Μπορεί η προεκλογική δημοσιοποίηση σχεδίων νόμων που δεν πρόλαβαν να κατατεθούν στη Βουλή να προκαλεί ένα ανασήκωμα του φρυδιού, η περίπτωση όμως της πρότασης του υπουργείου Περιβάλλοντος για τις αναπλάσεις και τους κοινόχρηστους χώρους δείχνει να έχει επί της αρχής τη στήριξη της επιστημονικής κοινότητας. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς το γιατί: οι αναπλάσεις που γίνονται είναι ελάχιστες και συνήθως αποσπασματικές, ενώ το 77% των χώρων που έχουν καθοριστεί ως κοινόχρηστοι δεν έχει απαλλοτριωθεί και κινδυνεύει να χαθεί.
«Το νομοσχέδιο αυτό δεν είναι κομματικό, δεν είναι νομοσχέδιο ΣΥΡΙΖΑ. Είναι νομοσχέδιο για όλους τους Ελληνες. Η παρουσίασή του δεν είναι στο πλαίσιο προεκλογικών λόγων και υποσχέσεων, αφού δεν θα είμαι υποψήφιος», ανέφερε χθες σχεδόν απολογητικά ο υφυπουργός Περιβάλλοντος, Γιώργος Δημαράς, στον οποίο ανήκει και η πρωτοβουλία για τη σύνταξή του. «Η ιδέα των αναπλάσεων στα μεγάλα αστικά κέντρα αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια σημείο σύγκλισης επιστημόνων, κινημάτων και φορέων που έχουν αντιληφθεί τη σημασία της αναβάθμισης των αστικών κέντρων για την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο μακρόπνοο» ανέφερε, εκφράζοντας την ελπίδα ότι ο αντικαταστάτης του θα αξιοποιήσει τη δουλειά που έγινε για την προετοιμασία του κειμένου.
Θέσπιση στρατηγικών
Συντονίστρια του εγχειρήματος ήταν η Μάρω Ευαγγελίδου, παλαιό στέλεχος του υπουργείου και διατελέσασα γενική γραμματέας. «Το βασικό πρόβλημα του σημερινού πλαισίου είναι ότι δεν προάγει μια ολοκληρωμένη θεώρηση», λέει στην «Κ». «Βαφτίζονται αναπλάσεις τα έργα εξωραϊσμού. Μεμονωμένα έργα, που δεν εξετάζουν βασικά ζητήματα της λειτουργίας της πόλης, όπως τις κυκλοφοριακές επιδράσεις, τις χρήσεις γης, τις πηγές χρηματοδότησης, την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα. Προτείνουμε λοιπόν τη θέσπιση των στρατηγικών αστικής αναζωογόνησης, ως κομμάτι των τοπικών χωρικών σχεδίων, ένα ευέλικτο σχήμα που θα περιλαμβάνει και την επιχειρησιακή προσέγγιση και όχι μόνο την κανονιστική». Ο πρόεδρος του Πράσινου Ταμείου και καθηγητής στο Δημοκρίτειο Γιώργος Πατρίκιος έδωσε μια γλαφυρή εικόνα των ευκαιριών που χάνονται, λόγω της ανελαστικότητας του νομοθετικού πλαισίου αλλά και της ξεπερασμένης αντίληψης των δήμων για τις αστικές επεμβάσεις.
«Οταν καταρτίζαμε προγράμματα χρηματοδότησης των δήμων, δίναμε κίνητρα για τις αναπλάσεις. Τελικά οι δήμοι κατέθεταν προτάσεις… για παιδικές χαρές, σπάνια για καμιά πλατεία ή μια πεζοδρόμηση, που είναι και πιο σύνθετο ως θέμα. Δεν υπάρχει στρατηγικός σχεδιασμός και μελέτες για ολοκληρωμένες παρεμβάσεις στα κέντρα των πόλεων ή σε υποβαθμισμένες περιοχές». Το ίδιο το πλαίσιο για τις απαλλοτριώσεις ελεύθερων χώρων είναι πια δυσλειτουργικό. «Δεν έχει νόημα να ζητάς τη συμμετοχή του ιδιώτη στο κόστος της απαλλοτρίωσης ως ωφελούμενο. Την υπεραξία την καρπώνεται το κράτος μέσα από τα δημόσια έσοδα, τον ΕΝΦΙΑ. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ιδιώτες δεν έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν τη συνεισφορά τους, εμείς στο Πράσινο Ταμείο μπορούμε να καλύψουμε μόνο το μερίδιο του δήμου και όχι των ιδιωτών και έτσι καταλήγουμε σε συνεχείς άρσεις απαλλοτριώσεων».
Ενδιαφέροντα στοιχεία
Για το θέμα αυτό ο αρχιτέκτων-πολεοδόμος Βασίλης Γκοιμίσης παρέθεσε ενδιαφέροντα στοιχεία. Οπως ανέφερε χθες, στους 50 δήμους που έχουν καταθέσει στοιχεία στη βάση δεδομένων του υπουργείου Περιβάλλοντος για 2.228 στρέμματα κοινόχρηστων χώρων, στο 77% εκκρεμεί η συντέλεση της απαλλοτρίωσης, το 4,5% βρίσκεται σε διαδικασία άρσης απαλλοτρίωσης, ενώ το 2,5% έχει ήδη μετατραπεί σε οικοδομήσιμο χώρο. «Σήμερα υποβάλλονται στο υπουργείο έως και 50 αιτήσεις την ημέρα για άρση απαλλοτρίωσης», ανέφερε. «Η αδυναμία των δήμων να απαλλοτριώσουν τους ελεύθερους χώρους, εφαρμόζοντας τα σχέδια πόλης, οδηγεί στην ακύρωση του σχεδιασμού στην πράξη και επιτείνει το πρόβλημα της έλλειψης χώρων πρασίνου». Σύμφωνα με την πρόταση του σχεδίου νόμου, η αρμοδιότητα για τις απαλλοτριώσεις πρέπει να μεταφερθεί στους δήμους, η διαδικασία να απλοποιηθεί, η συμμετοχή των «ωφελούμενων» (παρόδιων) ιδιωτών να μειωθεί δραστικά.
Οσον αφορά τις αναπλάσεις, η χώρα μας πρέπει να αναπροσαρμόσει το σημερινό πλαίσιο στην κατεύθυνση μιας νέας αντίληψης, που θα καλύπτει εκτός από τον φυσικό ανασχεδιασμό ενός χώρου και την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση. «Σήμερα δεν υπάρχει πολιτική αστικής αναζωογόνησης», ανέφερε ο Δημ. Οικονόμου, ομότιμος καθηγητής πολεοδομίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. «Ενώ υπάρχουν πολλές παρεμβάσεις αστικού τύπου σε όλη τη χώρα, δεν είναι ολοκληρωμένες. Κατά κανόνα προέρχονται από τα τομεακά προγράμματα των υπουργείων ή αφορούν τα “κλασικά” έργα, αναπλάσεις πλατειών και πεζοδρομήσεις. Δεν καλύπτουν τους βασικούς πυλώνες των στρατηγικών βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, δεν κινητοποιούν τη συμμετοχή των ιδιωτών, παρά μόνο επικεντρώνονται στον επανασχεδιασμό του δημόσιου χώρου. Αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τα τεράστια προβλήματα του αστικού χώρου, απαιτείται μια μεταρρύθμιση η οποία να οδηγεί σε μια σαφή νομοθεσία, σε απλούστευση των διαδικασιών και επίσπευση του χρόνου εφαρμογής. Στη χώρα μας, για κάθε νέο νόμο που θεσπίζουμε, πρέπει να καταργούμε πέντε».
Το σχέδιο νόμου, που ετοίμασε 50μελής ομάδα επιστημόνων, εκτός από τα περί αναπλάσεων και κοινόχρηστων χώρων περιλαμβάνει και ορισμένες ενδιαφέρουσες ιδέες για τον δημόσιο χώρο. Για παράδειγμα, προτείνεται οι δήμοι να μπορούν να ασκούν «δικαίωμα προτίμησης» για ελεύθερους χώρους που πωλούνται από ιδιώτες.
Και να μισθώνουν κενά οικόπεδα για προσωρινή χρήση, ώστε να δημιουργήσουν «κήπους τσέπης», χώρους στάθμευσης ή παιδικές χαρές. Επίσης, προτείνεται να δοθούν πολεοδομικά και οικονομικά κίνητρα για την ανέγερση κτιρίων στάθμευσης, ώστε να ενισχυθεί η απελευθέρωση του δημόσιου χώρου από την παρόδια στάθμευση.