Αφού ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στο Λονδίνο, με διατριβή στην Ψυχιατρική Συννοσηρότητα, επέστρεψε στην Αθήνα και άρχισε να εργάζεται σε ψυχιατρική κλινική. Το 2008, ο αείμνηστος ιδρυτής της AEGEAN Θεόδωρος Βασιλάκης έδειξε ενδιαφέρον για τη δουλειά της και κουβέντιασαν για το αντικείμενο των σπουδών της και την κλινική εμπειρία της.
«Αμέσως είδα μια σπίθα στα μάτια αυτού του ανθρώπου που ασταμάτητα “γεννούσε” ιδέες, που ήθελε διαρκώς να προχωράει μπροστά και να δημιουργεί, που δεν φοβόταν να προσθέτει καινοτόμα στοιχεία ακόμα και σε πράγματα επιτυχημένα – σε περιπτώσεις, δηλαδή, που θα έλεγε κανείς ότι δεν είχε λόγο να το κάνει. “Θέλω να έρθεις στην AEGEAN ώστε τη γνώση που έχεις αποκτήσει να την αξιοποιήσεις στην εταιρεία – και σε ό,τι αφορά το προσωπικό μας, αλλά, κυρίως, τους πιλότους”, μου είπε. Ο Θεόδωρος Βασιλάκης είχε ένα μοναδικό χάρισμα: να κάνει τους συνεργάτες του κοινωνούς των στόχων του, να τους μεταδίδει τον ενθουσιασμό του, να τους “συμπαρασύρει” στο όραμά του».
Την ίδια χρονιά, η δρ Τίνα Κοκλάμη ξεκίνησε τη συνεργασία της με την AEGEAN και στη συνέχεια έγινε η πρώτη Ελληνίδα που πιστοποιήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ενωση Αεροπορικής Ψυχολογίας –και μία από τις ελάχιστες στον κόσμο– σε μια εποχή που δεν υπήρχε καν όρος για τη συγκεκριμένη ειδικότητα.
– Τι ακριβώς κάνει ένας αεροπορικός ψυχολόγος;
– Ασχολείται με τον ανθρώπινο παράγοντα των πτήσεων. Ως μέλος μιας ομάδας –πιλότων, εκπαιδευτών, γιατρών, διευθυντών τμημάτων– συμμετέχει στην εκπαίδευση και αξιολόγηση των υποψηφίων πιλότων, μηχανικών αεροσκαφών (αλλά και ιπτάμενων συνοδών, στελεχών κ.ο.κ.). Δεν μου αρέσει να μιλώ για «ψυχολογική αξιολόγηση»· προτιμώ το «ανθρώπινη αξιολόγηση», που είναι πολύπλοκη υπόθεση. Γι’ αυτό τον λόγο είμαστε ομάδα, δεν μπορεί να στηριχθεί μια εταιρεία στην εκτίμηση ενός. Μόνο μέσα από τη συνεργασία πολλών ειδικοτήτων προκύπτουν ασφαλή συμπεράσματα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος: δεν διαθέτουμε… υπέρηχο για να δούμε τον ψυχισμό ενός ανθρώπου.
– Τι θέλετε να δείτε σε έναν πιλότο ώστε να προκρίνετε, από την πλευρά σας, την πρόσληψή του;
– Κυρίως το να μην επιδιώκει να γίνει πιλότος για τους λάθους λόγους: για το κοσμοπολίτικο, δήθεν, λάιφ στάιλ του επαγγέλματος ή επειδή αποζητεί την αδρεναλίνη, να παίρνει ρίσκο χωρίς λόγο. Πέρα από την αγάπη του να πετάει (το πρώτο στοιχείο που περιμένω να δω), πρέπει να κατανοεί ότι μπαίνει σε ένα απαιτητικό επάγγελμα, ότι κάθε μέρα οφείλει να λειτουργεί βάσει πρωτοκόλλων, αλλά και να μπορεί να δρα άμεσα, κάτι που επιτυγχάνεται μέσα από συνεχή εκπαίδευση. Πειθαρχία, αυτογνωσία, διάθεση για μάθηση, αυτοκυριαρχία σε κρίσιμες στιγμές –όπως οι γιατροί στα Επείγοντα–, να μην μπορεί να ησυχάσει αν δεν βεβαιωθεί ότι έχει κάνει αυτά που πρέπει (χωρίς να φτάνει όμως στον ψυχαναγκασμό) και αυτοπεποίθηση, ώστε να παίρνει αποφάσεις, χωρίς όμως να επαναπαύεται στην εμπειρία του και να υπερεκτιμά τις δυνάμεις του και κυρίως χωρίς διάθεση επιβολής στους γύρω του αλλά με συνεργασία – αυτές είναι οι αρετές ενός καλού πιλότου. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι η γνώση πηγαίνει και «κολλάει» πάνω σε έναν άνθρωπο με ήδη εγκατεστημένα στοιχεία προσωπικότητας, οπότε την ίδια πληροφορία καθένας μας την επεξεργάζεται διαφορετικά σύμφωνα με τα βιώματα και την προσωπικότητά του. Αυτό είναι κάτι που λαμβάνω πάντα υπ’ όψιν μου στην εκπαίδευση των πιλότων.
– Στην περίπτωση της Germanwings, το 2015, τι πήγε στραβά; Δεν είχε περάσει από ψυχολογική αξιολόγηση ο Αντρέας Λούμπιτς;
– Είχε. Και μάλιστα υπήρχαν πολλές και εξαιρετικά γραμμένες αναφορές από τους Γερμανούς συναδέλφους που εντόπιζαν τα προβλήματα στη συμπεριφορά του. Είχε μάλιστα νοσηλευθεί σε ψυχιατρικό ίδρυμα αλλά τo απέκρυψε από την εταιρεία, ενώ άλλα στοιχεία δεν επικοινωνήθηκαν σωστά εντός Germanwings, πιθανότατα λόγω ιατρικού απορρήτου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση προέκυψε διεθνώς ένας προβληματισμός: αν η προστασία του κοινού έχει μεγαλύτερη σημασία από την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Θέλω να τονίσω κάτι ακόμα: λέγεται πως ήταν αυτοκτονία ενός ανθρώπου με κατάθλιψη. Οχι, δεν ήταν. Δεν έκανε κακό μόνο στον εαυτό του. Η πτώση αυτού του αεροσκάφους ήταν δολοφονία και μάλιστα προμελετημένη, αφού ο Λούμπιτς είχε κάνει πρόβα για το πώς θα το κατεβάσει τόσο απότομα. Επίσης, υπάρχει μια τραγική παράμετρος: ένα από τα μέτρα ασφαλείας που ελήφθησαν μετά την 11η Σεπτεμβρίου –να ανοίγει μόνο από μέσα η πόρτα του πιλοτηρίου, δηλαδή– λειτούργησε αρνητικά σε αυτή την περίπτωση.
– Τι σημαίνει, λοιπόν, για εσάς ασφάλεια πτήσεων – πέρα από το τεχνικό σκέλος, που αφορά τα αεροσκάφη;
– Σίγουρα όχι το να υπάρχει ένας ειδικός πάνω από κάθε εργαζόμενο και να τον ελέγχει. Σημαίνει να του μεταδώσουμε μια κουλτούρα, ώστε αβίαστα να του βγαίνει η συμμόρφωση με τα πρωτόκολλα, αλλά να έχει και την ετοιμότητα να πάρει μια πρωτοβουλία, αν χρειαστεί. Να τον έχουμε εκπαιδεύσει ώστε όσα πρέπει να κάνει να του έχουν γίνει τρόπος ζωής – να μην τα έχει απλώς απομνημονεύσει ως «παπαγαλία». Αλλωστε, ο σκοπός της ασφάλειας των πτήσεων είναι ευρύτερος και πέρα από τα πρόσωπα: επιτυγχάνεται με τη δημιουργία μηχανισμών που αποτρέπουν τα λάθη, και ενός αεροπορικού ήθους, που διατρέχει τις συμπεριφορές.
«Ο σκοπός της ασφάλειας των πτήσεων είναι ευρύτερος και πέρα από τα πρόσωπα: επιτυγχάνεται με τη δημιουργία μηχανισμών που αποτρέπουν τα λάθη, και ενός αεροπορικού ήθους, που διατρέχει τις συμπεριφορές», λέει η δρ Τίνα Κοκλάμη.
Στο Λονδίνο
Ο πατέρας της Ευστράτιος, διαβητολόγος, της κληροδότησε την αγάπη του για την ελληνική γλώσσα και ιστορία και η μητέρα της Αικατερίνη τη γαλλική φινέτσα και την οργανωτικότητά της. Πρόσφατα, η δρ Τίνα Κοκλάμη έκανε ένα ακόμα βήμα: διδάσκει Αεροπορική Ψυχολογία στο πρώτο μεταπτυχιακό που εντάχθηκε στο πρόγραμμα σπουδών του City, University of London. «Ο Θεόδωρος Βασιλάκης με είχε παρακινήσει να δίνω διαλέξεις στη Βασιλική Αεροναυτική Εταιρεία της Βρετανίας. Ο διευθυντής σπουδών του City ήταν παρών σε μία από αυτές. Η πρόταση συνεργασίας δεν άργησε να γίνει. Ποτέ δεν θα ξεχάσω το βλέμμα του προέδρου όταν του το ανακοίνωσα, λίγες ημέρες πριν φύγει από τη ζωή… Κλείνω κάθε μάθημα με μια φράση του Λουί Παστέρ, που αφορά την ασφάλεια των πτήσεων: “Δεν μπορούσε να προβλέψουμε τα πάντα. Ομως, η τύχη ευνοεί τους καλά προετοιμασμένους”».
Το «μοντέλο του ελβετικού τυριού» και η ασφάλεια των πτήσεων
Η δρ Τίνα Κοκλάμη θεωρεί ότι πάνω σε αυτό το ήθος πρέπει να «χτίζονται» οι εταιρείες: να μη δίνουν σημασία μόνο στα τυπικά προσόντα των συνεργατών τους αλλά και στην ποιότητά τους ως ανθρώπων. «Είκοσι χρόνια τώρα, έτσι λειτουργεί η AEGEAN. Κι είναι σημαντικό να βλέπουν όλοι οι υπάλληλοι μιας εταιρείας ότι το περιβάλλον μέσα στο οποίο εργάζονται δεν προωθεί λάθος συμπεριφορές, ότι το να γνωρίζουν το αντικείμενό τους δεν αρκεί για να εξελιχθούν, αλλά πρέπει και να το εφαρμόζουν με σεμνότητα και σεβασμό στους γύρω τους. Ετσι το ίδιο το σύστημα θα “ξεβράσει” όσους δεν μπορούν να προσαρμοστούν».
Της ζητώ μια συμβουλή για τη διατήρηση της ψυχικής μας υγείας. «Οποιος δεν “κολλάει” σε καταστάσεις και δεν γίνεται δέσμιος εμμονών βοηθάει τον εαυτό του να παραμένει ψυχικά υγιής. Αυτές τις παραμέτρους λαμβάνουμε σοβαρά υπ’ όψιν μας στο Working Group on Mental Health της Διεθνούς Οργάνωσης Πολιτικής Αεροπορίας στο οποίο συμμετέχω, όταν καταρτίζουμε τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται σε ό,τι αφορά τον ανθρώπινο παράγοντα των πτήσεων. Και, βέβαια, πάνω από όλα βάζουμε την πρόληψη: το να αναγνωρίζουμε τα πρόδρομα συμπτώματα σε μια ψυχική κατάσταση ώστε να την αντιμετωπίζουμε έγκαιρα, γιατί αυτό συνεπάγεται καλύτερη πρόγνωση. Επίσης, θεωρώ πολύ σημαντικό το EQ, τη συναισθηματική νοημοσύνη. Το IQ, η νοημοσύνη, είναι κάτι με το οποίο γεννιέσαι. Το EQ το καλλιεργείς στη διάρκεια της ζωής σου και είναι πολύτιμο γιατί περιλαμβάνει την ενσυναίσθηση, το να μπαίνουμε στη θέση του άλλου. Αυτό είναι το θεμέλιο για μια υγιή σχέση, προσωπική ή επαγγελματική».
Τελικά, η ίδια φοβάται όταν ταξιδεύει με αεροπλάνο; «Οι άνθρωποι δεν είμαστε… κατασκευασμένοι για να πετάμε. Οταν όμως βρίσκομαι μέσα στο πιλοτήριο και βλέπω την ηρεμία των πιλότων νιώθω υπέροχα που μοιράζομαι μαζί τους το “γραφείο με την καλύτερη θέα”. Επίσης, γνωρίζω ότι ισχύει “το μοντέλο του ελβετικού τυριού”.
Κάθε φέτα του έχει τρύπες μέσα από την οποία ίσως περάσει ένα λάθος, αλλά η επόμενη φέτα έχει σε διαφορετικό σημείο τις τρύπες, οπότε το λάθος σταματάει εκεί. Πρέπει όλες οι φέτες να μπουν η μία δίπλα στην άλλη και οι τρύπες να ευθυγραμμιστούν για να πάει κάτι στραβά. Τέλος, στην αεροπορία δεν αρκούμαστε μόνο στην παρατήρηση, αλλά εστιάζουμε στην πρόληψη. Οι “τρύπες” του συστήματος αντιμετωπίζονται με λήψη μέτρων και τη θέσπιση κανονισμών».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στο Facce Strane, απέναντι από το Caravel (Λεωφόρος Βασιλέως Αλεξάνδρου 5-7), ένα all day καφέ-εστιατόριο με «σπιτικό» ιταλικό φαγητό και χαλαρωτική ατμόσφαιρα. Πήραμε από μια πράσινη σαλάτα: Τaormina εκείνη (ανάμεικτη με μοτσαρέλα και προσούτο σε τραγανό καλάθι από παρμεζάνα), Leuca εγώ (ανάμεικτη με πράσινο μήλο, γκοργκοντζόλα και αμύγδαλα). Μοιραστήκαμε μια φοκάτσια με λάδι τρούφας. Αντισταθήκαμε (με δυσκολία, είναι αλήθεια) στον πειρασμό του εξαιρετικού και πολύ δημοφιλούς τιραμισού του μαγαζιού και κλείσαμε το γεύμα μας με καφέ. Πληρώσαμε 27,70 ευρώ.
Οι σταθμοί της
1992
Πρώτη επαφή με τις Νευροεπιστήμες και τις Ψυχικές Διαταραχές στα νοσοκομεία του Λονδίνου μέσα από σπουδές Βιολογίας.
2005
Λαμβάνει το διδακτορικό της στην Ψυχοπαθολογία με διατριβή στην Ψυχιατρική Συννοσηρότητα από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου.
2006
Παντρεύεται στην Αμερική με τον χειρουργό Νικόλαο Κελέση, με τον οποίο έχουν αποκτήσει μια κόρη, την Κατλίν.
2008
Μεταπηδά από την ψυχιατρική κλινική στην AEGEAN, με σκοπό να εφαρμόσει την κλινική εμπειρία της στον ανθρώπινο παράγοντα στις πτήσεις.
2015
Λαμβάνει πιστοποίηση από τη European Association for Aviation Psychology (EAAP).
2017
Δίνει διαλέξεις στη Βασιλική Αεροναυτική Εταιρεία της Βρετανίας.
2018
Λέκτωρ στην Αεροπορική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου.