Αρκεί ένας περίπατος στους δρόμους της Μαδρίτης για να αισθανθεί κανείς μια άμεση οικειότητα. Και είναι γεγονός πως μας ενώνουν πολλά με τους Ισπανούς: η εμπειρία ενός αιματηρού εμφυλίου και μιας δικτατορίας, η επιστροφή της δημοκρατίας τη δεκαετία του ’70, η πολιτική κυριαρχία σοσιαλιστικών κομμάτων μετά τη δεκαετία του ’80 και βέβαια η οικονομική κρίση μετά το 2010.
Ο πειρασμός μιας εύκολης και πρόχειρης αναγωγής από τα αποτελέσματα των ισπανικών εκλογών της περασμένης Κυριακής είναι επομένως έντονος και στην παγίδα αυτή έπεσαν όσοι έσπευσαν να δουν έναν θρίαμβο της Αριστεράς και έναν τρόπο ολικής επαναφοράς της Κεντροαριστεράς γενικότερα. Ομως, για τι θρίαμβο μιλάμε και για τι είδους Αριστερά; Και ποια είναι τελικά τα μηνύματα που προκύπτουν από τις ισπανικές εκλογές;
Εξετάζοντας συνοπτικά τις πολιτικές εξελίξεις στην Ισπανία την τελευταία δεκαετία, σημειώνουμε τέσσερις εκλογές που ορίζουν δύο μεγάλους πολιτικούς κύκλους. Ο πρώτος ξεκινά το 2011 με την επικράτηση του Λαϊκού Κόμματος της Δεξιάς και κλείνει το 2015 με την ήττα του. Το 2015 εγκαινιάζεται μια περίοδος πολιτικής αστάθειας με κυβερνήσεις μειοψηφίας και απανωτές εκλογές, που οδηγεί στην πλήρη αναδιάρθρωση του κομματικού συστήματος της χώρας, που από δικομματικό γίνεται πεντακομματικό, με πέντε μεγάλα κόμματα.
Το ερμηνευτικό κλειδί για τις καταιγιστικές αυτές εξελίξεις βρίσκεται προφανώς στην κρίση του 2010. Οι Σοσιαλιστές που κυβερνούσαν έως το 2011 υπήρξαν οι πρώτοι χαμένοι, αλλά οι Λαϊκοί θα έχουν την ίδια μοίρα τέσσερα χρόνια μετά.
Οι εκλογές του 2015 αντιστοιχούν στις δικές μας του 2012: εκλογές αγανάκτησης, αμφισβήτησης των παλιών κομμάτων και εμφάνισης νέων: Podemos αριστερά, Ciudadanos («Πολίτες») κεντροδεξιά. Το Podemos θα επιχειρήσει τότε να επαναλάβει το ρεσάλτο του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και, ξεπερνώντας τους Σοσιαλιστές, να κυριαρχήσει στην Aριστερά. Θα του δοθούν δύο ευκαιρίες: το 2015 η διαφορά ανάμεσα στα δύο κόμματα είναι μόλις 1,3% και το 2016, 1,5%.
Αντίθετα όμως από το ΠΑΣΟΚ, οι Ισπανοί Σοσιαλιστές θα αντέξουν, μάλλον χάρη στα ηγετικά προσόντα του Πέδρο Σάντσεθ, που δεν υπήρχαν στο ΠΑΣΟΚ. Η διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας αυτής υπήρξε κρίσιμη, γιατί τους επέτρεψε να παίξουν ηγετικό ρόλο μετά το 2016, να εκμεταλλευθούν τη νομή της εξουσίας και να υποσχεθούν μια κάπως πιο επεκτατική οικονομική πολιτική. Με 28,7% οι Σοσιαλιστές είναι πλέον το πρώτο κόμμα. Η νίκη τους ήταν επομένως πάνω απ’ όλα θρίαμβος έναντι του Podemos, το οποίο ισοπέδωσαν, εκτοξεύοντας τη μεταξύ τους διαφορά στο 14,7%.
Εξηγεί όμως το ελαφρύ άνοιγμα των Σοσιαλιστών προς τα αριστερά την κατάρρευση του Λαϊκού κόμματος, που υποχώρησε στο 16,7%; Αυτή πρέπει να χρεωθεί στην τριχοτόμηση της Δεξιάς και στη δυναμική εμφάνιση μιας σκληρής Δεξιάς, που με 10,3% υπεξαίρεσε ένα μεγάλο κομμάτι των ψηφοφόρων του. Αυτή η εξέλιξη οφείλεται με τη σειρά της στην αποσχιστική κρίση της Καταλωνίας, που χρεώθηκε σε μεγάλο βαθμό από το παραδοσιακό ακροατήριο της Δεξιάς στους Λαϊκούς. Αυτοί, προσπαθώντας να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος, επιδόθηκαν σε μια εθνικιστική πλειοδοσία που όχι μόνο δεν τους προστάτευσε από τα δεξιά τους, αλλά τους οδήγησε στην απώλεια του μεσαίου χώρου. Το ίδιο σφάλμα έκαναν και οι Ciudadanos, ένα κόμμα που γεννήθηκε στην Καταλωνία ως αντίδραση στην απόσχιση.
Δίχως λοιπόν την εθνικιστική απάντηση στην καταλανική απόπειρα απόσχισης δεν είναι καθόλου προφανές πως οι Σοσιαλιστές θα είχαν κερδίσει το παιχνίδι του κέντρου. Αν μάλιστα εξετάσει κανείς την εκλογική ισχύ των δύο αντιμαχόμενων στρατοπέδων, θα διαπιστώσει πόσο περιορισμένες είναι οι μετακινήσεις: σε σχέση με το 2016, η Δεξιά έχασε μόνο 20 έδρες και η Αριστερά κέρδισε μόλις 10.
Με λίγα λόγια, οι ισπανικές εκλογές εκπέμπουν πολύ ενδιαφέροντα μηνύματα, διαφορετικά όμως από εκείνα στα οποία κατέληξαν πολλοί παρατηρητές.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.