Σε έναν κόσμο διεθνών αγορών, δικτύων 5G και κυβερνοπολέμου, η γεωγραφία εξακολουθεί να κυριαρχεί. Οι δύο λωρίδες ναυσιπλοΐας, στα Στενά του Ορμούζ, πλάτους δύο μιλίων η κάθε μία, κρατούν τα κλειδιά του Περσικού Κόλπου και των μισών περίπου γνωστών πετρελαϊκών αποθεμάτων. Γι’ αυτό οι πρόσφατες επιθέσεις που θεωρείται ευρέως ότι διατάχθηκαν από το Ιράν εις βάρος τάνκερ στον Κόλπο του Ομάν, μια στρατηγική έξοδο, ανοιχτά των Στενών, προκάλεσαν γεωπολιτική νευρικότητα σε όλο τον κόσμο.
Οι Ιρανοί κατανοούν ότι ακριβώς επειδή η γεωγραφία είναι τόσο πολύτιμη στην περιοχή του Κόλπου, μικρά επεισόδια σαν κι αυτά έχουν μεγεθυμένες συνέπειες. Αντίστοιχα, οι Αμερικανοί γνωρίζουν ότι στα περιορισμένα νερά του Κόλπου, τα μεγάλα πολεμικά τους πλοία είναι ευάλωτα σε ιρανικά ταχύπλοα, καθώς η εγγύτητα του Ιράν στη Σαουδική Αραβία απειλεί το εύθραυστο βασίλειο και σύμμαχο των ΗΠΑ. Η Μέση Ανατολή αντιμετωπίζει στην πραγματικότητα μία κρίση χώρου.
Ωστόσο, η γεωγραφία λέει μια σημαντικότερη ιστορία για την περιοχή. Οι τρέχουσες εντάσεις αφορούν λιγότερο το Ιράν και τον Περσικό Κόλπο από ό,τι την Κίνα και τον Ινδικό Ωκεανό. Είτε το αντιλαμβάνεται η κυβέρνηση Τραμπ είτε όχι, αυτό που συμβαίνει στην ιρανοαμερικανική αντιπαράθεση έχει να κάνει με κάτι πολύ μεγαλύτερο.
Ο Κόλπος του Ομάν χωρίζει όχι μόνο το Ομάν από το Ιράν, αλλά και το Ομάν από το Πακιστάν. Στη νοτιοδυτική γωνιά του Πακιστάν, κοντά στα ιρανικά σύνορα, η Κίνα διαθέτει ένα τελευταίας τεχνολογίας λιμάνι για κοντέινερ, το Γκουαντάρ, το οποίο το Πεκίνο ελπίζει ότι θα συνδέσει τελικά δρόμους, σιδηροδρόμους και αγωγούς με τη δυτική Κίνα. Και από το Γκουαντάρ, οι Κινέζοι μπορούν να ελέγχουν τη ναυσιπλοΐα μέσω των Στενών του Ορμούζ.
Με άλλα λόγια, η Κίνα βρίσκεται ήδη στη Μέση Ανατολή. Οι Κινέζοι εξετάζουν τώρα την κατασκευή μιας ναυτικής βάσης, κοντά στα ιρανικά σύνορα. Ακόμη πιο κρίσιμο είναι το γεγονός ότι ο Κόλπος του Ομάν έχει γίνει κάτι παραπάνω από μία δίοδο πετρελαίου για τις ΗΠΑ, την οποία έχουν όλο και λιγότερο ανάγκη με την επανάστασή τους στον τομέα του σχιστολιθικού αερίου (shale gas). Είναι ένας σύνδεσμος που ενώνει τη Μέση Ανατολή, την ινδική υποήπειρο και την Ανατολική Ασία στο πλαίσιο της κινεζικής πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη – Ενας Δρόμος» (Belt and Road Initiative).
Τη στιγμή που οι ΗΠΑ σκέφτονται αν θα εμπλακούν σε σύρραξη με το Ιράν, οι Κινέζοι έχουν επιδοθεί στην οικοδόμηση του εμπορίου και άλλων υποδομών στην περιοχή. Το Γκουαντάρ είναι κεντρικό στοιχείο της ναυτιλιακής πτυχής στην κινεζική πρωτοβουλία, αλλά το ενδιαφέρον της Κίνας για το Ιράν έχει σχέση τόσο με τη στεριά όσο και με τη θάλασσα.
Οι οδοί που η Κίνα έχει ήδη κατασκευάσει κατά μήκος της Κεντρικής Ασίας συνδέουν τη χώρα με το Ιράν, ένας αχτύπητος συνδυασμός στην Ευρασία, όπου το Ιράν είναι το δημογραφικό και γεωγραφικό εφαλτήριο. Ενας πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν θα εξωθούσε τη χώρα εγγύτερα στις αγκάλες της Κίνας, που ήδη αποτελεί το ένα τρίτο του ενεργειακού εμπορίου του Ιράν. Κι ενώ οι ενεργειακές σχέσεις της Κίνας με το Ιράν ενδέχεται να περιοριστούν εξαιτίας των κυρώσεων της κυβέρνησης Τραμπ και των περιπλοκών στις εμπορικές σχέσεις Πεκίνου – Ουάσιγκτον, η Κίνα και το Ιράν θα βρουν σταδιακά έναν τρόπο συνεργασίας και αναχαίτισης των ΗΠΑ.
Ο στόχος
Ο Κόλπος του Ομάν παραμένει επίκεντρο της πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη – Ενας Δρόμος», όπως σε μικρότερο βαθμό και άλλα σημεία κατά μήκος του Ινδικού Ωκεανού με πλουτοπαραγωγικές πηγές. Στόχος είναι να μεταφερθεί το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο από τον αγωγό στα βόρεια προς την Κίνα, αφού τα Στενά της Μαλάκα που χωρίζουν τη Μαλαισία και την Κίνα και από τα οποία εξαρτάται η Κίνα για τις εισαγωγές πετρελαίου είναι όπως και εκείνα του Ορμούζ υπερβολικά στενά για να την ανακουφίσουν. Και πάλι, επιστρέφουμε στη γεωγραφία.
Δεν είναι μόνο η Κίνα που έχει κεντρικό ρόλο στον Περσικό. Οι Ινδοί και οι Ιρανοί ανταγωνίζονται με την Κίνα και το Πακιστάν προκειμένου να συνδέσουν τον Κόλπο του Ομάν με την ενδοχώρα της Ευρασίας, ελπίζοντας ότι θα συνδέσουν το νοτιοανατολικό Ιράν με την ενεργειακά πλούσια Κεντρική Ασία. Προς το παρόν είναι ασαφές ποια προσπάθεια θα επιτύχει, η κινεζοπακιστανική ή η ινδοϊρανική ή και οι δύο. Σε κάθε περίπτωση, οι ΗΠΑ είναι έξω από το παιχνίδι. Το Ιράν είναι το απόλυτο επίκεντρο των γεωπολιτικών εξελίξεων στον 21ο αιώνα. Κυριαρχεί στους εμπορικούς δρόμους της Κεντρικής Ασίας, βρίσκεται στον σύνδεσμο των υδρογονανθράκων στον Ινδικό Ωκεανό, με μία ακτογραμμή 1.500 μιλίων από το Ιράκ ώς το Πακιστάν. Το Ιράν είναι το κλειδί στα σχέδια της Κίνας, όπως τα κινεζικά σχέδια είναι το κλειδί για το μέλλον της Ευρασίας. Η Κίνα έχει μια οραματική στρατηγική που αντιλαμβάνεται αυτήν τη γεωγραφία και την κουλτούρα. Στον αντίποδα, οι ΗΠΑ προωθούν μια μυωπική, εσκεμμένα συγκρουσιακή στρατηγική με το Ιράν. Η απόσυρσή τους από τη συμμαχία ελεύθερου εμπορίου της περιοχής, την επονομαζόμενη ΤΡΡ, αποδεικνύει ότι η Ουάσιγκτον δεν έχει σκοπό να ανταγωνιστεί την κινεζική πρωτοβουλία. Οι Αμερικανοί έχουν εμμονή με τον Περσικό Κόλπο, ως μία μικρή, ξεχωριστή περιοχή. Οι Κινέζοι βλέπουν τη μεγάλη, πιο ρευστή γεωγραφική εικόνα.
Η απειλή ολοκληρωτικού εμπάργκο
Προειδοποιήσεις προς το Ιράν απηύθυναν οι διεθνείς δυνάμεις προκειμένου να σεβαστεί τους όρους της πυρηνικής συμφωνίας. Πρόκειται για την ύστατη ευκαιρία προς την Τεχεράνη, καθώς η Ουάσιγκτον ήδη έχει δεσμευθεί ότι θα απαγορεύσει όλες τις πωλήσεις ιρανικού πετρελαίου και θα επιβάλει κυρώσεις σε όσες τρίτες χώρες επιχειρήσουν να εισαγάγουν τον «μαύρο χρυσό». Ερωτηθείς σχετικά με τις αναφορές ότι μέρος αυτού καταλήγει στην Κίνα, ο ειδικός απεσταλμένος της Ουάσιγκτον για το Ιράν, Μπράιαν Χουκ, διεμήνυσε από το Λονδίνο ότι θα διωχθούν όλες οι παράνομες πωλήσεις ιρανικού αργού πετρελαίου στην Ασία. Η Ουάσιγκτον έχει αποκαταστήσει τις σκληρές κυρώσεις εις βάρος της Τεχεράνης μετά την απόσυρση της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ από την πυρηνική συμφωνία. Οι διμερείς εντάσεις στον Κόλπο έχουν κλιμακωθεί. Πάντως, η καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ και ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ συμφώνησαν κατά τη σύνοδο του G20 ότι η κρίση πρέπει να επιλυθεί ειρηνικά.
* Ο Robert D. Kaplan είναι διευθυντής του Macro στο Eurasia Group και συγγραφέας του βιβλίου «Η επιστροφή του κόσμου του Μάρκο Πόλο: πόλεμος, στρατηγική και αμερικανικά συμφέροντα στον 21ο αιώνα».