Ο θρύλος της Νοτρ Νταμ

6' 18" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Σαν ένας γέρος βοσκός πάνω από το κοπάδι του υψωνόταν η Νοτρ Νταμ πάνω από τα σπιτάκια που υπήρχαν στην Ιλ ντε λα Σιτέ, την εποχή που ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε την «Παναγία των Παρισίων». Ηταν τόσο διαφορετική η εικόνα της περιοχής αλλά και ολόκληρου του Παρισιού στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, που δύσκολα θα μπορούσε σήμερα κανείς να προσανατολιστεί. Λίγο αργότερα, μετά, δηλαδή, το 1850 και σταδιακά ώς το 1865, ολόκληρες συνοικίες ξυρίστηκαν και ανάμεσα σε αυτές και οι μεσαιωνικές γειτονιές της Ιλ ντε λα Σιτέ. Η Νοτρ Νταμ εκείνα τα χρόνια αποκαταστάθηκε πλήρως, απέκτησε νέα όψη, νέα σχέση με την πόλη και έγινε το μνημείο που κληροδοτήθηκε στη φαντασία των νεότερων γενεών.

Η πυρκαγιά του Απριλίου του 2019 επανέφερε στον δημόσιο διάλογο ζητήματα διαχείρισης μνημείων σε μεγάλα κέντρα όπως το Παρίσι. Σε μια πόλη δηλαδή που αν και φέρει πλήθος αρχιτεκτονικών καταλοίπων από τον 10ο ώς τον 18ο αιώνα, είναι κατ’ ουσίαν η πόλη που δημιουργήθηκε στη διάρκεια της (αυταρχικής) εικοσαετίας του Ναπολέοντος Γ΄ (1852-1870), δηλαδή  της πομπώδους Β΄ Γαλλικής Αυτοκρατορίας που συνετρίβη με την ταπεινωτική ήττα της Γαλλίας στον γαλλοπρωσικό πόλεμο και την κατάληψη των Παρισίων από τους Πρώσους. Ολα αυτά τα γεγονότα, που στην ουσία αντανακλούν τις κοινωνικές ανακατατάξεις σε όλη τη διάρκεια του αιώνα της «προόδου» και τον τρόπο που αυτές αποτυπώνονται στην οργάνωση των πόλεων, συνδέονται κατά ένα τρόπο με την πρόσληψη της Νοτρ Νταμ ως μνημείου εθνικού και υπερεθνικού διαμετρήματος.

Η ανάλυση

Ο Γαλλοαμερικανός ιστορικός της αρχιτεκτονικής Στεφάν Κίρκλαντ περιγράφει θαυμάσια την αναγέννηση του Παρισιού στη διάρκεια της Β΄ Γαλλικής Αυτοκρατορίας και τη συμβολή του ανώτατου κρατικού λειτουργού Βαρώνου Haussmann στη γέννηση της μοντέρνας πόλης στις δεκαετίες 1850 και 1860. Στο βιβλίο του «Η αναγέννηση του Παρισιού» (Paris Reborn. Napoleon III, Baron Haussmann and the Quest to Build a Modern City, 2013), ο Στεφάν Κίρκλαντ αναλύει την ανάδυση της μοντέρνας κοινωνίας και τη γέννηση της παρισινής πολυκατοικίας, το 1850-60, το αρχέτυπο δηλαδή οικιστικό δοχείο του νέων Παρισίων, ως δήλωση θριάμβου της κινητικής κοινωνίας των νέων υλικών μέσων. Η νέα πόλη αναδύθηκε πάνω στη ρυμοτομία της παλιάς. Το μεσαιωνικό Παρίσι που περιέγραψαν οι λογοτέχνες του ρομαντισμού αφανίστηκε ανίσχυρο απέναντι στις επιταγές ενός νέου πραγματισμού. Η χάραξη των νέων λεωφόρων του Haussmann (όραμα του Ναπολέοντος Γ΄) διευκόλυνε την κίνηση των τροχοφόρων, άνοιγε τη θέα από τα νέα διαμερίσματα των νέων αστών (σαν τους πίνακες του Gustave Caillebotte), διευκόλυνε την παρακολούθηση των αντιφρονούντων (σύμφωνα και με την ορθόδοξη μαρξιστική ιστοριογραφία) και γεννούσε τις προϋποθέσεις για την ηγεμονική θέση των Παρισίων διεθνώς. Οι διεθνείς εκθέσεις του 1855 και του 1867 αποκάλυπταν την κοσμογονία της νέας πρωτεύουσας (που φυσικά αποκρυσταλλώθηκε στις διεθνείς εκθέσεις του 1878, 1889 και 1900) και η επίσκεψη της βασίλισσας Βικτωρίας στο Παρίσι το 1855 ήταν μια επίδειξη του γαλλικού γοήτρου στην κοσμοκράτειρα (λίγα χρόνια μετά την ανέγερση του Crystal Palace στο Λονδίνο πoυ είχε θέσει τον διεθνή πήχυ ψηλά).

Μέσα σε αυτό το πνεύμα της κοσμογονίας και του διεθνούς ανταγωνισμού (τόσο απέναντι στη Βρετανική Αυτοκρατορία όσο και απέναντι στις Αυτοκρατορίες της Γερμανίας και των Αψβούργων), το Παρίσι του ρομαντικού παρελθόντος φάνταζε αναχρονισμός. Η Νοτρ Νταμ βρισκόταν σε αξιοθρήνητη κατάσταση. Ηδη από το 1842 είχε συσταθεί επιτροπή για σωστική αποκατάσταση. Στην επιτροπή μετείχαν ο Βίκτωρ Ουγκώ και ο Αλφρέ ντε Βινί. Πρόεδρος ήταν ο Προσπέρ Μεριμέ, η προσωπικότητα που στην ουσία εισήγαγε την ιδέα της ιστορικής αποκατάστασης όπως τη νοούμε σήμερα. Η Ιλ ντε λα Σιτέ, όπου βρίσκεται η Νοτρ Νταμ, είχε πολλά μικρά σπιτάκια, με ακανόνιστη ρυμοτομία, όπου σύμφωνα με τον θρύλο οργίαζαν το έγκλημα και η μαστροπεία. Ο Ευγένιος Σύη στα «Μυστήρια των Παρισίων» (1842) αναφέρεται σε αυτήν ακριβώς την ατμόσφαιρα.

Ο θρύλος της Νοτρ Νταμ-1
Καρτ ποστάλ με θέμα τη Νοτρ Νταμ από τις αρχές του 20ού αιώνα. 

Η αποκατάσταση της Νοτρ Νταμ συμβάδιζε με τον αφανισμό της κακόφημης συνοικίας γύρω από το μνημείο σύμφωνα με το σχέδιο ανάδειξης των Παρισίων σε πρωτεύουσα του μοντέρνου κόσμου. Ηταν ένα όραμα που γεννούσε η εποχή. Και ήδη το 1844, δύο δυναμικοί αρχιτέκτονες, τα σχέδια των οποίων είχε επιλέξει η επιτροπή για την αποκατάσταση της Νοτρ Νταμ, έρχονται στο προσκήνιο. Ο Ζαν-Μπατίστ-Αντουάν Λασίς και ο Ευγένιος Βιολέ-λε-Ντικ ανήκουν στη νέα γενιά που ασχολείται για πρώτη φορά συστηματικά με την αποκατάσταση των μνημείων. Εχουν τη στήριξη του Προσπέρ Μεριμέ –του συγγραφέα της «Κάρμεν»– και η θέση τους και εν γένει η κοσμοθεωρία του είναι σε ρήξη με τον κλασικό ακαδημαϊσμό της Σχολής των Beaux-Arts. Στον γοτθικό ρυθμό διαβλέπουν την ευκαιρία επαναδιατύπωσης μιας εθνικής ιδέας, αλλά περισσότερο επιθυμούν ρηγμάτωση της μονοκαθεδρίας του παλαιού κατεστημένου. Η Νοτρ Νταμ γίνεται σταδιακά έμβλημα και ορόσημο της «μοντέρνας» ιδέας περί αποκατάστασης αλλά και επιλεκτικής ανασύστασης του παρελθόντος.

Νεο-μεσαιωνικός πουρισμός

Τα έργα αποκατάστασης αργούν. Θα αρχίσουν επί Ναπολέοντος Γ΄, στη δεκαετία του 1850 δηλαδή, όταν ο Προσπέρ Μεριμέ, προϊστάμενος της αποκατάστασης ιστορικών μνημείων, στηρίζει το έργο του αρχιτεκτονικού διδύμου που έχει αναλάβει τη Νοτρ Νταμ. Ο Βιολέ-λε-Ντικ και ο Λασίς έχουν κάνει ιστορική έρευνα για τον γαλλικό Μεσαίωνα. Θέλουν να καθαιρέσουν τις παρεμβάσεις του 18ου αιώνα, να προσθέσουν μέλη που λείπουν αντιγράφοντας από άλλα μεσαιωνικά μνημεία, όπως από τους καθεδρικούς της Σαρτρ, της Αμιέν και της Ρεμς. Υποστηρίζουν έναν νεο-μεσαιωνικό πουρισμό, ιδέα μοντέρνα για τον 19ο αιώνα και εξαφανίζουν τις στρώσεις των αιώνων. Προκρίνουν τις «αρχαίες» μεθόδους κτίσης και παρασκευής υλικών, δεν υιοθετούν την προηγμένη τεχνολογία του 1850, αλλά και πάλι η ιδέα τους είναι «μοντέρνα». Σχεδιάζουν τον πύργο, το νεο-μεσαιωνικό λοφίο που καταστράφηκε στην πρόσφατη πυρκαγιά, ως πιστό αντίγραφο πρωτότυπο μεσαιωνικού σχεδίου. Ο Προσπέρ Μεριμέ έχει πλέον δύναμη. Από τα ταξίδια του στην Ισπανία, είναι γνώριμος με τους γονείς της νέας αυτοκράτειρας. Ο Ναπολέων Γ΄ έφερε στο Παρίσι την Ισπανίδα Ευγενία ντε Μοντίχο, που είχε ισχυρό ρόλο στη Β΄ Γαλλική Αυτοκρατορία και επηρέασε ακόμη και τη μόδα με τα βαρύτιμα κρινολίνα της.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η Νοτρ Νταμ θα ήταν και εκείνη σύμβολο της νέας πόλης. Η Ιλ ντε λα Σιτέ άλλαζε πρόσωπο. Οι παλιές γειτονιές κατεδαφίστηκαν και ο ναός έλαμπε ως νέος θυρεός των Παρισίων. 

Διεθνές έμβλημα και ισχυρό σύμβολο της ποπ κουλτούρας 

Ο θρύλος της Νοτρ Νταμ-2
Η Νοτρ Νταμ πέρασε στην εκλαϊκευμένη κουλτούρα των περιοδικών και του κινηματογράφου.

Στη διάρκεια της Παρισινής Κομμούνας, το 1871, η Νοτρ Νταμ κινδύνευσε από εμπρησμό. Οι εκτεταμένες καταστροφές στους δρόμους και στα μνημεία του Παρισιού, μετά την κατάληψη της πόλης από τους Πρώσους και την ανάδυση ενός πατριωτικού και εργατικού κινήματος, έθεσαν σε κίνδυνο πολλά σύμβολα του παλαιού καθεστώτος, και η Νοτρ Νταμ, αν και μνημείο μεσαιωνικό ήταν ένα δημιούργημα θριάμβου της Β΄ Γαλλικής Αυτοκρατορίας, που είχε, όμως, πλέον καταρρεύσει με κρότο. Από τη δεκαετία του 1860 ώς σήμερα, η Νοτρ Νταμ συμβολίζει την ιδέα της νέας πόλης. Οι νέες συνθήκες ζητούσαν εκπροσώπηση από επιλεγμένα μνημεία, που θα έφεραν τις συνεκτικές ιδέες του εθνικού αφηγήματος ενώ ταυτόχρονα θα ήταν προπομποί νέων αντιλήψεων περί Ιστορίας και μέλλοντος.

Η Νοτρ Νταμ πέρασε στη λαϊκή συνείδηση μέσα από το μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκώ «Η Παναγία των Παρισίων», γραμμένο σε μια εποχή (1831) κατά την οποία επιζούσε το μεσαιωνικό Παρίσι. Το Παρίσι πριν από το 1850 δεν μπορούσε να συγκριθεί με το Λονδίνο σε θέματα νεωτερικότητας παρά τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες ήδη από το 1810.

Η επαναφορά της Νοτρ Νταμ στη μοντέρνα εικονογραφία των νέων Παρισίων (με τα μεγάλα βουλεβάρτα και τις α λα Haussmannn πολυκατοικίες) ήταν μία κίνηση βαθιά εκσυγχρονιστική για την εποχή και γι’ αυτό εξόχως επιδραστική στη φιλοσοφία για την αποκατάσταση των μνημείων, που είναι μια ιδέα της νεωτερικότητας και των νέων αστικών συσπειρώσεων.

Ο θρύλος της Νοτρ Νταμ-3

Η «Παναγία των Παρισίων» ως «Κλασικό Εικονογραφημένο» ή η κινηματογραφική μεταφορά του 1939 με τον Τσαρλς Λότον ως Κουασιμόδο και τη Μορίν Ο’ Χάρα ως Εσμεράλδα είναι γοητευτικά τεκμήρια της διάχυσης της ιδέας της Νοτρ Νταμ στην ποπ κουλτούρα. 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή