«Είναι άλλο πράγμα να φτιαχτεί ένα drone και άλλο ένα υπερηχητικό αεροπλάνο», υπογραμμίζει με νόημα στην «Κ» ο δρ Σταμάτης Κριμιζής, σχολιάζοντας τις πρόσφατες ανακοινώσεις του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής και του Ελληνικού Οργανισμού Διαστήματος για τη συμμετοχή της Ελλάδας, στην αποστολή εξερεύνησης της Σελήνης που σχεδιάζει η NASA, με ελληνικό ρομποτικό όχημα. Ο ίδιος επισημαίνει ότι οι ελληνικές εταιρείες και τα εργαστήρια δεν έχουν την απαιτούμενη εμπειρία για να ανταποκριθούν σε τόσο υψηλούς στόχους μέσα σε μόλις τρία χρόνια.
Αυτές τις ημέρες συμπληρώνεται ένας χρόνος από την ίδρυση του Ελληνικού Οργανισμού Διαστήματος αλλά και από την ηχηρή παραίτηση του διεθνούς φήμης πλανητικού επιστήμονα από τη θέση του προέδρου. Ο κ. Κριμιζής είχε μείνει στην ηγεσία του νεοσύστατου ΕΛΔΟ για μόλις έναν μήνα και για τρεις συνεδριάσεις του τότε διοικητικού συμβουλίου, προτού παραιτηθεί λέγοντας ότι «ο οργανισμός είναι ένα κατασκεύασμα χωρίς περιεχόμενο» και αφήνοντας αιχμές για χειραγώγηση του φορέα («Κ», 29/4/2018).
Με πικρία επισημαίνει στην «Κ» ότι η Ελλάδα βρήκε ανοικτό ένα «παράθυρο» της NASA και «μπήκε μέσα» χωρίς αυτό να αποτελεί μέρος μιας συνολικής στρατηγικής στον ευαίσθητο και κοστοβόρο τομέα της εξερεύνησης του Διαστήματος. Ο ίδιος εργάζεται πυρετωδώς για την υποδοχή της Ολυμπιάδας του Διαστήματος, του 44ου Διεθνούς Συνεδρίου Διαστημικής Ερευνας COSPAR, που θα γίνει στην Αθήνα το 2022, και ετοιμάζει μαζί με την ομάδα του τις «ανατρεπτικές», όπως μας λέει, ανακοινώσεις για τα ευρήματα του «Parker Solar Probe», του διαστημικού αεροσκάφους που ταξιδεύει για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας στον Ηλιο.
– Κύριε Κριμιζή, έχετε μετανιώσει για την παραίτησή σας από τον ΕΛΔΟ;
– Oχι βέβαια. Βλέπω ότι ο οργανισμός δεν έχει κάνει κάτι συγκεκριμένο. Το να συνάπτει κανείς συμφωνίες χωρίς περιεχόμενο είναι εύκολο. Τι σχέδια έχουμε, τι είδους υποδομές, τι πόρους μπορούμε να φέρουμε, αυτά τα δεδομένα δεν υπάρχουν. Ετσι όμως αρχίζει μια σωστή υπηρεσία Διαστήματος. Κάνει μια στρατηγική, μετά στελεχώνει την υπηρεσία με ανθρώπους που έχουν τις δυνατότητες να την εφαρμόσουν και προχωράει.
– Πώς σχολιάζετε τις πρόσφατες ανακοινώσεις για τη συμμετοχή της Ελλάδας στο πρόγραμμα της NASA για την εξερεύνηση της Σελήνης;
– Η εξερεύνηση στο Διάστημα πρέπει να γίνεται με την επιλογή στόχων και πολιτικής και μετά με τον τρόπο με τον οποίο θα υλοποιηθούν αυτοί οι στόχοι, με υπολογισμό του κόστους και των ευκαιριών που υπάρχουν. Εχουν γίνει πολλές έρευνες στη Σελήνη με οχήματα στο έδαφος και με σκάφη σε τροχιά. Για να γίνει όμως μια νέα μεγάλη έρευνα, χρειάζονται εξελιγμένα όργανα, τα οποία έχουν τυπικό κόστος 20 με 30 εκατ. ευρώ και χρόνο κατασκευής 3-5 χρόνια από έμπειρα εργαστήρια και εταιρείες. Από ό,τι γνωρίζω δεν έχει ανακοινωθεί το προβλεπόμενο κόστος των ελληνικών προτάσεων ώστε να μπορούμε να κάνουμε άμεση σύγκριση.
– Υπάρχει όμως μια συνεργασία που έχει ξεκινήσει με τη NASA.
– Υπάρχει μια ένδειξη ενδιαφέροντος από την Ελλάδα για να συμμετάσχει στο πρόγραμμα Gateway της NASA. Αυτό είναι μια πρόθεση. Συνεργασία υπάρχει όταν έχει προταθεί κάτι συγκεκριμένο. Ο κ. Παππάς είπε κάτι για ένα όχημα που επρόκειτο να κατασκευαστεί. Απ’ ό,τι ξέρω, υπάρχουν μόνο ορισμένες προτάσεις από διάφορους φορείς στην Ελλάδα για κάποια πειράματα που πρέπει να αξιολογηθούν, να κοστολογηθούν, να παρουσιαστούν στο γενικό σχέδιο της NASA και των άλλων χωρών.
Η προσπάθεια από την Ελλάδα για το πρόγραμμα εξερεύνησης της Σελήνης δεν βασίζεται σε κάποια συνολική πολιτική. Αν υπάρχει τέτοια πολιτική, είναι κρυφή, δεν έχει δημοσιευτεί ποτέ. Ηταν ένα παράθυρο που άνοιξε η NASA για όλες τις χώρες και η Ελλάδα αποφάσισε να μπει μέσα. Εγώ τουλάχιστον το θεωρώ περίεργο ότι αποφασίσαμε ξαφνικά πως το φεγγάρι είναι ο αντικειμενικός μας στόχος και έπειτα ο Αρης, ενώ στην πραγματικότητα θα έπρεπε να αρχίσουμε να ασχολούμαστε με πιο εφικτά προγράμματα για το επίπεδο της τεχνολογίας που έχουμε στη χώρα μας, ώστε σε περίπου 10 χρόνια να συμμετάσχουμε σε τέτοιες αποστολές. Εμείς θριαμβολογούμε σαν να έχουμε τερματίσει, πριν ακόμη πάρουμε θέση στην αφετηρία.
Για να καταλάβετε τα μεγέθη, ξαναλέω ότι ένα από τα όργανα που χρειάζονται για την εξερεύνηση του φεγγαριού τυπικά κοστίζει γύρω στα 20-30 εκατ. ευρώ. Δεν έχω δει κάποιο προϋπολογισμό κόστους ή εάν έχουν εγκριθεί ή προγραμματιστεί αυτού του είδους οι δαπάνες και ποιος φορέας θα τις υλοποιήσει.
– Η Ελλάδα έχει την τεχνογνωσία και την εμπειρία για να προχωρήσει στην κατασκευή ενός ρομποτικού οχήματος κατάλληλου για την εξερεύνηση της Σελήνης;
– Η γνώμη μου είναι ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε κάτι τέτοιο σήμερα, με τις δικές μας γνώσεις και τις εταιρείες που έχουμε. Οι ελληνικές εταιρείες έχουν επιτυχίες σε υποσυστήματα, όπως για παράδειγμα σε συστήματα λογισμικού. Οι διαστημικές κατασκευές όμως είναι τόσο περίπλοκες και με τόσα υποσυστήματα, που απαιτούν συνέργειες από πολλές ειδικότητες, και αυτό συμβαίνει σε όλες τις χώρες όπου κατασκευάζονται ολοκληρωμένα όργανα και συστήματα. Είναι άλλο πράγμα να φτιαχτεί ένα drone και άλλο ένα υπερηχητικό αεροπλάνο. Σκεφτείτε ότι πήρε 30 χρόνια στη NASA για να προσεδαφίσει ένα μικρό κινούμενο ρομπότ στον Αρη μετά την πρώτη αποστολή του «Mariner 4» το 1965.
– Πρόσφατα η Κίνα κατάφερε να δει –και μαζί της όλος ο κόσμος– τη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης, κάτι που δείχνει την είσοδο νέων μεγάλων παικτών στην εξερεύνηση του Διαστήματος. Είναι κάτι ανησυχητικό ή αναμενόμενο για την εποχή μας;
– Θα έλεγα ότι ήταν αναμενόμενο να συμβεί. Η βασική έρευνα είναι πάντα χρήσιμη. Οσο περισσότερες γνώσεις αποκτούμε με αποστολές από οποιαδήποτε χώρα, τόσο το καλύτερο. Αλλωστε υπάρχουν και διεθνείς συνθήκες που απαγορεύουν την αποκλειστική εξερεύνηση σωμάτων του ηλιακού συστήματος από οποιαδήποτε χώρα. Η Κίνα κατάφερε μια πρωτοποριακή αποστολή με την προσεδάφιση στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης και σχεδιάζουν να κάνουν το ίδιο κι άλλες χώρες όπως η Ινδία και η Ιαπωνία. Οπως ξέρετε, οι ΗΠΑ έχουν αποφασίσει τώρα «να πάνε στο φεγγάρι και να μείνουν», όπως λένε, αυτή τη φορά. Είναι πιθανόν η Σελήνη να χρησιμοποιηθεί ως βάση για αποστολή με ανθρώπινο πλήρωμα στον Αρη. Η ευχή μου είναι να γίνει αυτό ως μια αποστολή από όλη την ανθρωπότητα και όχι μόνο από μία χώρα ή σύμπραξη χωρών.
Η πορεία προς τον Ηλιο
Οι παλιοί «φίλοι» του Σταμάτη Κριμιζή, τα «Βόγιατζερ 1» και «2» ταξιδεύουν αυτή τη στιγμή έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Το «Βόγιατζερ 1» βρίσκεται περίπου 21,8 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τη Γη και ακολουθεί και το «αδελφάκι» του που είναι περίπου 19 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά μας. Το νεότερο μέλος αυτής της διαστημικής παρέας είναι το «Parker Solar Probe», ο μικρός εξερευνητής του Ηλιου που πριν από λίγες ημέρες βρέθηκε περίπου 24 εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από το φωτεινό άστρο του ηλιακού μας συστήματος. «Σε λίγες μέρες θα αρχίσουμε να παίρνουμε τα δεδομένα. Το φθινόπωρο θα γίνει μια επιστημονική δημοσίευση με τις παρατηρήσεις που έχουν γίνει και είναι πράγματι ανατρεπτικές σχετικά με τις ηλιακές εκρήξεις, τα μαγνητικά πεδία, την έκταση των περιοχών του Ηλιου που είναι ενεργοποιημένες ανά πάσα στιγμή», λέει ο κ. Κριμιζής. Εξω από το μικρό σκάφος, στο αλεξήλιό του, αναπτύσσονται θερμοκρασίες που αγγίζουν τους 820 βαθμούς Κελσίου που αναμένεται να φτάσουν τους 1.377 βαθμούς Κελσίου όταν πλησιάσει ακόμα πιο κοντά στα έξι εκατομμύρια χιλιόμετρα.
Αν καταστρέψουμε τη Γη, δεν έχουμε διαστημική κιβωτό του Νώε
Ο βετεράνος πλανητικός επιστήμονας είναι ο μόνος που έχει «ταξιδέψει» σε όλους τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος με όχημα τα επιστημονικά όργανα που σχεδίασαν ο ίδιος και η ομάδα του για τη NASA. Με καταγωγή από τον Βροντάδo της Χίου, ο Σταμάτης Κριμιζής κατάφερε να σπουδάσει στις ΗΠΑ όπου τον εντόπισε ο διάσημος καθηγητής και «πατέρας» της διαστημικής επιστήμης Τζέιμς Βαν Αλεν και το 1968 ανέλαβε την ηγεσία της Ομάδας Διαστημικής Φυσικής και Διαστημικών Οργάνων στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς και μετέπειτα της Διοίκησης Διαστήματος.
Από θέσεις ευθύνης στο πανεπιστήμιο συμμετείχε στα πιο σημαντικά διαστημικά προγράμματα της NASA. Στο πρόσφατο βιβλίο του «Ταξίδι στο ηλιακό σύστημα» (εκδ. Παπαδόπουλος), ο κ. Κριμιζής περιγράφει τις «επισκέψεις» του από τον Ερμή έως τον Πλούτωνα. Η πρώτη του επιτυχημένη αποστολή ήταν η εκτόξευση του «Μάρινερ 4» το 1964 με προορισμό τον Αρη.
Ο 80χρονος Σταμάτης Κριμιζής παραμένει δραστήριο μέλος της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Από το Γραφείο Διαστημικής Ερευνας και Τεχνολογίας της Ακαδημίας Αθηνών προετοιμάζει αθόρυβα τη συμμετοχή της Αθήνας ως διοργανώτριας πόλης για το Διεθνές Συνέδριο Διαστημικής Ερευνας COSPAR, με τη συμμετοχή 3.000 επιστημόνων, που διοργανώνεται ανά δύο χρόνια σε διαφορετική κάθε φορά ήπειρο και γίνονται ανακοινώσεις για τις πιο σημαντικές έρευνες στο πεδίο της διαστημικής επιστήμης. Εχοντας αφιερώσει την καριέρα του στην εξερεύνηση των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος τον ρωτάμε ποιες είναι οι προτεραιότητες της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για τις επόμενες αποστολές στα ουράνια σώματα της γειτονιάς μας.
«Ξέρουμε πολύ λίγα πράγματα. Η επιστημονική κοινότητα θέτει σε μεγάλη προτεραιότητα την εξερεύνηση των παγωμένων πλανητών, των λεγόμενων “Παγωμένων Γιγάντων”. Ηδη σχεδιάζονται αποστολές που θα γίνουν δορυφόροι του Ουρανού και του Ποσειδώνα και πιθανόν να σταλεί ένα μικρό σκάφος που θα εισέλθει στην ατμόσφαιρά τους για να κάνει επί τόπου μετρήσεις», μας λέει ο κ. Κριμιζής. Επιπλέον, μελετούμε τη δυνατότητα μιας «διαστρικής» αποστολής που θα φτάσει έξι φορές πιο μακριά από το «Voyager», δηλαδή 150 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα.
Οι «νανοπλανήτες»
Μια μεγάλη πρόκληση για τους επιστήμονες είναι η εξερεύνηση των λεγόμενων «νανοπλανητών» της Ζώνης Κάιπερ. «Εκεί υπάρχουν χιλιάδες αντικείμενα και για πρώτη φορά είχαμε πρόσβαση σε ένα από τα μικρά σώματα, στην Εσχάτη Θούλη από όπου πέρασε το “New Horizons” το 2019. Επειδή αυτά τα σώματα είναι τόσο μακριά από τον ήλιο και δεν έχουν αλλοιωθεί από τη θερμότητά του θεωρείται ότι φέρουν το πρωτόγονο υλικό του ηλιακού μας συστήματος και γι’ αυτό είναι σημαντικό να τα εξετάσουμε».
Αν και γίνεται μεγάλη συζήτηση για την πιθανότητα επανδρωμένης αποστολής στον Αρη, όχι μόνο από τη NASA αλλά και από ιδιωτικές εταιρείες, η γενική στρατηγική που έχει υιοθετηθεί από την αμερικανική διαστημική υπηρεσία και τους όμορους οργανισμούς σε όλο τον κόσμο είναι το δόγμα «ακολουθήστε το νερό» στην εξερεύνηση των πλανητών. Το νερό σε κάποια μορφή, συνήθως παγωμένο και σε μεγάλα βάθη, υπάρχει σε δορυφόρους και φεγγάρια πλανητών, όπως στην Ευρώπη, δορυφόρο του Δία ή στον Εγκέλαδο και στον Τιτάνα, δορυφόρους του Κρόνου.
«Το νερό είναι ένα συστατικό που διέπει τα ουράνια σώματα του ηλιακού μας συστήματος εκτός από τον Ερμή και την Αφροδίτη. Πάγος νερού ταυτοποιήθηκε και στην Εσχάτη Θούλη, γεγονός που μας δείχνει ότι το νερό φαίνεται ότι υπήρχε από την αρχή του ηλιακού μας συστήματος. Η εξερεύνηση για το νερό είναι βασικός επιστημονικός σκοπός για το ηλιακό μας σύστημα και θα συνεχιστεί τα επόμενα πολλά χρόνια», σημειώνει.
Εξερεύνηση του Διαστήματος δεν σημαίνει «κατάκτηση», μας λέει ο κ. Κριμιζής, όπως συνήθως συμβαίνει στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Σε αυτή τη σφαίρα βρίσκονται και τα σενάρια επέκτασης της ανθρώπινης δραστηριότητας σε άλλους πλανήτες ή εξωπλανήτες που εντοπίζονται να έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με τη Γη. «Με τη Φυσική που γνωρίζουμε σήμερα ταξίδια σε εξωπλανήτες είναι αδύνατον να συμβούν. Αν ανακαλύψουμε καινούργιους νόμους της Φυσικής, τότε ίσως υπάρξει μια αλλαγή, αλλά τώρα δεν είναι μία από τις επιλογές που έχουμε. Η έρευνα στις μαύρες τρύπες ψάχνει για μια νέα Φυσική, αλλά μέχρι τώρα επιβεβαιώνονται οι Θεωρίες της Σχετικότητας του Αϊνστάιν στις οποίες βασιζόμαστε», σημειώνει.
Ο εποικισμός του Αρη
«Εκατοντάδες χρόνια μακριά» είναι και η πιθανότητα εποικισμού του πλανήτη Αρη μας λέει ο κ. Κριμιζής και τονίζει ότι αν είναι να μάθουμε κάτι από τον «Κόκκινο πλανήτη» και τη γειτονική Αφροδίτη είναι το ποια μπορεί να είναι η κατάληξη της Γης αν δεν λάβουμε υπ’ όψιν μας τα σημάδια της κλιματικής αλλαγής. «Η Γη πληροφορείται για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής από τις ανακαλύψεις στο Διάστημα. Η πρώτη πληροφορία έρχεται από την Αφροδίτη που έχει στην ατμόσφαιρά της διοξείδιο του άνθρακα και θερμοκρασία επιφάνειας 462 βαθμών Κελσίου. Αν χρειαζόταν κάποια απόδειξη για το φαινόμενο του θερμοκηπίου ας δούμε την Αφροδίτη», σημειώνει.
Αποστολή με ανθρώπινο πλήρωμα στον Αρη θα υλοποιηθεί μέσα στα επόμενα τουλάχιστον 20-30 χρόνια, αλλά θα έχει τα χαρακτηριστικά έρευνας, μας λέει, καθώς κάτι διαφορετικό θα ήταν απαγορευτικό λόγω συνθηκών. «Ο Αρης έχει μηδαμινή ατμόσφαιρα, έχει διοξείδιο του άνθρακα και έχει χάσει το μαγνητικό του πεδίο. Η επιφάνειά του δεν προστατεύεται από τις ηλιακές εκρήξεις και επομένως ακτινοβολία υψηλών ενεργειών φτάνει ανεμπόδιστη στην επιφάνεια του πλανήτη. Ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει ένα ανθρώπινο πλήρωμα εκεί είναι με ισχυρή προστασία και υπόγειες κατασκευές στο υπέδαφος. Στην πραγματικότητα, εάν η ανθρωπότητα δεν συντηρήσει τη Γη, το οποίο είναι το μόνο διαστημόπλοιο που διαθέτουμε, εάν το καταστρέψουμε, δεν υπάρχει σωτήρια λέμβος που θα μας μεταφέρει κάπου μακριά. Δεν έχουμε διαθέσιμη καμία διαστημική κιβωτό του Νώε για να μας σώσει».