PHILIP KERR
Φοβού τους Δαναούς
μτφρ. Γιώργος Μαραγκός
εκδ. Κέδρος, 2018, σελ. 496
Η τελευταία αποστολή του Γερμανού ντετέκτιβ Μπέρνι Γκούντερ, ήρωα των αστυνομικών μυθιστορημάτων του Βρετανού συγγραφέα Φίλιπ Κερ, έμελλε να διαδραματιστεί στην Ελλάδα του 1957. Το 13ο βιβλίο της δημοφιλούς σειράς κυκλοφόρησε λίγες μέρες μετά τον θάνατο του συγγραφέα τον περασμένο Μάρτιο και προσφέρει μια διεισδυτική ματιά όχι μόνο στον χαρακτήρα του πρωταγωνιστή, αλλά και στο μεταπολεμικό κλίμα των ελληνογερμανικών σχέσεων, με νωπές ακόμη τις μνήμες από τα εγκλήματα των Γερμανών στην Κατοχή, την εξόντωση των Εβραίων και τη λεηλασία των περιουσιών τους, τον Εμφύλιο, την αμνηστία των ναζί και την ατιμωρησία των δωσιλόγων στο βωμό πολιτικών σκοπιμοτήτων, την αναδυόμενη οικονομική κυριαρχία της Γερμανίας στην Ευρώπη.
Ο Μπέρνι Γκούντερ, αστυνομικός του τμήματος ανθρωποκτονιών στο Βερολίνο πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου, ικανός να επιβιώνει σε δύσκολες καταστάσεις, ζει με ψευδώνυμο στο Μόναχο στη δεκαετία του ’50, προσπαθώντας, όπως και η μεταπολεμική Γερμανία, να διαγράψει τις επώδυνες μνήμες από μία σκοτεινή περίοδο, για την οποία αισθάνεται τύψεις. Από υπάλληλος νεκροτομείου, προσλαμβάνεται το 1957 ως πραγματογνώμων σε μεγάλη ασφαλιστική εταιρεία του Μονάχου με τη μεσολάβηση ενός τοπικού παράγοντα, του Μαξ Μέρτεν, τον οποίο γνώριζε πριν από τον πόλεμο ως δικηγόρο στο Βερολίνο. Το αστυνομικό ένστικτο και ο σκεπτικισμός του αποτελούν σημαντικά εφόδια στη νέα του δουλειά, όταν καλείται να ερευνήσει τη διεκδίκηση αποζημιώσεων από πελάτες της εταιρείας, όπως στην περίπτωση του πλοίου «Ντόρις», που έπιασε φωτιά και βυθίστηκε στην Ελλάδα.
Το πλοίο ανήκε σε ένα Γερμανό, τον Ζίγκφριντ Βίτζελ, με προβληματικό επίσης παρελθόν, που είναι εγκατεστημένος στην Ελλάδα, διεξάγοντας υποβρύχιες αρχαιολογικές έρευνες και κινηματογραφήσεις με το «Ντόρις», που κατέληξε στα χέρια του, αφού είχε κατασχεθεί από τον Εβραίο ιδιοκτήτη του στη διάρκεια του πολέμου.
Οταν φθάνει στην Αθήνα κουβαλώντας αρνητικά στερεότυπα για τους Ελληνες, ο Γκούντερ ενεργεί περισσότερο ως ντετέκτιβ παρά ως πραγματογνώμων-ασφαλιστής, αντιμέτωπος με μία διαδεδομένη καχυποψία προς τους Γερμανούς, που τον ενοχλεί στην αρχή, αλλά την κατανοεί στη συνέχεια. Δύο πανομοιότυπες εκτελέσεις, μία του Βίτζελ στην Πλάκα και μία του δικηγόρου Σαμουήλ Φριζή στη Γλυφάδα, φέρουν τη σφραγίδα του φυγόδικου σφαγέα της Θεσσαλονίκης, λοχαγού των SS Αλόις Μπρούνερ, επιφορτισμένου με την μεταγωγή των Εβραίων στα κρεματόρια του Αουσβιτς και καταζητούμενου σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες για εγκλήματα πολέμου. Ο Γκούντερ αναγκάζεται να συνεργαστεί με τον επιθεωρητή Λεβέντη στην εξιχνίαση των δολοφονιών, «ως ένα είδος εξιλέωσης για τα εγκλήματα των Γερμανών, ως η προσωπική του γερμανική αποζημίωση, πέραν της επίσημης που δικαιούται η Ελλάδα». Στις έρευνες του τον βοηθούν ο άτολμος αντιπρόσωπος της ασφαλιστικής εταιρείας στην Αθήνα και μια όμορφη, αριστερή δικηγόρος, στα θέλγητρα της οποίας δείχνει απρόθυμος να ενδώσει.
Καθώς οι δαίμονες και τα φαντάσματα του παρελθόντος επιστρέφουν, τα πράγματα περιπλέκονται και η αγωνία κορυφώνεται.
Τα ερωτήματα
Μήπως το «Ντόρις» είχε μισθωθεί από τον Μαξ Μέρτεν, που είχε έλθει στην Ελλάδα για τον εντοπισμό ενός ναυαγίου με τον κλεμμένο χρυσό των Εβραίων, μία επιχείρηση που είχε οργανώσει μυστικά ο ίδιος, όταν υπηρετούσε ως λοχαγός της γερμανικής διοίκησης στη Θεσσαλονίκη; Μήπως γι’ αυτό το ναυάγιο βρισκόταν στην Ελλάδα και ο Μπρούνερ, τον οποίο αναζητούσε από καιρό ο Λεβέντης για εγκλήματα κατά των Εβραίων καθώς και η Μοσάντ για να δικαστεί στο Ισραήλ; Μήπως το μεγαλύτερο μέρος του εβραϊκού χρυσού είχε μεταφερθεί το 1943 στη Γερμανία και το ναυάγιο ήταν ένα προκάλυμμα για να πεισθεί η ελληνική πλευρά ότι η γερμανική κυβέρνηση δεν διέθετε κανένα χρυσό για να τον επιστρέψει στην Ελλάδα;
Στην προσπάθειά του να προσεταιριστεί τον Γκούντερ για να τον προστατεύσει από τον Μπρούνερ, ο κυνικός Μέρτεν του προσφέρει ένα ποσοστό της αξίας του θησαυρού, αλλά αυτός αρνείται, γιατί «αυτός ο χρυσός είναι βαμμένος με το αίμα των Εβραίων». Αντ’ αυτού τον παραδίδει στην ελληνική αστυνομία για να δικαστεί στην Ελλάδα σε μια πράξη απόδοσης δικαιοσύνης για τα εγκλήματα των ναζί. Είναι, όμως, αμφίβολο ότι ο Μέρτεν ακόμη και αν καταδικαστεί, θα εκτίσει την ποινή του, πιόνι μιας συναλλαγής που προέβλεπε την απελευθέρωσή του με αντάλλαγμα τη γερμανική υποστήριξη στη μελλοντική ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ και τη χορήγηση ενός δανείου, ως αντιστάθμισμα στο ελληνικό αίτημα για πολεμικές αποζημιώσεις.
Καθώς αναχωρεί για το Μόναχο, ο Γκούντερ δεν κρύβει τον θαυμασμό του για τον Παρθενώνα, σύμβολο της ανθρώπινης τελειότητας, που στέκεται επιβλητικός πάνω από την Αθήνα, παρά τις καταστροφές που υπέστη ανά τους αιώνες. Μήπως τελικά ανάμεσα στα δικά του ερείπια μπορεί πλέον να ξεπροβάλει ένας ηθικός Γκούντερ στην υπηρεσία της αληθινής εξιλέωσης;
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου.