Η σφαγή των Φράγκων κάποτε στην Κωπαΐδα
Κύριε διευθυντά
Το 338 π.Χ. στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας, πατρίδα του Πλουτάρχου, οι Μακεδόνες, με επικεφαλής τον Φίλιππο Β΄, αντιμετώπισαν νικηφόρα τον ενωμένο στρατό Αθηναίων, Θηβαίων και άλλων ελληνικών πολιτειών. Η μάχη αυτή, στην οποία διακρίθηκε ο δεκαοκταετής Αλέξανδρος, σήμανε την κυριαρχία των Μακεδόνων σ’ όλη την επικράτεια. Αναμνηστικό της ήττας ήταν το πολυάνδριον των εκεί πεσόντων 300 επιλέκτων νέων Θηβαίων Ιερολοχιτών, που αποτελούσαν τον ένδοξο λόχο ηρώων, συγκροτηθέντα από τον Επαμεινώνδα, κατ’ απομίμηση του οποίου ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κατήρτισε τον Ιερό Λόχο, ο οποίος κατεσφάγη από τους Τούρκους, το 1821, στη μάχη του Δραγατσανίου (πρβλ. Εις τον Ιερόν Λόχον, Ανδρ. Κάλβου).
Επάνω εις τον τύμβο των Θηβαίων στήθηκε ο πελώριος (ύψους 5,50 μέτρων) μαρμάρινος Λέων της Χαιρωνείας, εφάμιλλος του Λέοντος της Αμφιπόλεως, στον νομό Σερρών, ως έμβλημα της φιλοπατρίας και της ανδραγαθίας τους (Παυσ. ΙΧ, 40 – Στράβ. ΙΧ, 414), ο οποίος αναστηλώθηκε, το 1904, στην αρχική του θέση, από την Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών. Πολλούς αιώνες αργότερα, στις 15 Μαρτίου 1311, στην περίοδο της λατινικής κυριαρχίας, στην Κορώνεια της Βοιωτίας, στη νοτιοδυτική όχθη της λίμνης Κωπαΐδας, Φράγκοι Γάλλοι ιππότες, βυθισμένοι έφιπποι στο τελματώδες έδαφος της περιοχής, κατεσφάγησαν από τους Καταλανούς της Ισπανίας και, έτσι, έληξε, άδοξα, καθώς αναφέρει ο Βυζαντινός ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς, το γαλλικό δουκάτο των Αθηνών.
Ο ποιητής Γεώργιος Δροσίνης, στο δεκατετράστιχο σύνθεμά του Τα δύο λιοντάρια (Πύρινη Ρομφαία), κάνοντας λόγο για τη δεινή σφαγή «του άνθους της Φραγκιάς», στο μέρος όπου «κοιμούνται οι Θηβαίοι Ιερολοχίται», παραλληλίζει τον θάνατο των Φράγκων πολεμιστών, «Φράγκικο λιοντάρι», με τη θυσία των Θηβαίων Ιερολοχιτών «ελληνικό λιοντάρι», στη μάχη της Χαιρωνείας.
…Τινάζοντας τη χαίτη του αποκρίθη, Μαρμαρωμένο χίλια τόσα χρόνια, Το ελληνικό λιοντάρι απ’ τη Χαιρώνεια.
Αναστάσιος Αγγ. Στέφος, δ. φ. Ειδικός Γραμματέας της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων
Μέσα στο πηχτό κατοχικό σκοτάδι, η κηδεία (Αθήνα, 28/2/1943) μετατράπηκε σε μαζική έκφραση πατριωτικής έξαρσης, κι όταν η γη υποδεχόταν τον νεκρό –είχαμε ξεχάσει πως ήταν θνητός, έγραψε η Ιωάννα Τσάτσου– το πλήθος, παρουσία εκπροσώπου των κατακτητών, με ρίγος συγκίνησης τραγούδησε τον εθνικό ύμνο. «Σε αυτό το φέρετρο ακουμπάει η Ελλάδα», συνόψισε εκ μέρους όλων ο Αγγελος Σικελιανός απαγγέλλοντας με βροντερή φωνή το ποίημα που έγραψε για τον Κωστή Παλαμά: «Ηχήστε οι σάλπιγγες…». Ο κορυφαίος της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, με τεράστια παραγωγή εμβληματικών –και αιρετικών– έργων, λόγιος που δάνειζε από τα αποθέματα θάρρους του σε άλλους, στρατηγικός υποστηρικτής της δημοτικής, δέχθηκε ομαδικά πυρά και διώξεις· δεν υποχώρησε. Ούτε ως γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών έπαψε να επιστρατεύει τον αυτοσαρκασμό: Στη φιλολογική μου δουλειά είμαι «μαλλιαρός», στα υπηρεσιακά καθήκοντα «αττικιστής απ’ την κορφή ώς τα νύχια». Στη φωτογραφία, σύννους, ως συνήθως, στο οικείο του περιβάλλον.
Οι θρησκείες, οι πόλεμοι, ο λόγος του Kωστή Παλαμά και τα γράμματα στη Ραχήλ
Κύριε διευθυντά
Ο εκλεκτός συνεργάτης σας κ. Παντελής Μπουκάλας εκθέτει, με τίτλο «Οι θρήσκοι και οι άθεοι» στις 25.4.2019, την άποψη του φιλοσόφου Ρ. Ντουόρκιν «Οι άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη σκοτώνουν ο ένας τον άλλο επειδή μισούν ο ένας τον θεό του άλλου». Ο ίδιος γράφει ότι «Βαθιά θρησκευόμενος, με τον δικό του τρόπο, ήταν και ο Κωστής Παλαμάς, που έγραφε στο “Εμπρός” το 1916: “Θυσιάζω διαδοχικώς, εις το πέρασμά μου, επάνω εις τους βωμούς όλων των θρησκειών, και θα ηδυνάμην να λατρεύω τους θεούς όλων των δογμάτων”». Στην έκδοση της ΕΣΤΙΑΣ «Γράμματα στη Ραχήλ», μεταξύ 255 καταχωρίσεων περιλαμβάνονται 219 γράμματα του Παλαμά που σώθηκαν, της περιόδου 1921-1936 και 36 αφιερώσεις ποιημάτων του και βιβλίων. Σε τέσσερις καταχωρίσεις γραμμάτων του (αρ. 24, 48, 205 και 251 το 1930, 71 ετών), ο Παλαμάς γράφει (αντίστοιχα): «Πολύθεος καθώς είμαι …», «Είμαι ακόμα πολύθεος και δεν κατόρθωσα να πιστεύω στον ένα τον θεό, τον αληθινό, αγνό, πιστό σαν Εσένα», «Με είχε πιάσει όλη η τρομάρα του ανθρώπου … προς τον θεό που τον πιστεύεις, κι εγώ, αλλοίμονον! Δεν αισθάνομαι τίποτε μέσα μου που να με υψώνει προς εκείνον» και «Δεν διακρίνομαι πολύ διά τα χριστιανικά μου αισθήματα, όσο και αν ήθελα να με ξαναγεννήσει πνευματικά και με όλα μου τα γεροντάματα η πίστις… Είμαι ανώμαλος, ανακόλουθος, αντιφατικός με τον εαυτό μου … ο Φρόιντ μου μιλεί καθαρότερα από τον Πλάτωνα»!
Ο μεγάλος μας ποιητής γράφει, επίσης, «οι παλαιοί με τη λέξη καρδιά, κι εδώ και αλλού, ερμήνευαν όσα πράγματα δεν εχωρούσαν στον γεωγραφικό χώρο του νου» – αρ. 115, και «καρδιά και σκέψη, ένα για μένα είναι» – αρ. 205. Παλαιότερα δε, είχε γράψει σχετικώς («Λόγος και Αντίλογος»): «Στον άνθρωπο ιερός ας είναι ο άνθρωπος· η ζωή και τραγική και αγία και μία». Σε όλα τα γράμματα του Παλαμά –219 σε 419 σελίδες– είναι κατάδηλη η αδυναμία του στον «μεγάλο του έρωτα», παρά τη μεγάλη διαφορά ηλικίας, 62 και 20 ετών το 1921 που γνωρίστηκαν. Με εξομολογήσεις του εκ βάθους καρδίας, αλλά και έντονη την προσπάθειά του να μη δυσαρεστήσει τη Ραχήλ, που 17 ετών βαπτίστηκε καθολική με απόλυτη μυστικότητα, ήρθε σε σύγκρουση με την επίσης θρησκόληπτη μητέρα της, διέκοψε τη φοίτησή της στη Σχολή Καλογραιών και κατέληξε φυματική με ταλαίπωρη ζωή.
Η Ελένη Κορτζά, η περίφημη Ραχήλ, ήταν πολύ στενή φίλη της Ελένης Κωνσταντινίδη –αδελφής του αρχιτέκτονα Αρη Κωνσταντινίδη– υφισταμένης μου στην Εθνική Τράπεζα. Ανύπαντρες και οι δύο, γλωσσομαθείς, με μεγάλη μόρφωση –ιδίως φιλολογική–, γαλλική σκέψη, μουσικόφιλες και πιανίστες, έμεναν στην ίδια γειτονιά στην οδό Μπουμπουλίνας και παρακολουθούσαν κάθε καλοκαίρι μουσικές εκδηλώσεις στη Βιέννη. Ετσι, υπότροφος του Πανεπιστημίου Βιέννης (δίπλωμα φιλολογίας), το 1961 είχα τη μεγάλη χαρά να γνωρίσω εκεί τη Ραχήλ και σε σειρά μαζί τους συζητήσεών μας έλυσα πολλές απορίες μου.
Κατά τη Ραχήλ ο Παλαμάς ήταν πράγματι διεθνιστής και πολύθεος, με προτίμηση τους θεούς της αρχαίας Ελλάδας και αντιχριστιανικό προσανατολισμό, σφόδρα αντίθετος στις αυτόκλητες εκπροσωπήσεις θεών επί της γης. Ο ίδιος έχει γράψει «ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ είμαι πολίτης, πατρίδα έχω τη Γη», που έχει χαραχτεί στον υπερφυσικό με Π.Κ.Δ. ανδριάντα του στο Αντίρριο.
Γρηγορης Γ. Βαρελας, Οικονομολόγος, Απόφοιτος Ε. D. I. της World Bank Θρακομακεδόνες Αττικής
Εις μνήμην Αντώνη Καρκαγιάννη
Κύριε διευθυντά
Η δραματική ικεσία του Ιωσήφ από Αριμαθαίας, που προσήλθε στον Πιλάτο για να του δώσει το σώμα του Ιησού προς ταφή, έξοχα παραλληλίστηκε από τον φίλο συνάδελφο κ. Αναστ. Στέφο στην επιστολή του προς την «Καθημερινή» της 18-5-2019 με την ικεσία του Πριάμου προς τον Αχιλλέα να του αποδοθεί ο νεκρός γιος του (Ιλιάδα Ω). Το κατεχόμενο από τρυφερό πάθος ασματικό – στιχούργημα «Δος μοι τούτον τον ξένον» ανήκει στον Γεώργιο Ακροπολίτη, τον εμπνευσμένο ιστορικό και διπλωμάτη του 13ου αιώνα, που γεννήθηκε και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη (1217-1282) λίγους μήνες πριν από τον θάνατο του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄.
Ο Γεώργιος Ακροπολίτης ερμήνευσε διάφορα ρητά του Γρηγορίου του Θεολόγου και άλλων ρητόρων. Εγραψε όμως και άλλα στιχηρά – ασματικά. Το «Δος μοι τούτον τον ξένον» τονίστηκε σε ήχο πλάγιο πρώτο. Ψάλλεται το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής στην ακολουθία των ωρών της Αποκαθήλωσης. (Στις «Ιερές Συνόψεις» βρίσκεται στη Μεγάλη Δοξολογία του Μ. Σαββάτου.) Λογοτεχνική μετάφραση του «Δος μοι τούτον τον ξένον» έχω ποιήσει και δημοσιεύσει στο περιοδικό «Ελληνοχριστιανική αγωγή» (τεύχος 580, 2011) καθώς και στην τοπική εφημερίδα του Αμαρουσίου «Αμαρυσία», φ. 2.137 (2011). Αλλά και η «Κ» έχει ασχοληθεί με το θέμα αυτό και με τον τίτλο «Ιωσήφ κηδεύει» στις 17-4-2009 με αρθρογράφο τον αξιανάγνωστο λησμονημένο και όχι Αντώνη Καρκαγιάννη.
Δημ. Σ. Μασουρης, Επίτ. σχολ. σύμβουλος Φιλολόγων
Ψυχαναλύοντας τους μπαχαλάκηδες
Κύριε διευθυντά
Εδώ και πολύ καιρό, μια στερεότυπα επαναλαμβανόμενη είδηση, σχεδόν καθημερινά, είναι ότι «ομάδες αναρχικών επιτέθηκαν, τις πρώτες πρωινές ώρες, στη διμοιρία των ΜΑΤ που σταθμεύει στη γωνία των οδών Πατησίων και Τοσίτσα. Εγιναν (ή, συνήθως, δεν έγιναν) μία ή δύο προσαγωγές» κ.λπ. (δηλαδή όλα καλά).
Δεν έχω καταφέρει να βρω μια λογική εξήγηση για το νόημα αυτής της εικονικής διαδικασίας, στην οποία εμπλέκονται οι επιτιθέμενοι, οι διμοιρίες των ΜΑΤ, τα ΜΜΕ και όλοι οι καταναλωτές ειδήσεων. Ετσι, και με ελεύθερους συνειρμούς, κατέφυγα στις επιστήμες της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και της Ψυχανάλυσης.
Θεώρησα λοιπόν ότι πρόκειται για μια «τελετουργική αναπαράσταση». Ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, στο βιβλίο του σχετικά με τη γλώσσα και την τελετουργία, αναφέρει ότι στις αρχαίες τελετουργίες έχουμε τη χρήση μιας εξαιρετικά ανεπτυγμένης γλώσσας χειρονομιών. Η γλώσσα μας, λέει, περιέχει ενσωματωμένους αρχαίους μύθους και η τελετουργία των αρχαίων μύθων ήταν μια γλώσσα (όπου στην ίδια τη γλώσσα, συμπληρώνει, υπάρχει ενσωματωμένη μια ολόκληρη μυθολογία).
Σύμφωνα με τον David Kertzer, η τελετουργία είναι δράση που συνδέεται σε ένα δίκτυο συμβολισμού. Το σύνολο των κινήσεων αυτών (που διαθέτουν συμβολικό νόημα) διαφέρει, με αυτόν τον τρόπο, από τις κινήσεις της καθημερινότητας. Ετσι, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι πρόκειται για μια συμβολική αναπαράσταση των γεγονότων του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο του 1973. Εχουμε λοιπόν την «αναπαράσταση» σαν μεταψυχολογικό στοιχείο και μηχανισμό.
Το νόημα της αναπαράστασης στον Φρόιντ είναι το ότι καθιστά παρόν, ή ευαίσθητο, ένα απόν αντικείμενο (ή μια απούσα έννοια) προκαλώντας την παρουσία της εικόνας τους μέσω ενός άλλου παρόμοιου αντικειμένου. Ετσι, και στον βαθμό που επιχειρούμε –με μια καταβύθιση στο ασυνείδητο– να κατανοήσουμε τα ακατανόητα, διερωτώμαι για το πώς όλα αυτά μπορεί να λειτουργήσουν στο κοινωνικό ισοδύναμο. Εάν λοιπόν θεωρήσουμε ότι ήδη υπάρχουν στοιχεία κοινωνικής παλινδρόμησης, δεν μένει άλλο από το να δούμε μελλοντικά (μέσα από τον κατακερματισμό των κοινωνικών δομών) ακόμα και συμβολικές (ή και πραγματικές) ανθρωποθυσίες. Αυτό άλλωστε συνέβαινε όχι μόνο στις πρωτόγονες κοινωνίες αλλά και στους ιστορικούς χρόνους, στην αρχαία Ελλάδα. Υπάρχουν πολλές σχετικές αναφορές στον Ομηρο, στον Πλούταρχο, αλλά και συνολικά σε πολλά έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Οι ανθρωποθυσίες (με διάφορους τρόπους) γίνονταν για χάρη της συλλογικής ευημερίας της κοινότητας.
Η ανθρώπινη διαδρομή, μέσα από τους αιώνες, παρήγαγε τον «πολιτισμό». Στη σημερινή του μορφή ο πολιτισμός μας (όπως τον ζούμε) συμπυκνώνει τα υγιή και πραγματικά στοιχεία αρχών και αξιών αιώνων. Το αξιακό αυτό σύστημα κορυφώνεται και εκφράζεται σήμερα μέσα από τις αρχές του Διαφωτισμού. Ο πολιτισμός θα μπορούσε να οριστεί ως το σύνολο των ενεργειών του ανθρώπου με τις οποίες πραγματώνει τις υλικές και πνευματικές αξίες των αγαθών, μέσα από την κυριαρχία του πνεύματός του πάνω στη φύση και στον ίδιο του τον εαυτό. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει πάψει να κυριαρχείται από τη ζωική του φύση και δεν καταπιέζεται από τον «πολιτισμό» (ο Φρόιντ έχει γράψει σχετική πραγματεία για τον «πολιτισμό σαν πηγή δυστυχίας»).
Οπως και να το κάνουμε, το φροϋδικό πανίσχυρο ένστικτο του θανάτου (ή αλλιώς το ένστικτο της ζωής) μπορεί να αφορά όχι μόνο τους ανθρώπους αλλά και τις κοινωνίες τους. Και στον βαθμό που η υπέρβαση των ζωικών ενστίκτων (δηλ. της ίδιας της φύσης) αποτελεί ζητούμενο για τον άνθρωπο (και την κοινωνία του), είναι αξιομνημόνευτα τα λόγια του Φρόιντ που έχει πει ότι «το βασικό καθήκον του πολιτισμού, η βασική του υπόσταση, είναι να μας προστατεύσει απέναντι στη φύση».
Ανδρέας Κωσταλας, Ιατρός
Ελληνικό «παρών» στη μεγάλη απόβαση
Κύριε διευθυντά
Στις 5 Ιουνίου εορτάσθηκε στο Portsmouth της Αγγλίας, με μια λαμπρή και συγκινητική τελετή, η 75η επέτειος της επιχείρησης απόβασης των Συμμάχων στη Νορμανδία (6-6-1944). Παρών ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κύριος Προκ. Παυλόπουλος. 75 χρόνια πριν, παρόντα στη μεγαλειώδη και νικηφόρο για τις συμμαχικές δυνάμεις επιχείρηση, δύο ελληνικά πολεμικά πλοία: οι κορβέττες τύπου Flower «Τομπάζης» F-89 και «Κριεζής» F-49, με κυβερνήτες τους πλωτάρχες Γεώργιο Παναγιωτόπουλο και Δημήτριο Κιοσσέ αντιστοίχως. Και οι δύο ήσαν οι κυβερνήτες από την παραλαβή των πλοίων στο Chatham της Αγγλίας τον Νοέμβριο του 1943. Δεν θα ασχοληθώ με την επιχείρηση, η οποία άλλωστε είναι γνωστή και μπορεί όποιος θέλει να την αναζητήσει σε εκατοντάδες πηγές.
Θα παραθέσω αποσπασματικά, για λόγους συντομίας της επιστολής, κάποιες αναμνήσεις του μετέπειτα ναυάρχου και Α/ΓΕΝ Δ. Κιοσσέ. Τις είχε παρουσιάσει αργότερα, στις 10 Μαΐου 1946, ως αντιπλοίαρχος κυβερνήτης του αντιτορπιλικού «Πίνδος», στους αξιωματικούς και στο πλήρωμα του πλοίου. Γράφει ο αείμνηστος ναύαρχος: «Εις τον νουν μου έρχονται σήμερον αναμνήσεις ωραίαι και αι αναμνήσεις είναι από τας επιχειρήσεις που έγιναν εις την Νορμανδίαν, την 6ην Ιουνίου του 1944. Εις τας επιχειρήσεις αυτάς έλαβον μέρος δύο ελληνικαί κορβέτται. Η μία ήτο ο “Τομπάζης” και η άλλη ήτο ο “Κριεζής”. Τα πλοία αυτά παρεχωρήθησαν από το Βρεττανικόν Ναυτικόν εις τους Ελληνας. Ο “Τομπάζης” ήτο το πρώην HMS “Tamaris” και ο “Κριεζής” ήτο το πρώην HMS “Coreopsis”.
Τα πληρώματα των πλοίων τούτων ήσαν Ελληνες πάσης προελεύσεως και παντός επαγγέλματος κατά τον ειρηνικόν βίον. Ησαν Ελληνες διαμένοντες εις Ελλάδα, Ελληνες της Αιγύπτου, Ελληνες της Περσίας, Ελληνες της Γαλλίας και Ελληνες διαμένοντες εις Αγγλίαν. Ησαν ναύται του Εμπορικού Ναυτικού, δικηγόροι, εφοπλισταί, φοιτηταί, εργάται, λογισταί και τραπεζιτικοί υπάλληλοι, αλιείς, αγρόται, σπουδασταί ιερατικών σχολών και διάφοροι άλλοι. Ενθυμούμαι ήσαν και τρεις Ελληνες Ισραηλίται, γεννηθέντες εις Θεσσαλονίκην και διαμένοντες εις Αγγλίαν από τον καιρόν που ήσαν ακόμη νήπια. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτούς. Ησαν ευφυέστατοι και εχειρίζοντο το Radar. Πολλοί από τους υπηρετούντας δεν εγνώριζον τελείως την ελληνικήν από απόψεως συντακτικού και γραφής… Εν τούτοις, όλοι αυτοί, έχοντες το δαιμόνιον της θαλάσσης, που το έχει καθένας που έχει ελληνικόν αίμα, με τας φιλοτίμους προσπαθείας των και με την εκπαίδευσιν επί τη βάσει του αγγλικού συστήματος, όχι μόνον απετέλεσαν καλόν σύνολον, αλλά και πολλάκις απέσπασαν κολακευτικούς λόγους εκ μέρους των Βρεττανών ναυτικών διοικητών. Είχα την τιμήν και την τύχην να παραλάβω τον “Κριεζήν” ως κυβερνήτης το φθινόπωρον του 1943 και να υπηρετήσω στον “Κριεζήν” μου μέχρι και τρεις μήνες μετά την απελευθέρωσιν της προσφιλούς πατρίδος. Αλησμόνητοι καιροί!!!
Ο “Κριεζής” ειργάσθη επί τέσσαρες μήνας εις την Διοίκησιν των Δυτικών προσγείων (Western Approaches) με βάσιν το Liverpool και ελάμβανε μέρος εις συνοδείας νηοπομπών, εις τον Βόρειον Ατλαντικόν, από Αγγλικών Νήσων εις Νέαν Γην. Μετά ταύτα ειργάσθη εις την Διοίκησιν του Portsmouth με βάσεις το Portsmouth και το Portland, απ’ όπου έλαβε μέρος και εις τας επιχειρήσεις της Νορμανδίας…» Ο ναύαρχος συνεχίζει με λεπτομέρειες της επιχείρησης και της συμμετοχής του «Κριεζή». Για μία ακόμη φορά η μικρή Ελλάδα συμμετείχε σε αγώνα υπέρ του δικαίου και της ελευθερίας και ο Ελληνας ναυτικός απέδειξε την αξία του.
ΥΓ. Το κείμενο «Αναμνήσεις από την Νορμανδίαν» είχε την καλοσύνη να μου το δώσει ο γιος του ναυάρχου, πλωτάρχης Π.Ν. ε.α. Νικόλαος Κιοσσές.
Ματθαιος Μ. Δημητριου, Πλοίαρχος Π.Ν. ε.α.
Λούντβιχ Βιτγκενστάιν και περί σιωπής
Κύριε διευθυντά
Η γλώσσα είναι κοινωνικό προϊόν καθότι προέρχεται κατ’ ευθείαν και αμέσως από τον λαό, εξελίσσεται δε κατά την πορεία ανάλογα της πνευματικής ανάπτυξης των ανθρώπων. Ετσι μπορεί να λεχθεί ότι η γλώσσα αποτελεί ένα απαράμιλλο όργανο για την ομιλία και την επικοινωνία.
Οσον αφορά δε τους ειδικούς περί τη γλώσσα επιστήμονες, πιστεύω ότι η προσφορά τους θα πρέπει να περιορισθεί στη διατύπωση ορισμένων γενικών παρατηρήσεων για τη συστηματοποίηση μερικών γενικών κανόνων προς βελτίωση αυτής.
Ενας από αυτούς, όχι γνωστός στο ευρύ κοινό, είναι ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν που φέτος συμπληρώνονται 130 χρόνια από τη γέννησή του. Ο πολυπράγμων αυτός ιδιοφυής φιλόσοφος, ο οποίος άφηνε άναυδος τους ακροατές του με τη δύναμη του μυαλού του και τις πρωτότυπες ιδέες του, ξεκίνησε σαν αεροναυπηγός, στη συνέχεια σπουδαστής και συνομιλητής του Μπέρτραντ Ράσελ στη Μαθηματική λογική, έφθασε να γίνει καθηγητής φιλοσοφίας στο Κέμπριτζ, με μεσοδιαστήματα να εκτελεί χρέη βοηθού κηπουρού σε κάποιο μοναστήρι και τραυματιοφορέα στο νοσοκομείο Guy του Λονδίνου, φανερώνοντας έτσι τον παθολογικό του χαρακτήρα, που αν τα συνδυάσουμε με μεγάλα διαστήματα εθελοντικής απομόνωσης και τάσεις αυτοκτονίας, μπορούμε να τον κατατάξουμε στην κατηγορία των ιδιοφυών – ψυχικών ατόμων.
Μεγάλο το έργο του, έμεινε όμως στην ιστορία με το καταπληκτικό «Tractatus Logico-Philosophicus», το οποίο θα πρέπει να τονισθεί ότι το έγραψε, υπό μορφήν σημειώσεων, μέσα στα χαρακώματα κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το υπερβολικά δύσκολο αυτό βιβλίο απαιτεί από τον αναγνώστη γνώσεις μαθηματικών και γεωμετρίας, στηρίζεται σε 7 προτάσεις που κατέχουν ακέραιους αριθμούς, σε κάθε πρόταση υπάρχουν προτάσεις επεξηγηματικές που κατέχουν δεκαδικούς αριθμούς εκτός της τελευταίας.
Στο «Tractatus» ο Βιτγκενστάιν ισχυρίζεται ότι μια πρόταση που λέει κάτι πρέπει να είναι «μια εικόνα πραγματικότητας» καθότι η γλώσσα συσχετίζεται με τις εσωτερικές εμπειρίες, αισθήματα, διαθέσεις, γενικώς δε η ομιλία είναι μορφές ζωής. Για τους λόγους αυτούς διά μέσου της γλώσσας θα πρέπει να επιτυγχάνεται ακριβής απόδοση των σκέψεων, των εννοιών, των αισθημάτων και, όπως τονίζεται στην εισαγωγή του, «όλο το νόημα του βιβλίου θα συνοψιζόταν ως ακολούθως, ό,τι μπορεί να ειπωθεί μπορεί να ειπωθεί με σαφήνεια». Αφού λοιπόν αυτή είναι η δομή και η φύση της γλώσσας συνάγεται ότι είναι εγκληματικός κάθε βιασμός αυτής. Τέλος ο Βιτγκενστάιν με την υπ’ αριθμόν 7, τελευταία πρότασή του «Για όσα δεν μπορεί κάποιος να μιλά θα πρέπει να σωπαίνει», απαντά στο ερώτημα, έχει όρια η γλώσσα; Με το απερίγραπτο και ασύλληπτο αξίωμα «ότι υπάρχει ένας χώρος για τον οποίον δεν μπορούμε να μιλήσουμε».
Θα ήθελα να τονίσω ότι είναι τρομερά δύσκολο σε μια επιστολή να σκιαγραφηθεί ο ιδιοφυής αυτός φιλόσοφος, ο οποίος αφιερώνοντας ένα έργο του σε κάποιο φίλο του έγραψε: «Για να δοξάσω τον Υψιστο και να ωφελήσω τον πλησίον μου».
Ι. Κ. Γεωργιου, Καρδιολόγος