Πόσες φορές την ημέρα, «μπαίνοντας» στους λογαριασμούς σας στα κοινωνικά δίκτυα, έχετε σκεφτεί «έως εδώ, τα κλείνω όλα», αηδιασμένοι από το μίσος και τον αλληλοσπαραγμό στις δημοσιεύσεις και στα σχόλια, αλλά και από τα προφανέστατα fake news που διαδίδονται ταχύτατα και χωρίς καμία διασταύρωση; Ας είμαστε ειλικρινείς, οι περισσότεροι έχουμε μπει στον πειρασμό να το κάνουμε πολλές φορές, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα αποφύγουμε τις επιπτώσεις του φαινομένου, που μοιάζει να παίρνει εφιαλτικές διαστάσεις.
Κάτι ανάλογο συνέβη πριν από τρία χρόνια και στη Μίνα Ντένερτ, Σουηδέζα δημοσιογράφο και συγγραφέα, η οποία, όμως, αντίθετα από τους περισσότερους αποφάσισε να κάνει κάτι γι’ αυτό. Κάτι πιο οργανωμένο και αποτελεσματικό από το να πέσει στην παγίδα της ανταλλαγής ύβρεων ή της πλήρους αποχής. «Για αρκετό καιρό αγνοούσα και μπλόκαρα κόσμο που πόσταρε ρατσιστικές απόψεις ή σχόλια μισογυνισμού», λέει στο «Κ». «Όμως την άνοιξη του 2016 είδα μια αλλαγή στο timeline μου. Τα σχόλια δεν προέρχονταν μόνο από τους “συνήθεις υπόπτους” από τους οποίους περίμενα το μίσος, αλλά και από ανθρώπους που ήξερα ότι είναι φιλικοί και καλοί. Είχαν επηρεαστεί από τις ψεύτικες ειδήσεις, φοβούνταν, αντιδρούσαν ανορθόδοξα. Έτσι έψαξα τις σελίδες που διέδιδαν τα fake news και ανακάλυψα έναν ιστό από εκατοντάδες ομάδες μίσους. Οπότε άρχισα να μιλάω κι εγώ: σε αυτούς που έβλεπα να φοβούνται και στους φίλους τους έδινα links με αληθινά στατιστικά στοιχεία, ενώ πόσταρα τα δικά μου σχόλια στα γκρουπ μίσους. Όμως ήμουν πάντα μόνη μου ανάμεσα σε χιλιάδες θυμωμένους ανθρώπους που μου έκαναν επίθεση».
Τον Μάιο του 2016 ζήτησε από κάποιους φίλους της να τη βοηθήσουν. Ξεκίνησε την πρώτη ομάδα στο Facebook και την ονόμασε #jagarhar (#iamhere), δηλαδή «είμαι εδώ». Στόχος ήταν να βάλει περισσότερο κόσμο στο παιχνίδι, προκειμένου να ανακόψει το μίσος, να υποστηρίξει αυτούς που γίνονταν στόχος, να επικοινωνήσει με όσους αναπαρήγαν τέτοια σχόλια ή ψεύτικες ειδήσεις και να δείξει ότι είναι εφικτό να έχουμε διαφορετικές πολιτικές απόψεις, αλλά να συζητάμε πολιτισμένα για σημαντικά πολιτικά ζητήματα online. Παρότι μοιάζει παράξενο για μια χώρα όπως η Σουηδία, τα fake news και το διαδικτυακό μίσος είναι ένα τεράστιο πρόβλημα (και) εκεί. Σύμφωνα με έρευνες του Oxford Internet Institute το 2018, το μέγεθος των ψεύτικων ειδήσεων που διαδόθηκαν στα κοινωνικά δίκτυα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου ήταν μεγαλύτερο από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα – η Σουηδία βρέθηκε στην κορυφή της άχαρης λίστας μαζί με τις ΗΠΑ. Αυτό κινητοποίησε και την Ντένερτ. «Πολιτικοί αναγκάζονται να παραιτηθούν, δημοσιογράφοι δεν τολμούν να καλύψουν θέματα που “καίνε”, οι άνθρωποι αυτολογοκρίνονται. Είναι ένα τεράστιο πρόβλημα δημοκρατίας και ελευθερίας του λόγου».
Η Linnéa Claeson, δεξιά, Σουηδέζα ακτιβίστρια υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών και της LGBT κοινότητας, ήταν από τους πρώτους που το #jagarhar χρειάστηκε να υπερασπιστεί – η Claeson δεχόταν δριμύτατες επιθέσεις. Εδώ, με την υπουργό Πολιτισμού της Σουηδίας, Alice Bah Kuhnke, και την επιζήσασα του Ολοκαυτώματος Hedi Fried, σε διαδήλωση εναντίον της ακροδεξιάς, στη Στοκχόλμη το 2018.
«Δεν είχα ιδέα τι ερχόταν»
Έναν χρόνο αργότερα, έγινε η κρούση για ανάλογες προσπάθειες και σε άλλες χώρες. Τώρα, το #jagarhar είναι ενεργό σε δεκατέσσερις χώρες και έχει ένα δίκτυο 140.000 ανθρώπων παγκοσμίως, αποδεικνύοντας ότι καταπιάνεται με ένα πρόβλημα που αγγίζει τους πάντες. «Όταν ξεκίνησα το γκρουπ, είχαμε μόλις είκοσι άτομα. Θυμάμαι να ποστάρω “παρακαλώ προσκαλέστε και τους φίλους σας, ώστε να γίνουμε τουλάχιστον πενήντα”… Δεν είχα ιδέα τι ερχόταν».
Όλα αυτά, όμως, αντανακλώνται και στην πραγματική ζωή; Ή μήπως είναι ένα «ψηφιακό» πρόβλημα; «Νομίζω ότι το λάθος που κάνουμε όσοι είμαστε πάνω από σαράντα ετών και δεν έχουμε μεγαλώσει με το ίντερνετ και τα σόσιαλ μίντια, είναι ότι δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε πως είναι ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας. Μας επηρεάζουν και αλλάζουν τον κόσμο εντελώς. Θυμηθείτε το Brexit ή το σκάνδαλο της Cambridge Analytica. Το τοπίο των ΜΜΕ αλλάζει για πάντα. Όλο αυτό είναι καινούργιο για εμάς και οι άνθρωποι που θέλουν να εκμεταλλευτούν το σύστημα βρίσκουν συνεχώς νέους τρόπους, την ώρα που σ’ εμάς παίρνει χρόνο να το αντιληφθούμε. Το να απέχουμε από την αρένα δεν είναι λύση, αντιθέτως. Για μένα ο στόχος δεν είναι να αλλάξω τις απόψεις των άλλων, αλλά να μοιραστώ τις δικές μου. Πρέπει όλοι να το κάνουμε, να μοιραζόμαστε στοιχεία, γεγονότα. Η σιωπή ενθαρρύνει τον καταπιεστή, όχι το θύμα. Να υποστηρίζουμε αυτούς που γίνονται στόχος, να υποστηρίζουμε ο ένας τον άλλον, να ξεχωρίζουμε τους επαγγελματίες-τρολ που διαδίδουν ψεύδη και μίσος για πολιτικούς ή οικονομικούς λόγους. Δεν νομίζω ότι με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να τους αλλάξουμε, όμως μπορούμε να επηρεάσουμε όσους τους διαβάζουν. Έχουμε ήδη δει την αλλαγή να συμβαίνει. Κάτι αλλάζει όταν μπαίνουμε σε μια συζήτηση. Οι άνθρωποι που σχολιάζουν αλλάζουν κι αυτοί τον τόνο τους, τις λέξεις τους, χρησιμοποιούν επιχειρήματα αντί να εκσφενδονίζουν ύβρεις. Έτσι εξασκούμαστε και εξασκούμε και τους άλλους στο πολιτικό θάρρος. Τα μέλη του δικτύου υποστηρίζουν ότι δουλεύει. Ξέροντας ότι έχεις την υποστήριξη από χιλιάδες άλλους, σε κάνει δυνατότερο. Και όταν γίνεσαι πιο θαρραλέος online, γίνεσαι και στην πραγματική ζωή».
Η Ντένερτ έχει κερδίσει πολλά βραβεία για τη δράση της, μεταξύ των οποίων και το σημαντικό Anna Lindh του Ευρω-μεσογειακού Ιδρύματος για τον Διάλογο μεταξύ Πολιτισμών, για την «υποστήριξη δίκαιων και δημοκρατικών ιδεωδών». Όμως δεν είναι εύκολο να κάνεις το σωστό στις μέρες μας. Οι διαδικτυακές επιθέσεις, η προσπάθεια δυσφήμησής της, ακόμα και απειλές εναντίον της ζωής της και της οικογένειάς της υπήρξαν σχεδόν καθημερινό φαινόμενο. «Έγινα στόχος για περίπου εννέα μήνες. Εμείς το αποκαλούμε κύκλο του μίσους: συνήθως ξεκινάει με κάποιον μπλόγκερ που ποστάρει ένα επινοημένο κείμενο με πολλά ψέματα, μετά το ποστάρουν στα σόσιαλ μίντια κι ύστερα αναπαράγεται από το δίκτυό τους με ακόμα περισσότερα ψέματα. Μετά από αυτό, ξεκινούν το μίσος και οι απειλές. Συνήθως χρειάζεται λιγότερο από 10 λεπτά μεταξύ του post στο blog και της πρώτης απειλής στο messenger ή στο mail…» ■