ΣΤΙΒΕΝ ΚΡΕΪΝ
Το κόκκινο σήμα του θάρρους
μτφρ. Νίκος Παναγιωτόπουλος
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 280
Οταν ο Στίβεν Κρέιν έγραψε το «Κόκκινο σήμα του θάρρους», το 1893, ήταν μόλις 22 χρόνων, δηλαδή περίπου στην ηλικία που θα πρέπει να βρισκόταν και ο ήρωάς του, ο νεαρός Χένρι Φλέμινγκ, ο οποίος βρίσκεται για πρώτη φορά στη φωτιά της μάχης του αμερικανικού εμφυλίου. Υπό αυτό το πρίσμα, θα υποψιαζόταν κανείς βάσιμα πως το μυθιστόρημα, όπως πολλά του είδους, θα έχει έντονα αυτοβιογραφικό χαρακτήρα· το μόνο «πρόβλημα» είναι πως ο Κρέιν δεν είχε, ούτε και πρόλαβε ποτέ να πολεμήσει στη διάρκεια της σύντομης 28χρονης ζωής του.
Παρ’ όλα αυτά, ελάχιστες λογοτεχνικές περιγραφές του πολέμου διαθέτουν τη ζωντάνια και την αμεσότητα της δικής του. Ο Χένρι, εθελοντής στρατιώτης στο πλευρό των Βορείων, φθάνει με το σύνταγμά του των νεοσυλλέκτων στο μέτωπο. Οπως και οι περισσότεροι, είναι ενθουσιασμένος και ανυπόμονος για δράση. Οταν ωστόσο πέφτουν οι πρώτες τουφεκιές, μαζί με τη φοβερή βροντή του πυροβολικού, ένα άλλο, πολύ πιο αρχέγονο συναίσθημα γεννιέται μέσα του: ο τρόμος. Μπροστά στον φόβο του θανάτου ο Χένρι το βάζει στα πόδια, πετά το όπλο του και τρέχει ανάμεσα σε τραυματίες και ετοιμοθάνατους συντρόφους. Μοναδική του έγνοια, εκτός από την επιβίωση, είναι η ντροπή που νιώθει απέναντι σε όσους έμειναν στις θέσεις τους και πολέμησαν μέχρις εσχάτων.
Αυτό ακριβώς το άβολο συναίσθημα είναι που θα του δώσει και τη δύναμη να επιστρέψει στη μάχη. Η μεταμόρφωση που συντελείται εντός του αυτές τις λίγες ημέρες μοιάζει με μια δεύτερη, απίστευτα βίαιη και χαρακτηριστικά τελεσίδικη ενηλικίωση. Πρώτα και πάνω από όλα, βέβαια, το «Κόκκινο σήμα» είναι ένα εξαιρετικό όσο και σπάνιο για την εποχή του αντιπολεμικό βιβλίο. Πέρα από τις ολοζώντανες περιγραφές των συγκρούσεων, ιδωμένες μέσα από το βλέμμα του απλού φαντάρου, μόνο συνηθισμένο δεν είναι να βλέπουμε τον κεντρικό ήρωα να το σκάει σαν δειλός μπροστά στον κίνδυνο. Η δειλία ωστόσο εδώ, όπως και στην πραγματική ζωή, είναι ένας όρος σχετικός· το ίδιο και το θάρρος, το οποίο εμφανίζεται σε αναλαμπές (σχεδόν) παραφροσύνης, φιλτραρισμένο μέσα από το αίμα, όπως υπαινίσσεται και ο τίτλος.
Στη σχετικά σύντομη έκταση του βιβλίου, πάντως, χωρούν αρκετά ακόμη στοιχεία, κυρίως όσον αφορά την ψυχική – ψυχολογική διάσταση τόσο του ήρωα όσο και της ίδιας της στρατιωτικής μονάδας, η οποία, σαν ενιαίος οργανισμός προχωρεί, υποχωρεί, ξεφυσάει, καταρρέει ή υψώνεται, τρέχει του σκοτωμού ή λουφάζει κάτω από την καταιγίδα των πυρών. Αυτή η εναλλαγή του βλέμματος, πότε από τη σκοπιά της μονάδας και πότε του συνόλου, δίνει ακόμα μεγαλύτερο βάθος και ποικιλομορφία στην αφήγηση, η οποία ούτως ή άλλως είναι περιορισμένη εξ ολοκλήρου μέσα στον μικρόκοσμο της μάχης.
Αυτό ακριβώς το τελευταίο χαρακτηριστικό είναι που κάνει και το «Κόκκινο σήμα» διαχρονικό. Παρότι οι πρωταγωνιστές του είναι προφανώς άνθρωποι μιας άλλης, τελείως διαφορετικής εποχής, τα περισσότερα από όσα περιγράφονται εδώ θα μπορούσαν να μεταφερθούν άνετα σε κάποιο χαράκωμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ή στον ορυμαγδό μιας μεσαιωνικής μάχης.