Ο Βίκτωρ Ουγκώ εξέδωσε την «Παναγία των Παρισίων» τον Μάρτιο του 1831. Η πλοκή του έργου, όμως, διαδραματίζεται τέσσερις αιώνες πριν, το 1482. Από αυτό και μόνο το γεγονός γίνεται φανερό με ποιον τρόπο ένας εμβληματικός συγγραφέας του δεκάτου ενάτου αιώνα αποφάσισε να στραφεί προς τον Μεσαίωνα, προς την αισθητική φιλοσοφία εκείνης της εποχής και, κυρίως, προς το αστικό τοπίο της.
Το μαρτυρεί και ο τίτλος του μυθιστορήματος: «Η Παναγία των Παρισίων», εννοώντας τον καθεδρικό ναό-ορόσημο της γαλλικής πρωτεύουσας, αλλά και την ταπεινή (πλην πανέμορφη και ποθητή) Εσμεράλδα της αφήγησης. Με άλλα λόγια, το ασύλληπτο αυτό κτίσμα δεν είναι μόνον σκηνικό, δεν βρίσκεται στο φόντο του βιβλίου, αλλά πρωταγωνιστεί και ταυτίζεται με μια όμορφη, αγαθή κοπέλα.
Η καταστροφική πυρκαγιά του καθεδρικού, που συγκλόνισε κάθε υγιώς σκεπτόμενο άνθρωπο παντού στον κόσμο (μνημεία όπως αυτό δεν αφορούν μόνο τη Δύση), υπενθύμισε την πλούσια κληρονομιά που φέρει μαζί του, σε βάθος αιώνων αλλά και σε βάθος πολιτισμού. Τα αίτια της καταστροφής ερευνώνται ακόμη, ακούστηκαν κάτι συνωμοσιολογικές κορώνες (ότι ήταν ισλαμιστές που ήθελαν να κάψουν το μνημείο εν όψει Πάσχα), τίποτε ακόμη όμως δεν έχει επιβεβαιωθεί. Το πιθανότερο είναι πως ό,τι μπορούσε να πάει στραβά στα έργα συντήρησης και αναστήλωσης, πήγε. Ή, για να το πούμε διαφορετικά, όταν γίνονται περικοπές στα πάντα, αναπόφευκτα θα γίνει κάτι λάθος. Η προχειρότητα είναι η φυσική συνέπεια ισοπεδωτικών, σαρωτικών περικοπών.
Σε αυτό το σημείο ερχόμαστε σε ένα ζήτημα σοβαρό: σε μια, υποσυνείδητη θα λέγαμε, συλλογική απαξίωση του πολιτισμικού πλούτου. Οταν ολόκληρη Γαλλία ολιγωρεί και δεν παίρνει αυστηρά και σχολαστικά μέτρα προστασίας και ασφάλειας για τέτοιου διαμετρήματος μνημείο, γίνεται φανερό ότι έχουμε πάρει έναν πολύ στραβό δρόμο. Οι οικονομικές περικοπές, δηλαδή, πάνε να μας κάνουν φτωχότερους στο βάθος. Πολλοί μίλησαν για μια ευρωπαϊκή «11η Σεπτεμβρίου». Ο παραλληλισμός είναι ατυχής για πολλούς λόγους (κατά πως φαίνεται, δεν είναι τρομοκρατική ενέργεια και δεν υπάρχουν θύματα – πλην ενός βαριά τραυματισμένου πυροσβέστη), στέκομαι σε έναν όμως: οι Δίδυμοι Πύργοι του Μανχάταν, μέσα στον βαρύ συμβολισμό τους και αυτοί, δεν έχουν τίποτε από το βάρος ενός παρελθόντος που το χαρακτήριζε μια τάση για υπέρβαση μεταφυσική.
Ο γοτθικός καθεδρικός έχει κάτι πυραυλικό, μοιάζει όλο το κτίσμα να ετοιμάζεται να εκτοξευθεί για να διεμβολίσει το ύφασμα του ουρανού και να φτάσει στα ουράνια. Τη ροπή αυτή της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής ο Ουγκώ προσπάθησε μέσα από το μυθιστόρημά του να αναδείξει, το κατάφερε και ήταν πρωτοπόρος σε αυτό.
Η Νοτρ Νταμ υπήρξε επί σειράν αιώνων σύμβολο του Θεού πάνω στη Γη. Ακόμα όμως και σε μια εποχή απομάγευσης και εκκοσμίκευσης, το τραύμα της είναι συλλογικό, είναι ένα οικουμενικό τραύμα που μας πληγώνει όλους.