Ξεφυλλίζοντας περιοδικά του 1960, πρόσεξα πόσο λαμπερά ήταν τα καινούργια κτίρια. Ελαμπαν πεντακάθαρα και αστραφτερά, έφερναν το νέο, ήταν σπόροι μιας ελπίδας. Δεν ξέρω αν μπορεί να γεννηθεί ποίηση σε ένα σπίτι απαστράπτον, αλλά δίχως αμφιβολία υπάρχει πολύς ρομαντισμός στην εικόνα του ίδιου κτιρίου μερικές δεκαετίες αργότερα. Πάντα με βασάνιζε το «νέο» όπως άνθιζε στην Αθήνα. Και καθώς τα βήματά μου με έφεραν πάλι στην Πατησίων, σε εκείνη την κοιλάδα ενός αρχαίου αστισμού, που γύριζε σε δίνες μέσα στο μυαλό μου, ύψωνα συχνά το βλέμμα σε καπνισμένα μπαλκόνια, άλλοτε απαστράπτοντα.
Είχα τον νου μου σε εκείνη τη φωτογραφία από το πολυμελές πρακτορείο του Δημήτρη Χαρισιάδη, εκείνη τη φωτογραφία που δοξάζει το «νέο» στην οδό Πατησίων. Από μόνη της αυτή η φράση περικλείει εσωτερικές δονήσεις, φέρει ένα ειδικό βάρος, χαρμόσυνο και πένθιμο μαζί. Και εκείνη η φωτογραφία, του 1957, είναι άγγελος μιας πόλης που θυμίζει πτηνό που τινάζει τα φτερά του.
Τρία κτίρια δείχνει η φωτογραφία. Αριστερά και δεξιά, δύο νεοκλασικά, του τυπικού και ευγενούς αθηναϊκού κανόνα, στο ύφος του 1910, στέκουν σε ταπείνωση παραπλεύρως του αναγεννώμενου φοίνικα, της πολυκατοικίας. Η εικόνα έχει δραματικότητα, ας πούμε ότι εκλύει και ατμούς ποίησης, σε κάθε περίπτωση, όμως έχει εσωτερική κίνηση και παλμό, εμπεριέχει το χθες και το αύριο σε ένα κραδασμό του παρόντος. Σε μία ανεπαίσθητη και εφήμερη ρωγμή. Τα μωρά στο καρότσι που θα περνούσαν έξω από τη νεόδμητη εκείνη πολυκατοικία θα είναι σήμερα 62 ετών. Αυτοί είναι οι συναρπαστικοί κύκλοι ζωής στο άστυ, περιδινήσεις και αθέλητες ενηλικιώσεις, βίαιοι σπασμοί σε μια επίφαση κανονικότητας.
Στάθηκα πρόσφατα απέναντι στην «τριλογία» της παλιάς φωτογραφίας και είδα το ενιαίο μέτωπο, καθώς τα παλαιϊκά νεοκλασικά αντικαταστάθηκαν και αυτά στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Η μεσαία πολυκατοικία, η πρωταγωνίστρια στην παλαιά λήψη, είναι σήμερα αφομοιωμένη σε πλατύ μέτωπο αστικών διαμερισμάτων, με πολλούς κύκλους ζωής και αναρίθμητες μετακομίσεις, γάμους, αποφοιτήσεις, διαζύγια, γεννητούρια και θανάτους. Ο πολτός μιας κοινής μνήμης έμοιαζε να χύνεται σε μια κολυμβήθρα που όλοι γνώριζαν αλλά κανείς δεν έβλεπε.
Με συγκινεί που η πολυκατοικία στο 109 της οδού Πατησίων, με τη θαυμάσια σχεδιαστική δεινότητα του Δημήτρη Φατούρου, είναι εκεί απέναντί μου και μπορώ να αγγίξω την επιδερμίδα της. Αισθάνομαι εκείνον τον ορμητικό μοντερνισμό της, την αύρα μιας νιότης, που πίστεψε στη δική της αιωνιότητα. Είναι μια πολυκατοικία της νέας Αθήνας του 1957, σχεδιασμένη ένα με δύο χρόνια πριν, γεννημένη από μια ανάγκη, δικαιωμένη από μια επιθυμία. Στην είσοδο βλέπω εκείνο το σχεδιαστικό ύφος του ’50 και με πλημμυρίζει εκείνη η αδημονία να δηλώσω τη δική μου παρουσία σε έναν κόσμο που έφυγε αλλά που κατοικεί και εντός μου. Γίνεται; Συμβαίνει και σε άλλους; Αναρωτιέμαι συχνά αν και γνωρίζω την απάντηση.
Σε τριάντα χρόνια, όταν το 109 της οδού Πατησίων θα τείνει να γίνει ένα κτίριο 100 ετών, θα υπάρχουν νοερά άνθη στην ποδιά του. Δύσκολο να το δούμε εμείς οι τωρινοί, δαιμονισμένοι από προκαταλήψεις. Φέρνω στον νου τον φοιτητή αρχιτεκτονικής στο ακαδημαϊκό έτος 2050-51 που θα έρχεται στην Πατησίων με το βλέμμα διάπλατο για να γίνει κοινωνός εκείνου του αρχαίου, του αρχαιότατου αστισμού σε μια οδό που σύμφωνα με τη βιβλιογραφία υπήρξε θρύλος. Θα σαρώνει κτίρια από τις παλαιότατες δεκαετίες του 20ού αιώνα και θα αντικρίζει ρημαγμένα «παλάτσα», αστικά μπαλκόνια και εισόδους σαν αυτή της Πατησίων 109.