρναμε να τον ελέγξουμε κάπως για να πάρουμε πιο «κινηματογραφικές» απαντήσεις.
Οπως αποδείχθηκε στη χθεσινή ομαδική συζήτηση μαζί του, κάτι τέτοιο δεν θα ήταν απλώς ανώφελο αλλά και απoολύτως ατυχές. Βλέπετε, ο Χέρτσογκ είναι από εκείνους τους ανθρώπους που δύσκολα τοποθετούνται κάτω από ταμπέλες. Στη μία ώρα της κουβέντας πρόλαβε να αυτοπροσδιοριστεί ως «στρατιώτης», να μας μιλήσει για σινεμά (φυσικά), για την ψυχανάλυση, τη γιόγκα, τους εξωγήινους, την Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά και για εκείνη την φορά που είχε πήγε… περπατώντας από το Μόναχο στο Παρίσι.
Ο 77χρονος σήμερα δημιουργός του «Αγκίρε» και του «Fitzcarraldo», καθώς και πλήθους υπέροχων ντοκιμαντέρ, μοιάζει ακούραστος: αυτή τη στιγμή έχει δύο νέα φιλμ στα σκαριά και άλλο ένα ήδη ολοκληρωμένο. «Αν ο κόσμος τελείωνε αύριο, σήμερα θα ξεκινούσα να γυρίζω μια ταινία», λέει παραφράζοντας τον Λούθηρο, όταν όμως τον ρωτούν ποιο είναι το πιο αντιπροσωπευτικό του έργο, εκείνος παραπέμπει στα βιβλία του, «διότι εκεί δεν υπάρχουν μεσάζοντες (κάμερες, ηθοποιοί, συνεργεία κ.λπ.), είναι κάπως σαν τους ροκ μουσικούς όταν παίζουν unplugged».
Από την άλλη, το σινεμά ήταν πάντα για εκείνον ένας τρόπος έκφρασης αλλά και ένας καλός λόγος για να ταξιδεύει σε όλες τις γωνιές της Γης. «Πιστεύω πως η βαθύτερη φύση του ανθρώπου είναι ο νομαδισμός και πολλά από τα προβλήματά μας οφείλονται στο γεγονός της μόνιμης εγκατάστασης. Κάποτε είχα περπατήσει τα σύνορα ολόκληρης της Γερμανίας, θέλοντας να “κρατήσω” τη χώρα μου». Κι αν όλα αυτά μοιάζουν κάπως ποιητικά και πνευματικά, η αίσθηση ενισχύεται και από τον πειραματισμό των ταινιών: «Στο “Hearts of Glass”, για παράδειγμα, είχα βάλει τους ηθοποιούς να παίξουν ενώ ήταν υπνωτισμένοι· […] Κάποια από τα τοπία επίσης στα φιλμ είναι κατασκευασμένα· όχι πως δεν υπάρχουν εκεί, απλώς τα αποκαλύπτεις κινηματογραφικά και μεθοδικά, όπως ο αρχαιολόγος (σ.σ. ήταν ο παππούς του) αφαιρεί το χώμα γύρω από τα ευρήματά του».
Αλλο πνευματικότητα βέβαια και άλλο πνευματισμός: «Ο Ντέιβιντ Λιντς, τον οποίο θαυμάζω για το έργο του, πιστεύει πως με τον συλλογικό διαλογισμό μπορούμε να φθάσουμε στην παγκόσμια ειρήνη. Εγώ διαφωνώ, όπως διαφωνώ γενικότερα και με αυτή την περφόρμανς στην οποία έχει εξελιχθεί η γιόγκα ή όσους ακούω να λένε πως αισθάνονται τις δονήσεις του σύμπαντος. Οταν μου λένε κάτι τέτοια, αρχίζω να τρέχω…». Τα ίδια περίπου και με την ψυχανάλυση: «Το πρόβλημα με την ψυχανάλυση είναι πως αποκαλύπτει υπερβολικά πολλά. Ενα δωμάτιο με φωτισμένη την κάθε γωνιά του είναι πολύ λιγότερο ενδιαφέρον. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους, κατά τη γνώμη μου. Μια γυναίκα που πηγαίνει τρεις φορές την εβδομάδα στον ψυχαναλυτή είναι αδύνατο να την παντρευτείς!». Πώς όμως προσδιορίζει τον εαυτό του κάποιος με τόσο πολλά ενδιαφέροντα; «Θα έλεγα ότι είμαι στρατιώτης, με την έννοια πως νιώθω να κρατώ μια θέση που ελάχιστοι φαίνονται πια πρόθυμοι να υπερασπιστούν. Νομίζω πως θα ήθελα να ήμουν μαζί με τον Λεωνίδα και τους 300 – ανάμεσα σε κάποιους που θυσιάζονται για να ενώσουν τους υπόλοιπους».
Η ροή της κουβέντας μάς οδηγεί και στην πολιτική. Ξεκινώντας από την Ελλάδα, την οποία φαίνεται να γνωρίζει άριστα, τόσο γεωγραφικά όσο και πολιτισμικά, φθάνουμε στην Ευρώπη: «Οι πολιτικές που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια μοιάζουν με όσα περιγράφει ο Θουκυδίδης για τους Αθηναίους και τους κατοίκους της Μήλου. Γενικώς η Ευρώπη μπαίνει σε φάση αφύπνισης από το όνειρο μιας ενότητας, η οποία ήρθε μάλλον πολύ βιαστικά και σε υπερβολική έκταση. Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε πως ποτέ άλλοτε στην ιστορία του κόσμου δεν υπήρξε ένα ειρηνευτικό πρότζεκτ τόσο μεγάλης έκτασης, όπως η Ε.Ε., που να λειτούργησε, έστω και με τις εξαιρέσεις του».