Επισκέφθηκε πριν από λίγες ημέρες τη χώρα μας για να μιλήσει για το καινούργιο της βιβλίο με τίτλο «Το μέτρο του ηρωισμού», το οποίο εμπνέεται μεν από την Αργοναυτική Εκστρατεία, αλλά ο στόχος της είναι να μιλήσει για τον έρωτα. Η Αντρέα Μαρκολόνγκο (Andrea Marcolongo) έχει ήδη γοητεύσει το διεθνές κοινό της με το προηγούμενο βιβλίο της («Η υπέροχη γλώσσα», Πατάκης). Η αγάπη της νεαρής συγγραφέως για τα αρχαία ελληνικά, τους ελληνικούς μύθους αλλά και την Ελλάδα είναι εντυπωσιακή. Γι’ αυτή την αγάπη της μίλησε στην «Κ» λίγο πριν προσγειωθεί στη χώρα όπου έζησε και διαρκώς νοσταλγεί.
– Τι σας παρακίνησε να μελετήσετε την Αργοναυτική Εκστρατεία;
– Μετά την παγκόσμια επιτυχία του βιβλίου μου «Η υπέροχη γλώσσα», χρειάστηκε να αποστασιοποιηθώ για λίγο και ως συγγραφέας και ως άνθρωπος. Και για να αποδεχθώ τη διανοητική πρόκληση που πάντα μου έδινε η θέαση του ελληνικού κόσμου: μετά την επινόηση μιας «γραμματικής» της γλώσσας, ήθελα να ξαναγράψω ένα συντακτικό της ανθρώπινης ψυχής. Για να εκπληρώσω αυτόν τον σκοπό επέλεξα τον πιο αρχαίο μύθο όλης της ελληνικής γραμματείας, ίσως ήδη από τη Μυκηναϊκή εποχή, τον μύθο του πρώτου ταξιδιού, του πρώτου πλοίου με το όνομα «Αργώ» και της ομάδας των ανδρών που αναζητούν το χρυσόμαλλον δέρας. Αυτός ο μύθος είναι παλαιότερος της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, τόσο αρχαίος που ο Ομηρος είπε ότι είναι για όλους γνωστός, και δεν εξήγησε περισσότερα. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος ήταν ο τελευταίος ποιητής που έγραψε για το ταξίδι του Ιάσονα στους ελληνιστικούς χρόνους (αλλά ο Ευριπίδης γνώριζε πολύ καλά τον μύθο) γιατί ακόμα και ο κλασικός κόσμος του κατέρρεε κάτω από το βάρος των άγνωστων βαρβάρων. Η εποχή του Περικλή είχε από καιρό περάσει. Ο Απολλώνιος, διευθυντής της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, είχε συνειδητοποιήσει την απεγνωσμένη ανάγκη για ιστορίες σε έναν παγκοσμιοποιημένο μπερδεμένο κόσμο, ακριβώς όπως είναι και ο δικός μας σήμερα. Η ποίησή του όπως και η ιστορία του είναι μια αντίδραση σε αυτό, τόσο ανθρώπινη, φίνα, τόσο εύθραυστη. Γι’ αυτόν τον λόγο θεωρώ ότι ο μύθος των Αργοναυτών είναι ο παλιότερος, αλλά και ο πιο επίκαιρος περισσότερο από ποτέ μύθος, ο πιο επαναστατικός.
– Γιατί γοητεύεστε τόσο από την ελληνική μυθολογία; Ποιο είναι το προσωπικό, ψυχικό ενδιαφέρον σας;
– Η αλήθεια είναι ότι δεν γράφω βιβλία για την αρχαιότητα, αλλά για το παρόν, ίσως και λίγο για το μέλλον, και αυτό χάρη στην αθανασία των κλασικών κειμένων. Μου αρέσει να χρησιμοποιώ τη ρήση του Ρομπέρτο Καλάσο «ο μύθος είναι κάτι που δεν συνέβη ποτέ, αλλά συμβαίνει πάντοτε». Πιστεύω ακράδαντα ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι πάντοτε η ίδια, είτε αναζητάμε την αμβροσία στην Κολχίδα είτε ένα ποτήρι σαμπάνια στο Παρίσι. Αυτό κάνουν οι ανθρωπιστικές σπουδές, εξερευνούν την ανθρώπινη ψυχή, η οποία δεν αλλάζει ποτέ. Σήμερα δεν μπορούμε να είμαστε ανθρώπινοι, αλλά μοντέλα σε έναν συνεχή διαγωνισμό καλλιστείων, στον οποίο πρέπει να είμαστε νέοι, όμορφοι, άφθαρτοι. Ο καταναγκασμός της αναζήτησης της τελειότητας μας καταστρέφει, μέσα μας, και όποιος αποτυγχάνει πέφτει (αποβάλλεται, μένει εκτός), όπως γνωρίζουν πολύ καλά και τα παιδιά στα σχολεία. Ηθελα να εξιστορήσω μια ιστορία για τον έρωτα, για την ωριμότητα πέρα από την ηλικία, για την ευθύνη, το κουράγιο, που τελειώνει με μια έκφραση που εκτιμά πολύ ένας αγαπημένος μου συγγραφέας, ο Ορχάν Παμούκ, γεμάτη χαρά. Σήμερα ανησυχούμε συνεχώς αν είμαστε επαρκείς, παραγωγικοί, η αληθινή ηρωική ανάγκη των Αργοναυτών είναι να ρωτούν κάθε πρωί τους εαυτούς τους εάν είναι στ’ αλήθεια ευτυχισμένοι, εάν τοποθετούν τις ρίζες τους κάπου ωφέλιμα, σαν ένα δένδρο την άνοιξη. Εάν είναι ο εαυτός τους.
To νέο βιβλίο της Αντρέα Μαρκολόνγκο «Το μέτρο του ηρωισμού» εμπνέεται από την Αργοναυτική Εκστρατεία και κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη.
– Τι είδους ήρωας είναι ο Ιάσονας;
– Ανάμεσα στους πολλούς λόγους που επέλεξα αυτόν τον μύθο ήταν με βεβαιότητα η φιγούρα του Ιάσονα. Πολύ μακριά από τους τεράστιους και δυναμικούς ομηρικούς ήρωες, ο Ιάσονας είναι ανθρώπινος σαν και εμάς. Ενας άνδρας που κλαίει, που πέφτει, που διαπληκτίζεται, που φοβάται.
Δεν είναι ένας υπερήρωας ο καπετάνιος της «Αργούς», οι σύντροφοί του είναι όσο ανθρώπινοι όσο και αυτός. Αυτό που μετράει είναι ότι πρώτος αυτός ανταποκρίνεται στην πρόκληση, όταν όλοι του λένε ότι είναι αδύνατο το ταξίδι από τη θάλασσα. Επιλέγει να ανακαλύψει τον εαυτό του όχι στην αναπαυτική αδράνειά του, αλλά δοκιμάζοντας όλες τις αδυναμίες του. Γι’ αυτό τον λόγο, ο Ιάσονας αποδέχεται την πιθανότητα της αποτυχίας αλλά είναι αποφασισμένος να ανακαλύψει το μέτρο του, αυτός είναι ο ηρωισμός του.
– Το βιβλίο σας περιγράφει το ανθρώπινο ταξίδι, αυτό που κινητοποιεί τον καθένα ξεχωριστά να βγει στη θάλασσα. Τι κινητοποιεί εσάς να βγείτε στα ανοιχτά;
– Το ταξίδι για το οποίο μιλώ είναι φυσικά ένα εσωτερικό ταξίδι, σε βάθος, σαν ένα κάλεσμα να μην είμαστε τουρίστες στην ίδια μας τη ζωή. Ταξιδεύω όμως χάρη στα βιβλία μου και πάνω από όλα τους αναγνώστες, (σας γράφω αυτήν τη στιγμή από την Εκθεση Βιβλίου της Μπογκοτά, οι Αργοναύτες έφτασαν τόσο μακριά!). Αλλά αυτό που με σπρώχνει να ανοίξω πανιά, είναι η περιέργεια, με τη λατινική έννοια. Μπορώ να περάσω πολλά άγρυπνα βράδια στην προσπάθεια να μεταφράσω μια μεμονωμένη φράση του Απολλώνιου, να απολαύσω ένα έργο τέχνης και να μη θέλω να βγω έξω, να κυνηγώ ετυμολογίες λέξεων, που είναι η μεγαλύτερη εμμονή μου, γιατί πάντα πιστεύω ότι η αυτοεκτίμηση περνάει μέσα από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για εμάς.
– Μερικοί άνθρωποι είναι πιο δειλοί από άλλους. Κάθονται πίσω και βλέπουν άλλους να σαλπάρουν. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει;
– Δεν θα μιλούσα για δειλία, περισσότερο θα περιέγραφα ανθρώπους που έχουν εγκαταλείψει τη ζωή στην ολότητά της και στην ελευθερία που έχει. Απλώς επιβιώνουν, κοιτάζουν τη ζωή απέξω σαν μια ταινία και όχι σαν το πιο πολύτιμο δώρο που έχουν στα χέρια τους. Γι’ αυτό έγραψα «Το μέτρο του ηρωισμού», μια σύγχρονη πρόσκληση να σκεφθούμε, ο καθένας στα δικά του μέτρα, την ευθύνη της ύπαρξης. Και της ενωμένης Ευρώπης, που καθόμαστε άπραγοι και την κοιτάμε να βυθίζεται.
Ο Περσεύς κρατάει την κομμένη κεφαλή της Μέδουσας. Το περίφημο γλυπτό που ολοκλήρωσε ο Μπενβενούτο Τσελίνι το 1554 στη Φλωρεντία.
– Ο έρωτας είναι ένα ισχυρό κίνητρο. Ποια άλλα είναι τόσο ισχυρά;
– Ο Πλάτωνας στο «Συμπόσιο» λέει ότι ακόμα και τον πιο δειλό άνδρα στον κόσμο ο έρωτας τον κάνει ήρωα. Η ετυμολογία που προκύπτει παρατηρεί την ομοιότητα ανάμεσα σε δύο λέξεις ήρως και έρως και είναι τόσο κλασική, κρυστάλλινη, σύγχρονη. Το μαγικό χρυσόμαλλον δέρας αποδεικνύεται ότι είναι ο έρωτας μιας γυναίκας, της Μήδειας. Πιστεύω ακράδαντα ότι σε κάθε εποχή ο έρωτας φέρνει στην επιφάνεια και την ίδια στιγμή απελευθερώνει το καλύτερο κομμάτι του εαυτού μας. Οχι μόνο η ερωτική ένταση προς έναν άνθρωπο, αλλά αυτή η εκτυφλωτική ικανότητα να δίνουμε νόημα στην κάθε μας ημέρα.
– Εχουν όλοι οι άνθρωποι μιαν αποστολή στη ζωή τους;
– Δεν θα μιλούσα για αποστολή, αλλά για ένα ηρωικό μέτρο. Το ερώτημα είναι πάντα το ίδιο, από τους Αργοναύτες ώς τον Δάντη: Πού θέλουμε να πάμε σήμερα; Με τι μέσο; Είμαστε περαστικοί στη ζωή μας ή Αργοναύτες που δεν φοβούνται να κλάψουν, να ερωτευθούν και να γιορτάσουν τη ζωή; Μπορούμε να αγνοήσουμε τα ένστικτά μας για χρόνια, να μποϊκοτάρουμε τον εαυτό μας, να τον χάσουμε, αλλά αργά ή γρήγορα η αίσθηση της μοναδικής ύπαρξής μας στον κόσμο θα μας ξυπνήσει.
– Ποιο είναι για εσάς το χρυσόμαλλον δέρας;
– Για πάρα πολλά χρόνια ήταν το γράψιμο. Πίεζα τον εαυτό μου, έβρισκα άλλοθι, αλλά ο μεγαλύτερος εχθρός μου ήμουν εγώ και ο φόβος μου να ανοίξω τα πανιά μου. Σήμερα θα έλεγα ότι το χρυσόμαλλον δέρας είναι η εμπιστοσύνη των αναγνωστών μου, αυτοί είναι η δύναμή μου, το κουράγιο μου.