Τα γεγονότα τα οποία διαδραματίστηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1972 αναμφίβολα αποτέλεσαν ορόσημο για την ασφάλεια των μεγάλων διεθνών, αθλητικών και μη, διοργανώσεων. Πρόκειται για γεγονότα αποτυπωμένα στη συλλογική μνήμη ως τραυματική εμπειρία, όχι μόνο για το κορυφαίο αθλητικό γεγονός και για την ασφάλεια των αθλητών που λαμβάνουν μέρος, αλλά και για το σύνολο των κρατών που συμμετέχουν.
Το 1972 έλαβαν χώρα οι 20οί Ολυμπιακοί Αγώνες, οι οποίοι για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά τη διάρκεια του οποίου είχαν διακοπεί, επιλέχθηκε να γίνουν στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες τότε, όπως και τώρα, αποτελούσαν το πλέον σημαντικό αθλητικό γεγονός με παγκόσμια διάσταση και ενδιαφέρον. Η επιλογή της Γερμανίας και ειδικότερα της πόλης του Μονάχου είχε και έναν περαιτέρω συμβολισμό, καθώς εκεί είχε γεννηθεί το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (NSDAP) των ναζί.
Η συμμετοχή των Ισραηλινών αθλητών πέραν της υψηλής συναισθηματικής της αξίας, ενείχε επιπλέον ένα οικουμενικό μήνυμα για την επούλωση των πληγών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ακολούθως, οι Ισραηλινοί πολίτες παρακολουθούσαν τους αγώνες από τους τηλεοπτικούς δέκτες τους με ένταση και βαθιά ψυχολογική φόρτιση, έχοντας νωπές τις μνήμες του πρόσφατου παρελθόντος. Το 1972, μεταξύ 26 Αυγούστου και 10 Σεπτεμβρίου, 7.173 αθλητές από 121 κράτη θα συνυπήρχαν στο πνεύμα της ισότητας, της συνεργασίας αλλά και των οικουμενικού χαρακτήρα ανθρώπινων δικαιωμάτων και αξιών.
Συνολικά έντεκα θύματα σε δύο φάσεις
Μια αξιοσημείωτη διάσταση που προηγήθηκε των γεγονότων ήταν η «αίσθηση ανασφάλειας» που εξέφρασε δημοσίως ο επικεφαλής της ισραηλινής αποστολής για τα μέτρα ασφαλείας των γερμανικών αρχών. Στο σύνολό τους οι αθλητές μπορούσαν να κυκλοφορούν ανενόχλητοι στις εγκαταστάσεις, ενώ η απουσία των γερμανικών αρχών φύλαξης ήταν εμφανής. Οι διαβεβαιώσεις των Γερμανών για ενισχυμένα μέτρα ασφαλείας στις εγκαταστάσεις των Ισραηλινών αθλητών δεν πραγματοποιήθηκαν. Στις 5 Σεπτεμβρίου, δηλαδή τη δεύτερη εβδομάδα των αγώνων, μια ομάδα ένοπλων Παλαιστινίων εισέβαλε από αφύλακτο σημείο στις αθλητικές εγκαταστάσεις και ειδικότερα στο διαμέρισμα των Ισραηλινών αθλητών σκοτώνοντας δύο αθλητές και παίρνοντας ομήρους άλλους εννέα. Τα μέλη της ομάδας των Παλαιστινίων που εισέβαλε με σχετική ευκολία στις ολυμπιακές εγκαταστάσεις είχαν καλυμμένα τα πρόσωπα και μετέφεραν αθλητικούς σάκους γεμάτους όπλα. Η εισβολή και οι επιθέσεις ήταν σύντομες και χαρακτηρίζονταν από βιαιότητα.
Η γερμανική αστυνομία ενεπλάκη για τη διάσωση των ομήρων με συνέπεια το θάνατο των εννέα Ισραηλινών αθλητών.
Μέλος του «Μαύρου Σεπτέμβρη» σε εξώστη του κτιρίου της ισραηλινής αποστολής στο Ολυμπιακό Χωριό του Μονάχου.
Η ομάδα των Παλαιστινίων που εισέβαλε και αμαύρωσε το πνεύμα των Ολυμπιακών Αγώνων ονομαζόταν «Μαύρος Σεπτέμβρης». Επρόκειτο για παλαιστινιακή εξτρεμιστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1971, μετά την έξωση των Παλαιστινίων και την απέλαση της PLO του Γιάσερ Αραφάτ από τα εδάφη της Ιορδανίας. Τα μέλη της προέρχονταν από στρατόπεδα Παλαιστινίων προσφύγων του Λιβάνου, της Συρίας και της Ιορδανίας. Η συγκεκριμένη βίαιη ενέργεια αποτελούσε μια πράξη διεθνοποίησης του παλαιστινιακού προβλήματος, στοχεύοντας στην παγκόσμια κινητοποίηση για την επίλυσή του. Ο τρόπος που επέλεξε η οργάνωση «Μαύρος Σεπτέμβρης» να ενημερώσει τη διεθνή κοινή γνώμη για το παλαιστινιακό ζήτημα προκάλεσε διεθνές σοκ. Η οργάνωση «Μαύρος Σεπτέμβρης» ονόμασε την επίθεση κατά των Ισραηλινών αθλητών στο Μόναχο «Iqrit and Biram» από τα ονόματα των δύο παλαιστινιακών χριστιανικών χωριών, των οποίων τους κατοίκους είχε διώξει από τα σπίτια τους ο ισραηλινός στρατός μετά τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948. Ο Luttif Afif, με κωδικό όνομα Issa, ως επικεφαλής της οργάνωσης «Μαύρος Σεπτέμβρης», είχε την άποψη ότι με την αιματηρή επίθεση υπερασπιζόταν τα δικαιώματα των Παλαιστινίων στο Ισραήλ. Ο ίδιος είχε Εβραία μητέρα και χριστιανό πατέρα, εργαζόταν δε στις ολυμπιακές εγκαταστάσεις μαζί με άλλα μέλη της οργάνωσης και ήταν γνωστός στους αθλητές ως εργαζόμενος του χώρου τους.
Διεθνείς αντιδράσεις για την επίθεση
Ο βασιλιάς Χουσεΐν της Ιορδανίας ήταν ο μόνος Αραβας ηγέτης που καταδίκασε την επίθεση, χαρακτηρίζοντάς την «ένα απάνθρωπο έγκλημα κατά του πολιτισμού… που έγινε από άρρωστα μυαλά». Αξίζει να διευκρινιστεί ότι η «μοναδικότητα», από αραβικής πλευράς, της καταδίκης του Χουσεΐν εδράζετο πολιτικά στην προηγηθείσα σύγκρουση μεταξύ PLO – Συρίας από τη μια πλευρά και της Ιορδανίας από την άλλη. Το Ισραήλ είχε σταθεί στο πλευρό του βασιλιά της Ιορδανίας, ενώ η Συρία στο πλευρό των Παλαιστινίων. Η νίκη των ελεγχόμενων από τον βασιλιά Χουσεΐν στρατευμάτων, είχε εξασφαλίσει την παραμονή του τελευταίου στην εξουσία.
Ο Αμερικανός πρόεδρος Νίξον προέβη αρχικά σε διάφορες προτάσεις, όπως να παραστεί στην κηδεία των αθλητών ή να κηρύξει ημέρα εθνικού πένθους, αλλά τελικά συμφώνησε με τον Χένρι Κίσινγκερ να ασκήσει πίεση στο πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθών για μέτρα κατά της διεθνούς τρομοκρατίας.
Η ισραηλινή ομάδα παρελαύνει στο Ολυμπιακό Στάδιο του Μονάχου κατά την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 1972.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες συνεχίστηκαν με απόφαση της Ολυμπιακής Επιτροπής, η οποία ήθελε να δείξει ότι οι τρομοκράτες δεν είχαν να κερδίσουν τίποτα με τη βίαιη πράξη τους και οι Αγώνες δεν θα ακυρώνονταν. Από την πλευρά της, η οργάνωση «Μαύρος Σεπτέμβρης» απαίτησε την απελευθέρωση 234 κρατουμένων Παλαιστινίων από τις ισραηλινές φυλακές. Ταυτόχρονα, είχε ζητήσει να απελευθερωθούν και οι κρατούμενοι από τις γερμανικές αρχές, ο Andreas Baader και η Ulrike Meinhof, μέλη της οργάνωσης «Φράξια Κόκκινος Στρατός» (RAF). Το σύνολο των πράξεων έτυχε παγκόσμιας δημοσιότητας, όπου τηλεθεατές από όλο τον κόσμο παρακολουθούσαν με κομμένη ανάσα τα όσα διαδραματίστηκαν στο Μόναχο. Η ισραηλινή κυβέρνηση αρνήθηκε να διαπραγματευθεί υπό οιεσδήποτε συνθήκες με την οργάνωση «Μαύρος Σεπτέμβρης», καθώς πίστευε ότι όποια διαπραγμάτευση θα έδινε δικαιώματα για μελλοντικές επιθέσεις. Για τις γερμανικές αρχές αλλά και για το σύνολο των πολιτών της Γερμανίας, η επίθεση και στη συνέχεια η ομηρία των Ισραηλινών αθλητών, ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη πολιτικά υπόθεση, κυρίως γιατί οι αθλητές ήταν Εβραίοι. Οι γερμανικές αρχές αποδείχθηκαν αδύναμες, κακώς προετοιμασμένες αλλά και ανήμπορες να αντιμετωπίσουν μια επίθεση αυτού του τύπου. Οι λοιποί Ισραηλινοί αθλητές εγκατέλειψαν τους Αγώνες και έφυγαν από το Μόναχο. Πολλοί ήταν οι αθλητές που εξέφρασαν ότι δεν επιθυμούσαν να αγωνιστούν, αλλά τελικά παρέμειναν και οι Αγώνες ολοκληρώθηκαν.
Οι Ισραηλινοί εξοντώνουν τα στελέχη του «Μαύρου Σεπτέμβρη»
Τον επόμενο μήνα έγινε η αεροπειρατεία της πτήσης 615 της γερμανικής αεροπορικής εταιρείας Lufthansa και οι γερμανικές αρχές άφησαν ελεύθερα τα τρία μέλη του «Μαύρου Σεπτέμβρη» που είχαν συλλάβει κατά τη διάρκεια των επεισοδίων στους Ολυμπιακούς του Μονάχου. Ομως, η ανταπάντηση του ισραηλινού κράτους ήταν ήδη δρομολογημένη με σειρά μέτρων. Ενα από αυτά ήταν η αεροπορική επίθεση του Ισραήλ στις 8 του Σεπτέμβρη σε βάσεις Παλαιστινίων στον Λίβανο και στη Συρία όπου σκοτώθηκαν μεταξύ των μαχητών και πολλοί άμαχοι Παλαιστίνιοι. Ενα άλλο ήταν η εισβολή στον Λίβανο το 1973 με τη στρατιωτική επιχείρηση «Wrath of God» (οργή Θεού) και τον θάνατο Παλαιστινίων τους οποίους υποπτευόταν ότι είχαν εμπλακεί στην επίθεση του Μονάχου. Είχε προηγηθεί η άμεση κινητοποίηση της Ισραηλινής πρωθυπουργού Γκόλντα Μέιρ, η οποία είχε δώσει εντολή στη Μοσάντ να εντοπίσει και να εξοντώσει όλους όσοι ήταν υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των αιματηρών γεγονότων του Μονάχου. Η ομάδα των Ισραηλινών που επιφορτίστηκε με αυτή την επιχείρηση ονομάστηκε «X Committee» και ανέλαβε σιωπηρά να διεκπεραιώσει πολλές αιματηρές επιθέσεις σε υπόπτους για την επίθεση του Μονάχου, στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή. Πολλά από τα ευρωπαϊκά κράτη συνεισέφεραν βοηθώντας τους Ισραηλινούς στην προσπάθειά τους να ολοκληρώσουν την επιχείρηση εξόντωσης των Παλαιστινίων της οργάνωσης «Μαύρος Σεπτέμβρης». Η ομάδα των Ισραηλινών που ανέλαβε τη συγκεκριμένη επιχείρηση είχε την κωδική ονομασία «Bayonet» (ξιφολόγχη) και ήταν ειδικά εκπαιδευμένη να διεκπεραιώνει επιχειρήσεις υψηλού κινδύνου και κόστους. Ορισμένες από τις επιχειρήσεις αυτές στέφτηκαν με επιτυχία, ενώ κάποιες άλλες έγιναν αιτία απώλειας της ζωής ανθρώπων, οι οποίοι δεν είχαν εμπλοκή. Μεταξύ των ετών 1972 και 1979 περισσότεροι από 20 Παλαιστίνιοι δολοφονήθηκαν στο πλαίσιο της εξάλειψης του «Μαύρου Σεπτέμβρη» από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες.
Δυνάμεις της αστυνομίας μπαίνουν στο Ολυμπιακό Χωριό μετά την εισβολή των Παλαιστινίων τρομοκρατών στο κτίριο της ισραηλινής αποστολής.
Το Ισραήλ έδρασε με αποφασιστικότητα και αποτελεσματικότητα. Το σύνολο των εμπλεκόμενων Παλαιστινίων στην τρομοκρατική επίθεση του Μονάχου είχε εντοπιστεί και εξοντωθεί από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες. Το Ισραήλ με αυτό τον τρόπο έστειλε ένα ηχηρό μήνυμα όχι μόνο στους Παλαιστινίους, αλλά και στο ευρύτερο διεθνές περιβάλλον, αφενός ότι δεν υποκύπτει σε εκβιασμούς και αφετέρου ότι οποιαδήποτε ενέργεια κατά Ισραηλινών πολιτών επιφέρει την απόλυτα άμεση και «αναλογική» αντίδρασή του. Σημειώνεται, παρ’ όλα αυτά, ότι η διάλυση της «X Committee» αποδίδεται στο πολιτικό κόστος που επέφεραν οι απώλειες προσώπων μη εμπλεκομένων στα γεγονότα του Μονάχου.
Αναμφίβολα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1972 στο Μόναχο άφησαν βαθιά πληγωμένους τους Ισραηλινούς πολίτες όχι μόνο για την απώλεια των αθλητών τους, αλλά και γιατί τα γεγονότα συνέβησαν σε γερμανικό έδαφος με όποιους συνειρμούς θα μπορούσαν δημιουργηθούν για τον λόγο αυτό, καθώς οι μνήμες ήταν ακόμη νωπές.
Από την πλευρά των Παλαιστινίων, η σφοδρότητα της αντίδρασης του Ισραήλ τους οδήγησε στην απόφαση διάλυσης του «Μαύρου Σεπτέμβρη» περί το 1974, ενώ αξιολογήθηκε θετικά το ότι επετεύχθη με δυναμικό και άμεσο τρόπο η διεθνοποίηση του Παλαιστινιακού, παρά την επιχειρησιακή εκτροπή του εγχειρήματος και τη μετέπειτα απώλεια των στελεχών του.
* Η κ. Μαίρη Μπόση είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ