Το ολλανδικό σύνδρομο

3' 44" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Αν έχεις την τύχη να πετάξεις στο Αμστερνταμ σε μέρα χωρίς συννεφιά, το βλέμμα σου δύσκολα θα αντισταθεί στο ασυνήθιστα γεωμετρικό, χειροποίητο μωσαϊκό της ολλανδικής επαρχίας. Διαδοχικοί ορθογώνιοι αγροί οριοθετούνται από ένα πυκνό δίκτυο καναλιών και δρόμων. Ο χώρος δεν περισσεύει στην Ολλανδία. Οι κάτοικοι δεν είχαν ποτέ την πολυτέλεια να σπαταλήσουν την παραμικρή σπιθαμή γης. Περισσότερο από το ένα τέταρτο της χώρας, άλλωστε, βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της θάλασσας. Επρεπε να επιδείξουν εργατικότητα, επινοητικότητα και συνεργατικό πνεύμα, για να κρατήσουν τα πόδια τους στεγνά.

Η χωροταξική αυτή ιδιομορφία θεωρείται υπεύθυνη για την πολιτική κουλτούρα της συναίνεσης των Ολλανδών, γνωστή και ως «μοντέλο πόλντερ». Στο βιβλίο του «Επανάσταση χρώματος πορτοκαλί: Η αγχώδης ευφυΐα του ολλανδικού ποδοσφαίρου», που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Δίαυλος, ο Αγγλος συγγραφέας και δημοσιογράφος Ντέιβιντ Γουίνερ υποστηρίζει πως η ίδια αυτή συνθήκη ήταν μήτρα και του περίφημου totaalvoetbal. Το ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο, ένα πρωτοποριακό δόγμα βασισμένο στην ταχύτητα, στην αλληλοκάλυψη, στην τεχνική κατάρτιση και στη σωματική αντοχή, εφαρμόστηκε από τον τεχνικό Ρίνους Μίχελς και ενσαρκώθηκε από τον Γιόχαν Κρόιφ από τα τέλη της δεκαετίας του ’60.

«Ηταν μια επαναστατική σύλληψη, βασισμένη πάνω στην ιδέα ότι οι διαστάσεις του κάθε αγωνιστικού χώρου ήταν ευμετάβλητες και μπορούσε μια ομάδα, παίζοντας εκεί, να τις αλλάξει. Σκοπός του Αγιαξ –και αργότερα της Εθνικής Ολλανδίας– όταν είχε την κατοχή, ήταν να μεγαλώσει τις διαστάσεις του αγωνιστικού χώρου, όσο περισσότερο γινόταν», γράφει. «Οταν έχαναν την κατοχή, ο ίδιος τρόπος σκέψης και οι ίδιες τεχνικές χρησιμοποιούνταν για να εκμηδενίσουν τον κενό χώρο των αντιπάλων».

Το παιχνίδι έπρεπε να είναι αποτελεσματικό, αλλά, πάνω απ’ όλα, όμορφο. Το όνομα του Κρόιφ, ο οποίος άφησε το στίγμα του στον Αγιαξ και στην Μπαρτσελόνα ως παίκτης και ως τεχνικός, φιγουράρει συχνά δίπλα σε αυτό του Ρέμπραντ ή του Βερμέερ. Ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ έλεγε γι’ αυτόν πως έπρεπε να είχε γίνει χορευτής. Ο Ντένις Μπέργκαμπ, ένα από τα πιο ντελικάτα δεκάρια που πέρασαν από τα αγγλικά γήπεδα με τη φανέλα της Αρσεναλ, κατηγορούνταν συχνά πως δεν διέθετε δολοφονικό ένστικτο. «Δεν με ενδιαφέρει να σημειώνω άσχημα γκολ», είχε δηλώσει ο ίδιος – απάντηση ενδεικτική της γενικότερης φιλοσοφίας, αλλά ταυτόχρονα και ένας πολύ ολλανδικός τρόπος να μεταμφιέζεις τις αδυναμίες σου σε ηθική υπεροχή.

Ο τρόπος που ο Γουίνερ αναπτύσσει το θέμα φέρνει στην αρχιτεκτονική του συστήματος. Περνάει από την ιστορία, στις κοινωνικές αλλαγές, στις τέχνες και στην αρχιτεκτονική, εμπλουτίζοντας τη θεωρία με συνεντεύξεις και ανεκδοτολογικά περιστατικά. Η μόνη σταθερή αναφορά είναι ο Κρόιφ, αυτός ο αντισυμβατικός και τόσο χαρισματικός «Πυθαγόρας με ποδοσφαιρικά παπούτσια», η προσωπικότητα και οι ιδέες του οποίου διαμόρφωσαν το ποδόσφαιρο, αλλά και τη σύγχρονη εικόνα της Ολλανδίας.

Ομως, για τους Ολλανδούς το ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο δεν έφερε ποτέ την ολοκληρωτική επιτυχία. Τις πιο κρίσιμες στιγμές η εθνική ομάδα έμοιαζε να κατεβαίνει στο γήπεδο με ενσωματωμένο διακόπτη αυτοκαταστροφής. Αποκορύφωμα ο τελικός του Μονάχου το 1974, όπου ένα μείγμα υπερβολικής σιγουριάς και υπεροψίας έφερε την ήττα από μια αντικειμενικά κατώτερη Δυτική Γερμανία. «Υπάρχει ένα βαθύ τραύμα που δεν έχει κλείσει ακόμη από το 1974», σημειώνει μια ψυχαναλύτρια στο βιβλίο. «Είναι ένας πόνος ζωντανός, σαν ένα έγκλημα που μένει ατιμώρητο».

Οταν οι «οράνιε» κατάφεραν να φτάσουν σε έναν τρίτο τελικό Παγκοσμίου Κυπέλλου το 2010, θυσιάζοντας τις αρετές του totaalvoetbal στον βωμό ενός αμυντικογενούς και κυνικού ποδοσφαίρου (το αποτύπωμα από τις τάπες του Νάιτζελ ντε Γιονγκ στο στήθος του Τσάμπι Αλόνσο αποτελεί το θλιβερό σουβενίρ του τουρνουά), οι θεματοφύλακες του ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου αντιμετώπισαν την τελική πτώση ως δικαίωση. Η αντίπαλη Ισπανία αποτελούσε πιο πιστή μετουσίωση της κληρονομιάς του Κρόιφ.

Στην προσπάθειά του να αναπτύξει μια ελκυστική, ολιστική θεωρία, ο Γουίνερ ενίοτε καταφεύγει σε (όμορφες) υπερβολές, νοηματοδοτώντας στοιχεία και συμπτώσεις που δεν προκύπτουν – όπως η σχέση ανάμεσα στις σέντρες του παλιού μέσου της Φέγενορντ Βιμ φαν Χάνεγκεμ και τα καμπυλωτά κτίρια του αρχιτέκτονα Λαρς Σπούιμπρουκ. Η επιμέλεια του κειμένου θα μπορούσε να είναι λίγο πιο προσεγμένη, ενώ κάπως περίεργη μοιάζει η επιλογή –αν και αιτιολογείται– να αποδοθεί ο όρος totaalvoetbal ως «ολοκληρωμένο ποδόσφαιρο».

Καθώς οι νεαροί παίκτες με τη φαρδιά κάθετη κόκκινη ρίγα στη φανέλα ανέβαζαν την πίεση πάνω στην άμυνα της Γιουβέντους μέσα στο «Γιόχαν Κρόιφ Αρίνα» για τον πρώτο προημιτελικό του Τσάμπιονς Λιγκ, από την τηλεόραση ο Αγγλος σπίκερ άρχισε να εκθειάζει την ιδιαίτερη ικανότητά τους να δημιουργούν έναν αγωνιστικό χώρο μέσα στον αγωνιστικό χώρο. «Ο Κρόιφ μοιάζει να είναι ακόμη εδώ», αναφώνησε.

Λίγες εβδομάδες μετά, το όνειρο ενός τελικού ανάμεσα στον Αγιαξ και στην Μπαρτσελόνα, υπό τη σκιά του Κρόιφ, θα έσβηνε και για τις δύο ομάδες με τον πιο ολοκληρωτικά επώδυνο τρόπο.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή