Το κύμα φυγής των νέων και ταλαντούχων Ελλήνων αναμένεται να συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια και μάλιστα σε εντονότερους ρυθμούς από το αντίστροφο κύμα επιστροφής. Αυτό προκύπτει από νέα έρευνα για το brain drain που εκπόνησε ομάδα τεσσάρων Ελλήνων ακαδημαϊκών και παρουσιάζει σήμερα η «Κ». Η μελέτη αναδεικνύει επιπλέον και μια πτυχή η οποία είχε μείνει όλα αυτά τα χρόνια σε μεγάλο βαθμό αδιερεύνητη: τον κρίσιμο ρόλο των ελληνικών επιχειρήσεων στο φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων.
Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει, η διαρροή εγκεφάλων δεν σχετίζεται μόνο με τη δημόσια οικονομία, την ανεργία και τη διαφθορά, αλλά και με το γεγονός ότι στο μυαλό των νέων εργαζομένων οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν αποτυπώνονται με θετικό τρόπο. «Οι αναλύσεις μας δείχνουν ότι η χαμηλή εργασιακή ικανοποίηση είναι βασικός παράγοντας, ο οποίος ωθεί τα ταλέντα στο εξωτερικό» λέει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Τασούλης, αναπληρωτής καθηγητής Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού στο American College of Greece (DEREE & ALBA), εκ μέρους της ομάδας των ερευνητών.
Η έρευνα «Ταλέντα και επιχειρήσεις στην Ελλάδα: Μια δύσκολη συμβίωση;», διενεργήθηκε μεταξύ Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 2018 σε δείγμα 2.331 «ταλαντούχων» Ελλήνων εντός κι εκτός της χώρας (ως «ταλέντα» ορίζονται οι κάτοχοι πτυχίου ανώτατης σχολής, φοιτητές ή εργαζόμενοι μεταξύ 18-45 ετών). Οπως βρέθηκε, τα «ταλέντα» μας του εξωτερικού είναι αρκετά έως πολύ ικανοποιημένα από την εργασία τους (5,56, με 1 = καθόλου ικανοποιημένος/η και 7 = απόλυτα ικανοποιημένος/η), πολύ περισσότερο από τους ταλαντούχους Ελληνες που ζουν κι εργάζονται στην Ελλάδα (4,69).
Γενικότερα, μάλιστα, τα ταλέντα που ζουν στο εξωτερικό είναι περισσότερο ικανοποιημένα από τη ζωή τους σε σχέση με αυτά που ζουν στην Ελλάδα (4,90 και 4,52 αντίστοιχα). Το εύρημα έχει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς έρχεται σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση ότι η ζωή στην Ελλάδα είναι καλύτερη από τη ζωή σε χώρες του εξωτερικού («σαν την Ελλάδα δεν έχει»).
Σε ό,τι αφορά τις αντιλήψεις μας για τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα, οι εργαζόμενοι που ζουν στη χώρα μας θεωρούν ότι έχουν πολλές ικανότητες, αλλά… κακές προθέσεις. Σε γενικές γραμμές, οι νέοι, ταλαντούχοι εργαζόμενοι, θεωρούν ότι οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα δεν λαμβάνουν συστηματικά υπόψη το δημόσιο συμφέρον, ότι δεν έχουν καλές προθέσεις ως προς το ανθρώπινο δυναμικό, αλλά –τουλάχιστον οι μεγάλες επιχειρήσεις (άνω των 250 εργαζομένων)– ότι έχουν τις ικανότητες να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους, να φέρουν αποτελέσματα και να επιτυγχάνουν τους στόχους τους. Στον αντίποδα, οι νέοι ταλαντούχοι Ελληνες που ζουν κι εργάζονται στο εξωτερικό (κυρίως Αγγλία, Γερμανία, Ελβετία) δηλώνουν ικανοποιημένοι με τις επιχειρήσεις εκεί, ενώ δείχνουν να περιφρονούν τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα.
Οι Ελληνες του εξωτερικού θεωρούν ότι οι επιχειρήσεις εκεί λαμβάνουν συστηματικά υπόψη το δημόσιο συμφέρον, έχουν καλές προθέσεις ως προς το ανθρώπινο δυναμικό και είναι ικανές να φέρουν αποτελέσματα, πολύ περισσότερο από ό,τι οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτό το εύρημα αντανακλά σημαντικά ζητήματα για πολλές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, όπως δυσλειτουργική ηγεσία, τοξικότητα στο εργασιακό περιβάλλον, χαμηλές απολαβές, υπερεργασία. «Οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα συνήθως δεν νοούνται ως μέρος της εξίσωσης της διαρροής εγκεφάλων» σχολιάζουν οι ερευνητές. «Η παρούσα έρευνα υποδεικνύει ότι αυτό πρέπει να αλλάξει».
Οι βασικές αιτίες
Ο ρόλος των επιχειρήσεων αναδεικνύεται και από τις απαντήσεις των Ελλήνων του εξωτερικού για τις αιτίες της μετανάστευσής τους. Οπως προκύπτει από την έρευνα των ακαδημαϊκών, μεταξύ των οποίων ο Chief Economist του ΙΜD World Competitiveness Center Χρήστος Καμπόλης, οι βασικότερες αιτίες μετανάστευσης είναι οι περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης και επαγγελματικές εξέλιξης (34,3%), οι χαμηλές απολαβές στην Ελλάδα (29,9%) και η αναξιοκρατία και διαφθορά στη χώρα (27,2%). Παράγοντες που σχετίζονται με τη χαμηλή ποιότητα ζωής, το κλίμα απαισιοδοξίας και την έλλειψη σεβασμού από κρατικούς οργανισμούς προς τους πολίτες λαμβάνουν αρκετά μικρότερα ποσοστά.
Είναι η πρώτη έρευνα που αποτυπώνει την έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης αλλά και τους χαμηλούς μισθούς στην Ελλάδα ως τους κύριους λόγους της μεγάλης φυγής των «μυαλών». «Οντως αναμέναμε ότι τα ταλέντα δεν θα εμπιστεύονταν τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα, αλλά δεν περιμέναμε τόσο χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης» σχολιάζει στην «Κ» ο Παύλος Βλάχος, αναπληρωτής καθηγητής Marketing στο ALBA και ένας από τους τέσσερις ερευνητές. Το ίδιο επισημαίνει και ο Γιώργος Θερίου, αναπληρωτής καθηγητής Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού στο τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος: «Το χαμηλό επίπεδο εμπιστοσύνης ήταν αναμενόμενο. Δεν ήταν αναμενόμενo τα στερεότυπα για τις επιχειρήσεις στη χώρα διαμονής των Ελλήνων του εξωτερικού να είναι εκ διαμέτρου αντίθετα τόσο αναφορικά με τις ικανότητες, όπως η τήρηση διαδικασιών, όσο και με τις προθέσεις, όπως ο σεβασμός στο ανθρώπινο δυναμικό».
Η τάση της εξόδου σαφώς ισχυρότερη από αυτή του επαναπατρισμού
Τα νέα είναι μάλλον δυσάρεστα: η διαρροή εγκεφάλων φαίνεται πως θα συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης «Ταλέντα και Επιχειρήσεις στην Ελλάδα: Μια δύσκολη συμβίωση», η πρόθεση μετανάστευσης των «ταλέντων» μας εκτός Ελλάδας τους επόμενους 1-2 μήνες αγγίζει το 25,89%, ενώ η πρόθεση μετανάστευσης τα επόμενα 3-5 χρόνια αυξάνεται στο 42,4%. Η τάση της εξόδου είναι σαφώς ισχυρότερη από αυτή του επαναπατρισμού. Συγκεκριμένα, για τους Ελληνες του εξωτερικού η πιθανότητα επιστροφής στην Ελλάδα τους επόμενους 12 μήνες είναι μόλις 13,95%, ενώ η πιθανότητα επιστροφής στην πατρίδα τα επόμενα 3-5 χρόνια 28,88%.
Οι παράγοντες που φαίνεται ότι θα επηρεάσουν την πιθανότητα μετανάστευσης των ταλαντούχων Ελλήνων στο εξωτερικό τα επόμενα χρόνια είναι η ηλικία (οι μικρότεροι είναι πιθανότερο να φύγουν), η εργασιακή ικανοποίηση, ο τόπος κατοικίας (π.χ. οι κάτοικοι στην Ηπειρο και στη Μακεδονία είναι πιο πιθανό να μεταναστεύσουν από ό,τι οι κάτοικοι της Στερεάς Ελλάδας), οι ικανότητες των μεγάλων επιχειρήσεων στην Ελλάδα και η μόρφωση (οι πιο μορφωμένοι είναι πιθανότερο να φύγουν). Αντίστοιχα, οι παράγοντες που επηρεάζουν τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του εξωτερικού είναι η μόρφωση (όπως σχολιάζουν οι ερευνητές, αν και φαίνεται οξύμωρο, οι πιο μορφωμένοι είναι πιθανότερο να επιστρέψουν, καθώς γι’ αυτούς είναι ίσως ευκολότερο να βρουν εργασία και τις απολαβές που επιθυμούν στην Ελλάδα από τους λιγότερο μορφωμένους), τα χρόνια παραμονής στο εξωτερικό (η νοσταλγία παίζει σημαντικό ρόλο στην απόφαση), οι προθέσεις των μεγάλων επιχειρήσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, η ηλικία (κι εδώ έχουμε το οξύμωρο να είναι πάλι οι μικρότεροι με τις περισσότερες πιθανότητες επιστροφής – ίσως οι μεγαλύτεροι είναι πιο «εδραιωμένοι» στο εξωτερικό), οι απολαβές και η εργασιακή ικανοποίηση.
Ερωτώμενοι σχετικά με τα κριτήριά τους στην επιλογή εργοδότη, τόσο τα ταλέντα στην Ελλάδα όσο και τα ταλέντα του εξωτερικού θέτουν ως προτεραιότητα το αντικείμενο της εργασίας και τις οικονομικές απολαβές. Ωστόσο, οι Ελληνες στο εξωτερικό δίνουν μεγαλύτερη σημασία από τους Ελληνες που ζουν στη χώρα μας στην παράμετρο «ισορροπία εργασιακής-προσωπικής ζωής» με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει…
Στο μυαλό των εργαζομένων
«Ο σημαντικός ρόλος των εταιρειών, μέσα από τις πρακτικές διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού, στη διαχείριση του brain drain, είναι τουλάχιστον υποτιμημένος στη βιβλιογραφία και στον δημόσιο διάλογο» λέει ο Παύλος Βλάχος, αναπληρωτής καθηγητής Marketing στο ALBA. Οπως αναφέρει, η ανάσχεση του brain drain και η επιστροφή των ταλαντούχων Ελλήνων στη βάση τους σχετίζονται άμεσα με τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα. «Από την έρευνα βλέπουμε ότι είτε σχεδιάζουν να επαναπατριστούν είτε όχι, αυτό εξαρτάται από τις –αρνητικές– απόψεις τους για τις εταιρείες».
Οπως επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Τασούλης, αναπληρωτής καθηγητής Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού στο American College of Greece, οι ταλαντούχοι άνθρωποι, ειδικά αυτοί που έφυγαν στο εξωτερικό, θεωρούν ότι οι εταιρείες στην Ελλάδα δεν νοιάζονται για τους ανθρώπους τους. «Ενας άνθρωπος με ταλέντα και όρεξη για δουλειά συνήθως δεν αρκείται σε ένα μισθό που μετά βίας καλύπτει τα έξοδα διαβίωσης. Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο μισθολογικό. Τα ταλέντα δεν καλύπτονται από μια εργασία στην οποία δεν αξιοποιούν τις γνώσεις τους, δεν εξελίσσονται και δεν νιώθουν αναγνώριση για την προσφορά τους. Οι αναλύσεις μας δείχνουν ότι η χαμηλή εργασιακή ικανοποίηση είναι βασικός παράγοντας ο οποίος ωθεί τα ταλέντα στο εξωτερικό».
Νέοι, μορφωμένοι, δυσαρεστημένοι εργαζόμενοι αναζητούν και βρίσκουν ελκυστικότερες επιλογές εκτός συνόρων. Η Ελλάδα όμως δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει ακόμα περισσότερα ταλαντούχα μέλη της.
Διαβάστε ολόκληρη την έρευνα εδώ.