Μετά τη φωτιά στην Παναγία των Παρισίων, είδαμε πολλές φωτογραφίες από τις εκτεταμένες καταστροφές που έγιναν στο μοναδικό αυτό μνημείο. Παράλληλα όμως είδαμε και την ανταπόκριση των πλουσίων Γάλλων (και όχι μόνον), αλλά και του απλού λαού να συνεισφέρουν για την αποκατάσταση του μνημείου. Μπορούν όμως να ξαναδημιουργήσουν το καμένο αριστούργημα; Πριν από τρία χρόνια έγραψα στη στήλη αυτή ένα άρθρο με τίτλο «Virtually Immortal», το οποίο ουσιαστικά πραγματεύεται αυτό το θέμα. Σας παραθέτω το μεγαλύτερο τμήμα, γιατί πιστεύω ότι η τραγωδία πρέπει να μας ξυπνήσει γιατί και δικά μας μοναδικά μνημεία κινδυνεύουν.
«…Βλέποντας τις φωτογραφίες, θυμήθηκα ένα εξαιρετικό, αλλά ταυτόχρονα προφητικό άρθρο που είχα διαβάσει πριν από μερικά χρόνια στο National Geographic. Το άρθρο είχε τίτλο “Virtually Immortal” και δημοσιεύτηκε στο τεύχος του Δεκεμβρίου 2013. Κατά λέξη σημαίνει “Δυνητικά Αθάνατα” αλλά προτιμώ μια πιο ελεύθερη απόδοση: “Εικονική Αθανασία”. Ο υπότιτλος είναι ουσιαστικά μια περίληψη του κειμένου γι’ αυτό και τον παραθέτω αυτούσιο. “Digital preservationists are on a mission to capture the world’s masterworks in their 3-D glory”. Δηλαδή, σε μια πιο χαλαρή απόδοση: “Συντηρητές με ψηφιακή τεχνολογία έχουν αποστολή να διασώσουν τα παγκόσμια αριστουργήματα στην τρισδιάστατη δόξα τους”.
Το άρθρο περιγράφει την προσπάθεια διαφόρων φορέων (κρατικών και μη) για την ακριβέστατη τρισδιάστατη αποτύπωση και απεικόνιση ορισμένων μνημείων της παγκόσμιας κληρονομιάς, ώστε να είναι δυνατή κατ’ αρχήν η ψηφιακή αναπαράστασή τους, ή ακόμα και η αποκατάστασή τους, σε περίπτωση φυσικών καταστροφών (σεισμοί, φωτιά, πλημμύρες) ή ανθρώπινων καταστροφών (πόλεμοι, βανδαλισμοί), ή ακόμα από τη σταδιακή φθορά τους από τον χρόνο. Οπως καταλαβαίνετε είναι σχετικά δύσκολο να σας περιγράψω χωρίς φωτογραφίες μια καθαρά οπτική διαδικασία. Παρ’ όλα αυτά, θα το επιχειρήσω και με απλά λόγια θα σας περιγράψω τη μεθοδολογία που εφαρμόζουν για να δείτε τι κάνουν για τον πολιτισμό τους σε άλλες χώρες, προκειμένου να διατηρήσουν (έστω και ψηφιακά) τα μνημεία τους, ενώ εμείς ασχολούμαστε με τα “παλλόμενα πέη” του Jan Fabre.
Ενα από τα μνημεία για τα οποία έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία, είναι το Mount Rushmore National Memorial, το οποίο βρίσκεται στη Νότια Dakota των ΗΠΑ. Σκαλισμένα στον γρανιτένιο βράχο του βουνού είναι τα γιγαντιαία κεφάλια, ύψους 18 μέτρων, των πρώτων τεσσάρων Προέδρων των ΗΠΑ: George Washington, Thomas Jefferson, Theodore Roosevelt και Abraham Lincoln. Το μνημείο είναι δημοφιλέστατο και δέχεται περισσότερους από 2,2 εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο. Ο Δανο-Αμερικανός Gutzon Borglum και ο γιος του Lincoln Borglum, με 400 εργάτες χρειάστηκαν 14 χρόνια (1927-1941) για να ανατινάξουν 409.000 τόνους βράχου και να σκαλίσουν τα πρόσωπα. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε τα γλυπτά των Προέδρων να φτάνουν μέχρι τη μέση τους, αλλά τελείωσε ο προϋπολογισμός και έμειναν μόνο τα κεφάλια.
Ενώ λοιπόν χρειάστηκαν 14 χρόνια για το σκάλισμα των τεσσάρων Προέδρων, οι τεχνικοί της Μη Κερδοσκοπικής Οργάνωσης CyArk, με τη χρήση φορητών συσκευών Laser Scanners, χρειάστηκαν μόλις 16 ημέρες για να αποτυπώσουν με ακρίβεια μισού εκατοστού την κάθε λεπτομέρεια του μνημείου και να δημιουργήσουν τη βάση για την τρισδιάστατη ψηφιακή αναπαραγωγή του μνημείου. Οι scanners έχουν τη δυνατότητα να αποτυπώνουν με ακρίβεια 50.000 σημεία ανά δευτερόλεπτο και η συνολική βάση που δημιουργήθηκε περιλαμβάνει 1,3 δισεκατομμύρια σημεία (συντεταγμένες στον χώρο) του μνημείου. Η αποτύπωση έγινε από περίπου 70 διαφορετικές θέσεις και περιλαμβάνει επίσης το εσωτερικό του μνημείου, το οποίο χρησιμοποιείται σαν Εθνικό Αρχείο, όπου φυλάσσονται πολύτιμα έγγραφα της ιστορίας των ΗΠΑ.
Μετά την αποτύπωση, ακολουθεί η ψηφιακή επεξεργασία και η δημιουργία του τρισδιάστατου πιστού ψηφιακού αντιγράφου του μνημείου στις πραγματικές διαστάσεις του και όχι σε μικρογραφία. Αυτή ακριβώς η καινοτομία είναι που κάνει τη διαδικασία μοναδική. Στην ιστοσελίδα www.CyArk.org υπάρχουν εξαιρετικές λεπτομέρειες από το ολοκληρωμένο αυτό έργο και δίνεται η δυνατότητα να το “περιηγηθεί” κάποιος στον εξομοιωτή και να δει απίθανες λεπτομέρειες, από οποιοδήποτε σημείο. Επίσης, υπάρχουν περιγραφές για πολλά άλλα έργα, τα οποία είτε ολοκληρώθηκαν είτε βρίσκονται σε εξέλιξη.
Το έργο του Mount Rushmore National Memorial είναι τμήμα ενός φιλόδοξου 5ετούς προγράμματος με την κωδική ονομασία: “The Scotish Ten”. Στο πρόγραμμα συνεργάζονται η Εθνική Υπηρεσία Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Σκωτίας, the Glascow School of Art’s Digital Design Studio και η ΜΚΟ CyArk, με σκοπό την ψηφιακή αποτύπωση πέντε μνημείων της Σκωτίας και πέντε άλλων μνημείων από διάφορες χώρες. Στα έργα της Σκωτίας περιλαμβάνεται η αποτύπωση του Rosslyn Chapel. Το παρεκκλήσι αυτό έγινε γνωστό από το βιβλίο και κινηματογραφικό έργο “The Da Vinci Code”. Ο συγγραφέας Dan Brown το χαρακτήρισε σαν “symbology heaven” από τα εξαιρετικά πολύπλοκα σκαλίσματα που περιέχει. Για αυτόν τον λόγο, το παρεκκλήσι κατά καιρούς υπήρξε αντικείμενο πολλών συνωμοσιολογιών και μάλιστα κάποιος προσπάθησε να σπάσει μια κολόνα γιατί πίστευε ότι εκεί κρύβεται το “Αγιο Δισκοπότηρο”. Με την τρισδιάστατη αποτύπωση οποιαδήποτε ζημιά μπορεί να αποκατασταθεί στη σημερινή της κατάσταση.
Τα υπόλοιπα τέσσερα διεθνή μνημεία είναι: Ο ναός Rani ki Vav στην Ινδία, οι Eastern Qing Tombs στην Κίνα, η Οπερα του Sydney και ένα μνημείο στο Nagasaki της Ιαπωνίας. Και η Ελλάδα πού βρίσκεται; Αυτή ήταν η πρώτη απορία μου. Σε αναζήτηση στο CyArk βρήκα ένα ευρύτερο πρόγραμμα ονομαζόμενο “CyArk 500”, το οποίο αφορά την αποτύπωση 500 μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Και εκεί υπάρχει ευτυχώς ένα ελληνικό μνημείο: Ο Παρθενώνας. Οποία απογοήτευση. Το έργο δεν περιλαμβάνει την πλήρη αποτύπωση του Παρθενώνα όπως ακριβώς είναι σήμερα, αλλά ένα πολύ περιορισμένο έργο του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας που χρησιμοποιεί τα ψηφιακά δεδομένα της CyArk.
Και εδώ αρχίζουν οι απορίες. Είμαστε μια χώρα σεισμογενής. Τα μνημεία μας μπορεί να υποστούν σημαντικές ζημιές. Δεν θα έπρεπε να ήταν από τις προτεραιότητές μας να δημιουργήσουμε μια πλήρη και ολοκληρωμένη ψηφιακή αποτύπωση της πολιτιστικής κληρονομιάς μας;…
…Αλλη απορία. Στο ΕΣΠΑ 2007-2013 υλοποιήθηκαν 635 έργα στον τομέα του πολιτισμού, με τελική επιλέξιμη δαπάνη 595 εκατ. ευρώ. Εγινε κανένα τέτοιο έργο; Στο νέο ΕΣΠΑ 2014-2020 περιλαμβάνονται μεν ψηφιακές δράσεις, αλλά δεν γνωρίζω αν περιλαμβάνουν την τρισδιάστατη αποτύπωση των μνημείων. Απαντήσεις δεν έχω.
Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να ενεργοποιήσω έναν προβληματισμό στο θέμα αυτό, μήπως αποφασίσουμε να κάνουμε κάτι. Η λαϊκή σοφία λέει ότι “όσα δεν τα φέρνει ο χρόνος τα φέρνει η ώρα”. Μπορεί μια στιγμή να είναι καταστροφική…»
Αυτά έγραφα τότε, μήπως ξυπνήσουμε. Ξαναγυρίζουμε, όμως, στην Παναγία των Παρισίων. Πόσο καλύτερα θα είμαστε σήμερα, αν είχαμε την προνοητικότητα να χρησιμοποιήσουμε τη σύγχρονη τεχνολογία ώστε να είχαμε αποτυπώσει αυτό το εξαιρετικό μνημείο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς στην κατάσταση που ήταν πριν καταστραφεί από τη φωτιά; Με τα χρήματα που έχουν συγκεντρωθεί, τη σύγχρονη τεχνολογία (3D-printing) και τα σύγχρονα οικοδομικά υλικά, η αποκατάσταση θα ήταν τέλεια. Στη χειρότερη περίπτωση, ο επισκέπτης θα μπορούσε να ξαναζήσει την εμπειρία της επίσκεψης μέσα από τον τρισδιάστατο εξομοιωτή. Το φαιδρό στην τόσο σοβαρή ιστορία, είναι ότι έχουμε καταφύγει σε ένα video παιχνίδι, όπου φαίνεται ότι υπάρχει η μοναδική ρεαλιστική αποτύπωση της Notre Damme! Εξηγούμαι. Tο 2014, η Παναγία των Παρισίων ήταν στο επίκεντρο του «Assassin’s Creed Unity», μιας περιπέτειας που λάμβανε χώρα στο Παρίσι της Γαλλικής Επανάστασης. Η αυθεντικότητα του βιντεοπαιχνιδιού εξαρτιόταν από την καλλιτέχνη Caroline Miousse, η οποία αφιέρωσε δύο ολόκληρα χρόνια για να μελετήσει ενδελεχώς τις λεπτομέρειες του καθεδρικού ναού, ώστε να τον απεικονίσει με ακρίβεια. Πράγματι, η Caroline Miousse μελέτησε ενδελεχώς φωτογραφίες για να συλλάβει σωστά την αρχιτεκτονική του κτιρίου και δούλεψε με καλλιτέχνες υφής υλικών για να είναι σίγουρη ότι κάθε τούβλο ήταν όπως έπρεπε να είναι.
Κρίμα που δεν έγινε η σωστή αποτύπωση με laser scanners! Ολοι δίνουν χρήματα τώρα. Κανείς δεν έδωσε τα λίγα που απαιτούνται για την αποτύπωση.
«Στερνή μου γνώση, να σε είχα πρώτα»!
* Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.