Στα επείγοντα περιστατικά παιδιατρικού νοσοκομείου φτάνει ένας πατέρας με το παιδί του στην αγκαλιά. «Μάλλον έχει σπάσει το χέρι του, κάντε γρήγορα, υποφέρει!», λέει με τρόμο στους γιατρούς. Το ατύχημα είχε συμβεί την προηγουμένη, τους είπε, το πρωί ή το μεσημέρι. «Δεν ήμασταν μπροστά, έπεσε μάλλον». Ο γιατρός καλεί τον επιμελητή εφημερίας του τμήματος. Τα παραπάνω συνιστούν «καμπανάκια» και δεν μπορούν να αγνοηθούν. Το σύστημα πρέπει αθόρυβα να μπει σε λειτουργία.
Η εκπαίδευση των επαγγελματιών στην αναγνώριση των «σημαδιών της κακοποίησης» στα παιδιά και η ανάπτυξη εργαλείων που προωθούν τη διεπιστημονική συνεργασία έχει υπάρξει η στρατηγική δράσης της Εταιρείας κατά της Κακοποίησης του Παιδιού ΕΛΙΖΑ. Εκτός από την ειδική, στοχευμένη εκπαίδευση 1.440 γιατρών και νοσηλευτών, 1.000 αστυνομικών, 1.000 δασκάλων και νηπιαγωγών και 75 δικαστών και εισαγγελέων, πριν από ένα χρόνο το ΕΛΙΖΑ ίδρυσε σε συνεργασία με τη Β΄ Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ, τη Μονάδα Φροντίδας για την Ασφάλεια των Παιδιών «Σόφη Βαρβιτσιώτη» στο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού», την πρώτη νοσοκομειακή μονάδα για κακοποιημένα παιδιά στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα είναι ήδη ορατά: Σύμφωνα με την υπεύθυνη της μονάδας, επίκουρη καθηγήτρια Αλεξάνδρα Σολδάτου, τα περιστατικά με υποψία κακοποίησης μωρών και παιδιών που παραπέμπονται μέσω των γιατρών του νοσοκομείου έχουν αυξηθεί κατά 800% μέσα στους τελευταίους μήνες.
Στη μονάδα συντονίζεται η φροντίδα όλων των παιδιών με υποψία κακοποίησης που νοσηλεύονται ή παραπέμπονται από άλλους γιατρούς. Λειτουργεί ως εξωτερικό ιατρείο, αλλά και ως κέντρο διαχείρισης κρίσης: συντονίζει τις ενέργειες σε όλες τις πανεπιστημιακές παιδιατρικές κλινικές της χώρας. «Γιατί ήμασταν μια χώρα όπου τη σωματική κακοποίηση στο σπίτι διαδεχόταν η κακοποίηση από το ίδιο το σύστημα», εξηγεί στην «Κ» η κ. Αφροδίτη Στάθη, διοικητική διευθύντρια του ΕΛΙΖΑ. «Ηταν όπως στο Μάτι το περασμένο καλοκαίρι. Είχες ανθρώπους που δεν ήταν καλά εκπαιδευμένοι, υπήρχε πρόβλημα στην επικοινωνία μεταξύ των αρμοδίων φορέων και δεν υπήρχε κέντρο διαχείρισης κρίσης. Είναι όλα τα πράγματα που προσπαθήσαμε να φτιάξουμε».
«Υποπτα περιστατικά»
Το ΕΛΙΖΑ, σε συνεργασία με έγκριτους Αμερικανούς και Ελληνες επιστήμονες, έχει αναπτύξει το πρώτο στη χώρα Πρωτόκολλο Αναγνώρισης και Διαχείρισης Παιδιών με Υποψία Σωματικής Κακοποίησης, το οποίο έχει ήδη υιοθετηθεί και εφαρμόζεται από πέντε από τις 12 πανεπιστημιακές παιδιατρικές κλινικές της χώρας. «Αν ένα παιδί έχει σπάσει το πόδι του πάνω από 24 ώρες νωρίτερα από την αναζήτηση ιατρικής φροντίδας, είναι καμπανάκι. Αν ένα βρέφος 6 μηνών που δεν περπατάει, έρχεται στο νοσοκομείο με γυρισμένο πόδι, είναι καμπανάκι.
Οταν οι εκδοχές του τραυματισμού είναι πολλές ή συγκεχυμένες, ο ένας λέει το ένα και ο άλλος το άλλο, είναι επίσης καμπανάκι», λέει η κ. Στάθη. «Μέχρι σήμερα δεν υπήρχαν συγκεκριμένες διαδικασίες σε περίπτωση αναγνώρισης ύποπτου περιστατικού. Η συνεργασία μας με το Πανεπιστήμιο Yale και την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών συνέβαλε στη δημιουργία ενός πρωτοκόλλου, ενός εργαλείου, ενός… τυφλοσούρτη, όπως θέλετε πείτε το, που βοηθά όλους να κάνουν τα ίδια βήματα. Δεν είναι η δουλειά ενός ειδικευόμενου γιατρού, ξημερώματα στα επείγοντα περιστατικά, να κρίνει εάν ένα παιδί είναι κακοποιημένο ή όχι. Χρειάζεται απλώς να κρίνει εάν ένα τραύμα είναι ύποπτο, να του μπει η υποψία. Και τότε να πατήσει το κουμπί».
Μπροστά σε κάθε παιδική κάκωση οι γιατροί θα πρέπει να αναλογίζονται εάν ταιριάζουν με αυτή το ιστορικό που δίνει ο γονιός, το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού και ο μηχανισμός τραυματισμού. «Γιατί μας έχει συμβεί να λέει ο γονιός ότι το παιδί έπεσε από τη σκάλα στο σπίτι και το σπίτι να μην έχει καν σκάλα», λέει η κ. Στάθη. Αν κάποιο στοιχείο δεν «κολλάει», αν για παράδειγμα υπήρξε σημαντική καθυστέρηση στην αναζήτηση βοήθειας, το τραύμα είναι ασύμβατο με την ηλικία του παιδιού ή πρόκειται για βρέφος, οι γιατροί καλούνται να προχωρήσουν στην άμεση ενημέρωση του επιμελητή εφημερίας του τμήματος, της γενικής εφημερεύουσας της νοσηλευτικής, του κοινωνικού λειτουργού και της ειδικής μονάδας στο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού». Ακολουθεί η αποστολή αναφοράς στην αρμόδια αστυνομική ή εισαγγελική αρχή.
Τα στοιχεία και ο χρόνος
Οπως λέει η κ. Στάθη, είναι σημαντικό να γίνουν από τις πρώτες ώρες όλες οι απαραίτητες εξετάσεις, προκειμένου εάν η υπόθεση φτάσει στον εισαγγελέα, αυτός να έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία. «Για παράδειγμα, το πρωτόκολλο λέει ότι στα βρέφη πρέπει να βγάλεις ακτινογραφίες με συγκεκριμένο τρόπο, γιατί έτσι ίσως εντοπιστούν προηγούμενα τραύματα». Επιπλέον, υπάρχει σχεδιάγραμμα του παιδικού σώματος στο οποίο ο γιατρός μπορεί να σημειώσει πού ήταν το χτύπημα. (Ο γιατρός δεν επιτρέπεται να βγάλει φωτογραφία χωρίς τη συναίνεση του γονέα). «Με το σχεδιάγραμμα αποτυπώνονται τα πρώτα ευρήματα ξεκάθαρα και αυτές οι ιατρικές πληροφορίες γίνονται κατανοητές σε όλους όσοι εμπλέκονται όπως είναι ο εισαγγελέας».
Ο στόχος είναι η κακοποίηση να μη φεύγει από τα νοσοκομεία «αδιάγνωστη». Οπως προέκυψε σε αναδρομική έρευνα παιδιών με πιθανή σωματική κακοποίηση που νοσηλεύτηκαν το διάστημα 2014-2015 στο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού», η μέση ηλικία τους ήταν τα 7,7 έτη, σε αντίθεση με επιδημιολογικά δεδομένα των ΗΠΑ όπου η πλειονότητα των περιστατικών αφορά παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών. «Αυτό σημαίνει ότι στην Ελλάδα τα παιδιά “μπαίνουν” πρώτη φορά στο σύστημα στα 8 τους χρόνια. Δηλαδή τις προηγούμενες φορές που είχαν κακοποιηθεί, δεν είχαμε καταφέρει να διαγνώσουμε την κακοποίηση».
Δεν είναι μόνο οι γιατροί. Το ΕΛΙΖΑ έχει πραγματοποιήσει εκπαιδεύσεις σε αστυνομικούς και δασκάλους, οι οποίοι είναι πολύ συχνά οι πρώτοι που έρχονται σε επαφή με τα θύματα κακοποίησης. «Οταν βλέπουν κάτι, οι δάσκαλοι πρέπει να κάνουν αναφορά, να μην το βάζουν κάτω από το χαλάκι. Ο νόμος 3500/2006 τους υποχρεώνει να καλέσουν τις αρμόδιες αρχές, τον Συνήγορο του Παιδιού και την εισαγγελία. Πέρυσι μια εκπαιδευτικός πριν πάρει μετάθεση με ενημέρωσε ότι ένα παιδί το έσπαγαν στο ξύλο. Δεν ήθελε να το έχει βάρος στη συνείδησή της, αλλά δεν ενημέρωσε έγκαιρα κανέναν. Γι’ αυτό το κρίσιμο είναι να ευαισθητοποιήσεις τους επαγγελματίες σαν ανθρώπους. Ο καθένας να καταλάβει τι συμβαίνει όταν ένα παιδί κακοποιείται». Εχει βρεθεί ότι η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να σώσει τη ζωή ενός παιδιού, ιδιαίτερα των παιδιών κάτω των 4 ετών που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου από κακοποίηση. «Είναι παρήγορο να μαθαίνεις ότι αναγνωρίστηκε κρούσμα σε βρέφος. Γιατί αν το πιάσεις στο πρώτο τρίμηνο, αυτό σημαίνει ότι θα του αλλάξεις τη ζωή. Ή θα του σώσεις τη ζωή».
Στο σκοτάδι το 90% των περιπτώσεων
• Ενα στα δύο παιδιά ηλικίας 11-16 ετών έχει πέσει θύμα σωματικής βίας τουλάχιστον μία φορά.
• Ενα στα πέντε παιδιά έχει πέσει θύμα περιστατικού σεξουαλικής βίας.
• Εκτιμάται ότι 9 στις 10 περιπτώσεις δεν αναφέρονται ποτέ και παραμένουν χωρίς διάγνωση και αντιμετώπιση.
• Στο 20% των παιδιών που νοσηλεύθηκαν με έγκαυμα και στο 35% των παιδιών που νοσηλεύθηκαν με κάταγμα ανάμεσα στα παιδιά στο Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» με «ύποπτους» για κακοποίηση ιατρικούς φακέλους το 2014-2015, το ιστορικό που δόθηκε από τους γονείς ή φροντιστές δεν ήταν συμβατό με τα ιατρικά ευρήματα ή και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού.
• Ενα στα τρία εγκαύματα θα μπορούσε να είχε προληφθεί με καλύτερη εκπαίδευση των γονέων/φροντιστών για την αποφυγή ατυχημάτων λόγω αμέλειας.