ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΝΤΟΥΝΙΑ
Στη σαγήνη του Ε. Α. Πόε
εκδ. Γαβριηλίδης, σελ. 213
Γεννημένος το 1809, ο Αμερικανός ποιητής, πεζογράφος και κριτικός Eντγκαρ Αλαν Πόε υπήρξε μία από τις λαμπρές φυσιογνωμίες των γραμμάτων που προετοίμασαν την καλλιτεχνική νεωτερικότητα. Χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του, η ευρωπαϊκή ποιητική πρωτοπορία των Μπωντλαίρ, Μαλαρμέ και Βαλερύ είδε στο έργο του τον πρόδρομο των δικών της οραμάτων. Συμβολισμός, υπερρεαλισμός, αστυνομική ιστορία και επιστημονική φαντασία· Βερν, Κόναν Ντόυλ, Στήβενσον, Μέλβιλ, Ουάιλντ, Ναμπόκοφ, Μπόρχες ανακάλυψαν στα κείμενά του κάποιες από τις τεχνικές, τις ιδέες και τον σπινθήρα που κινητοποίησε και τη δική τους φαντασία.
Ποια ήταν η υποδοχή του σαγηνευτικού Ε. Α. Πόε στην Ελλάδα; Συστηματική μελετήτρια, η Χριστίνα Ντουνιά αποκαλύπτει τους καρπούς των πολύμοχθων ερευνών της στα έργα επτά κεντρικών μορφών της νεοελληνικής γραμματείας: του παρωδιακού Εμμ. Ροΐδη, του αισθητιστή Ν. Επισκοπόπουλου, του μελαγχολικού Κ. Γ. Καρυωτάκη, του λαμπρού παραδοξολόγου Γιάννη Σκαρίμπα, του μοντερνιστή Γιώργου Σεφέρη και του υπερρεαλιστή Α. Εμπειρίκου – χωρίς να παραλείψει να αναφέρει τους πολυάριθμους εκπροσώπους του νεοσυμβολισμού και της Decadence που σχετίστηκαν με το έργο του. Περικλής Γιαννόπουλος, που μετέφρασε το δημοφιλές «Κοράκι»· επώνυμοι ποιητές και μεταφραστές, όπως ο Απ. Μελαχρινός, ο Ν. Λαπαθιώτης, ο Κ. Ουράνης, ο Μ. Παπανικολάου και ο Κ. Εμμανουήλ, καθώς και πολυάριθμοι επίδοξοι νέοι μεταφραστές που αποπειράθηκαν να μεταφέρουν στη γλώσσα μας τη μουσική υποβολή της ποίησής του. Αλλά και οι διαφορετικού προσανατολισμού Φώτης Κόντογλου, Ζήσιμος Λορεντζάτος, Τάκης Παπατσώνης, Κοσμάς Πολίτης, Λιλίκα Νάκου.
Μπωντλαίρ, Ντοστογιέφσκι και Πόε υπήρξαν οι τρεις κορυφαίοι λογοτέχνες που ο Εμμ. Ροΐδης με τις καλλιτεχνικές κεραίες του γνώρισε στο ελληνικό κοινό. Η μετάφραση του ποιητή Μπωντλαίρ, μας εξηγεί η Χριστίνα Ντουνιά, θα ήταν δύσκολο εγχείρημα για έναν πεζογράφο, ο πολυσέλιδος Ντοστογιέφσκι ακατάλληλος για τα έντυπα με τα οποία συνεργαζόταν, ενώ ο Πόε υπήρξε πρόσφορος και, επιπλέον, με το ιδιότυπο χιούμορ και την κλασική παιδεία του, συγγενικής νοοτροπίας. Ο δαίμων της διαστροφής, η ροπή προς το έγκλημα και το αίσθημα του θανάτου που υπάρχουν στον Πόε ενέπνευσαν τους λογοτέχνες της παρακμής. Τα αποσπάσματα που η μελετήτρια παραθέτει από τη διηγηματογραφία του Ν. Επισκοπόπουλου δεικνύουν τη βαθύτατη επιρροή του Αμερικανού λογοτέχνη πάνω του. Ο βιογράφος Χαρίλαος Σακελλαριάδης πάλι αναφέρει ότι ο ποιητής Κ. Γ. Καρυωτάκης «είχε πραγματική ψύχωση με τον Πόε» και ότι στο νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν για να αποφύγει την επιστράτευση «διάβαζε διαρκώς Πόε». Στην
«Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές…» συναντάμε τον Πόε, στις Ελεγείες γίνεται αναφορά στο «Κοράκι» και ο διχασμός της Αμερικής ανάμεσα στο αγαθό της ελευθερίας και στην κατάρα του χρήματος αποτελεί θεματική που ο Καρυωτάκης μοιράζεται με τους Μπωντλαίρ και Πόε.
Οταν ο Γιάννης Σκαρίμπας δίνει τον τίτλο «Ουλαλούμ» στην πρώτη του ποιητική συλλογή, το ομώνυμο ποίημα του Πόε έχει ήδη μεταφραστεί πέντε φορές, παρατηρεί η Χριστίνα Ντουνιά, προσθέτοντας το μοτίβο του «διπλού» στην κοινή τους θεματολογία. Στις «Εξι νύχτες στην Ακρόπολη» ο Γιώργος Σεφέρης βρίσκεται ψυχολογικά μέσα στο κλίμα του Πόε, ενώ το ελληνικό κοράκι στο ποίημα του «Raven» δεικνύει, κατά την Ντουνιά, την επιθυμία του ποιητή να απαλλαγεί από την πένθιμη σκιά του. Κάνοντας τέλος «οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου», ο Α. Εμπειρίκος δημιουργεί την κακότυχη «Κόρη της Πενσυλβανίας» πάνω στο ίχνος της «Ελεωνόρας» του Πόε. Η ελληνική λογοτεχνία αδιαμφισβήτητα συνδιαλέχθηκε δημιουργικά και μπολιάστηκε γόνιμα από έργα που κυριάρχησαν στο καλλιτεχνικό προσκήνιο της ευρωπαϊκής και αγγλοσαξονικής λογοτεχνίας.