Για άλλη μία φορά στη Γηραιά Ηπειρο το κακό εκπορεύεται από την ένταση της ιδεολογικής αδιαλλαξίας και της μισαλλοδοξίας, από την παραφορά με την οποία πλήθη γίνονται μέτοχοι της λαϊκιστικής υστερίας. Το φυλετικό «εγώ» μεταστρέφεται ξανά σε θρησκεία, οδηγώντας μας σε ερημωμένα πεδία. Αγριος προ της κάλπης ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις δυνάμεις της διαίρεσης και σε εκείνες της σύγκλισης. Ενισχυμένος ο φανατισμός κάτω από τα πέπλα της αδιαφορίας.
Διότι το εθνικιστικό παραλήρημα πηγαίνει χέρι με χέρι με μια αυξανόμενη απόσταση, μια ανησυχητική αποξένωση από τα ευρωπαϊκά ζητήματα. Το ποσοστό συμμετοχής το 2014 ήταν το χαμηλότερο που καταγράφηκε ποτέ σε ευρωεκλογές (42,6%), από 62% το 1979. Oπως είπε ο υποψήφιος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος για την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μάνφρεντ Βέμπερ, «οι λαοί δεν αισθάνονται την Ευρώπη δική τους». Είναι οι διαφορετικές ταχύτητες μεταξύ των χωρών-μελών, οι ανισότητες, η υψηλή ανεργία των νέων και η φτωχοποίηση, η περιθωριοποίησή τους, οι πολιτικές στο μεταναστευτικό, τα αισθήματα εθνικής μειοδοσίας που στρεβλώνουν την υπό συνεχή διαμόρφωση ευρωπαϊκή ιδέα και αμβλύνουν την αίσθηση του προαιώνιου ευρωπαϊκού σχεδίου. Αλλά είναι και οι νοοτροπίες εκείνων που ενδιαφέρονται μόνο για τα δικά τους θέλω. Οπως έλεγε ο Παναγιώτης Κονδύλης («Πλανητική πολιτική μετά τον ψυχρό πόλεμο»), «ο επαρχιωτισμός και ο ενίοτε παιδικός εγωκεντρισμός μας δεν μας επέτρεψαν ποτέ να διατυπώσουμε κάποια ουσιώδη σκέψη ή πρόταση γενικού ευρωπαϊκού ή διεθνούς ενδιαφέροντος».
Οι Ελληνες δηλώνουν πως η Ενωση κινείται σε λάθος κατεύθυνση (60%), ωστόσο εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η χώρα έχει ωφεληθεί από αυτήν περισσότερο από όσο έχει ζημιωθεί, και σε ποσοστό 77% σκοπεύουν να προσέλθουν αύριο στις κάλπες (έρευνα της MRB για λογαριασμό του Ιδρύματος Konrad Adenauer Stiftung).
Μετά την κατάρρευση του κόσμου των δύο «στρατοπέδων» και την αποκάλυψη ενός πολυπολικού χώρου, η Ευρώπη θέλησε να παίξει τον ρόλο της «ήπιας δύναμης», να διαμεσολαβήσει για τον θεσμικό έλεγχο της βίας, τον εκδημοκρατισμό των κάθε λογής συνόρων. Πόσο τα έχει καταφέρει;
Είναι αλήθεια ότι δεν έχουν γίνει πολλά προκειμένου να κατευναστούν οι αντιδραστικές παρορμήσεις εκείνων που ζουν σε εκκολαπτήρια έμμονων ιδεών και μισούν αλλόδοξους, αλλόθρησκους, αλλοεθνείς, θεσμούς και ελίτ. Οι ανεξέλεγκτες κρίσεις κάνουν τις κοινωνίες εσωστρεφείς, αμυνόμενες, τις παγιδεύουν σε στερεότυπα, έχθρες, τις συρρικνώνουν πνευματικά, μετατρέπουν σε μεζούρα των εξελίξεων τον φόβο. Η ανασφάλεια κάνει τους ανθρώπους περισσότερο άκαμπτους, λιγότερο υπεύθυνους.
Είναι αλήθεια ότι τα «ανθρώπινα δικαιώματα», ο «φιλειρηνισμός», η «δημοκρατία», χρησιμοποιούνται ενίοτε ιδιοτελώς προκειμένου να εξυπηρετηθούν αξιώσεις ισχύος. Οτι υπάρχουν νέες ανελαστικότητες, διγλωσσία, έλλειμμα εμπιστοσύνης, ανταγωνισμοί, εκρήξεις ηγεμονίας. Επειτα, οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από κοινές επιδιώξεις για να κατανοήσουν τον άλλο, να συγκροτήσουν μέσα από κοινές κατακτήσεις μια ενιαία ιστορία. Δεν έχουν αρκετές. Κι όχι γιατί η Ευρώπη είναι ένα ανομοιογενές σύνολο, ένα παζλ από κουλτούρες (αν προσποιηθούμε ότι δεν είναι, θα αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να αποκτήσουμε μια μέρα κοινό πολιτισμό, κοινή ιστορία, όχι για να ξεχάσουμε τις καταβολές μας αλλά για να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας). Η Ε.Ε. έχει αναπτύξει ένα σύστημα που ενώνει εθνικά συμφέροντα, αλλά που δεν καταφέρνει να εξυπηρετήσει τα ευρωπαϊκά. Υπάρχει μια επικίνδυνη ασυμμετρία ανάμεσα στην πληθώρα των κανονισμών που ρυθμίζουν και την τελευταία πράξη και στο εξαιρετικά πρώιμο στάδιο της προώθησης καθαρά κοινοτικών ζητημάτων – κοινή άμυνα και εξωτερική πολιτική, κοινός κατώτατος μισθός, ενοποίηση φορολογικού πλαισίου κ.λπ.
Ομως δεν έχει χαθεί η βασική «εστία». Οι ευρωσκεπτικιστές αποφεύγουν μια άνευ παρωπίδων εξέταση των πραγμάτων. Υποτιμούν το έδαφος που εκκόλαψε την Ενωση, τα σπέρματα που διαμόρφωσαν τις αρχές και το κοινωνικό της σύστημα, τους καρπούς που απέδωσαν, τον εκσυγχρονισμό της ηπείρου. Παραβλέπουν τις βάσεις πάνω στις οποίες είναι πια χτισμένη η καθημερινή μας ζωή, όλα όσα στοιχειοθετούν την ελκυστική Ευρώπη.
Διότι οι κάτοικοι της Ευρώπης είναι τα θεμέλιά της, όχι οι πολιτικοί, είναι ο απέραντος ιστός από επιχειρήσεις, σχολεία, πανεπιστήμια, πόλεις και ανθρώπους, που αλληλοτροφοδοτούνται και σταδιακά αναπτύσσονται σε μια πολυσύνθετη οντότητα, ικανή να αντέξει κι άλλες θύελλες.