ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ
Κωνσταντίνος Καραμανλής – Ανδρέας Παπανδρέου – Χαρίλαος Φλωράκης
Εκμυστηρεύσεις τριών μεγάλων
εκδ. Πατάκη, 2018, σελ. 328
Με 65 χρόνια αφοσίωσης στη δημοσιογραφία, ο Γιάννης Μαρίνος, ιστορικός διευθυντής και αναμορφωτής του «Οικονομικού Ταχυδρόμου», αλλά και στιβαρός και αιχμηρός αρθρογράφος στο «Βήμα» μέχρι σήμερα, μας προσφέρει μια απροσδόκητη κατάθεση για τρεις ηγέτες που σφράγισαν τη μεταπολεμική ιστορία. Είναι ευχάριστη έκπληξη που, παρά τα 89 του χρόνια, εξακολουθεί να γράφει σαν νέος, και έτσι δεν παρέδωσε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων μια «μουσειακή περγαμηνή», αλλά μια νευρώδη αφήγηση.
Το βιβλίο «Κωνσταντίνος Καραμανλής – Ανδρέας Παπανδρέου – Χαρίλαος Φλωράκης: Εκμυστηρεύσεις τριών μεγάλων» (εκδόσεις Πατάκη) αποτελεί συνδυασμό κριτικής αποτίμησης και ανέκδοτων περιστατικών από τη γνωριμία, τις συναντήσεις και τους διαλόγους του κ. Μαρίνου με τους συγκεκριμένους πολιτικούς. Ο δημοσιογράφος, που διακρίθηκε και στα τηλεοπτικά πάνελ με τις μαχητικές τοποθετήσεις του κατά τα πρώτα χρόνια της ιδιωτικής τηλεόρασης, δεν ανήκει σε αυτούς που συνωστίζονταν στις αυλές και στις ακολουθίες των ηγετών. Κρατούσε αποστάσεις και η κριτική του ήταν συνεχής και συχνά οξεία. Ισως γι’ αυτό έχαιρε σεβασμού, αφού οι συγκεκριμένοι ηγέτες εκτιμούσαν τη θαρραλέα διαφωνία και δυσφορούσαν με το ατελείωτο λιβάνισμα, όσο κι αν παράλληλα το επιδίωκαν λόγω της ανασφάλειας που πάντοτε χαρακτηρίζει τους πολιτικούς. Οσοι διαβάζουν τα άρθρα του κ. Μαρίνου είναι εξοικειωμένοι με την αδιαπραγμάτευτη εμμονή του δημοσιογράφου με την ανταγωνιστικότητα (που ποτέ δεν κατακτά η ελληνική οικονομία) και με την εξυγίανση του δημοσίου τομέα (που ποτέ δεν επιτυγχάνουν οι ελληνικές κυβερνήσεις). Οσοι αναγνώστες επιζητούν εκφράσεις του κλασικού «μαρινικού ύφους» δεν θα απογοητευτούν, καθώς το βιβλίο περιέχει αρκετές. Αλλά και όσοι απολαμβάνουν το χιούμορ και την περιπαικτική του διάθεση, στοιχεία εξίσου χαρακτηριστικά της γραφής του, δεν θα απογοητευθούν.
Μολονότι η στάση του κ. Μαρίνου έναντι του Παπανδρέου είναι επικριτική, του πιστώνει «ιδιαίτερη ευφυΐα».
Η παρεξήγηση
«Πώς και δεν τρώτε πίτα;» ρώτησε ο κ. Μαρίνος τον Καραμανλή όταν τον συνάντησε σε μια ταβέρνα της Κέρκυρας τη δεκαετία του 1980. Οπως μας πληροφορεί ο συγγραφέας, «κυκλοφορούσε η φήμη ότι το πιάτο που προτιμούσε σε όλη του τη ζωή ήταν οι πίτες (χορτόπιτες, σπανακόπιτες, πρασόπιτες, τυρόπιτες κ.ο.κ.)». «Και ποιος σου είπε ότι λατρεύω τις πίτες;» ήλθε η κοφτή απάντηση από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος εκμυστηρεύθηκε για πρώτη φορά πώς παγιδεύθηκε και χαρακτηρίστηκε «πιτοφάγος».
«Η φήμη αυτή προήλθε όταν πριν από χρόνια, σε ένα γεύμα όπου ήμουν προσκεκλημένος και μου σέρβιραν πίτα, είπα ότι ευχαρίστως θα τη γευθώ, γιατί και η μακαρίτισσα η μάνα μου έφτιαχνε ωραίες πίτες. Αυτή η δήλωσή μου… λειτούργησε ως κίνητρο για να μου σερβίρουν πίτες… χωρίς να τολμώ να εκφράσω τη δυσφορία μου που ήμουν υποχρεωμένος να τρώω συνεχώς πίτες εξαιτίας της εδραιωμένης φήμης ότι είμαι πιτοφάγος». Δεν ήταν πιτοφάγος, λοιπόν, ο Καραμανλής και το μαθαίνουμε μόλις τώρα μέσα από ένα περιστατικό ενδεικτικό για το πώς δημιουργούνται οι φήμες στην πολιτική.
Ο κ. Μαρίνος υπερασπίζεται όχι μόνο τη μεταπολιτευτική διακυβέρνηση, αλλά και την πρώτη περίοδο Καραμανλή (1955-1963). Μας υπενθυμίζει ότι ο Καραμανλής, σε αντίθεση με τα αριστερά ψεύδη που εντέχνως διακινήθηκαν, ήταν αυτός που πρώτος πήρε πρωτοβουλία για να περιοριστούν τα πάθη και οι εχθρότητες, όταν το 1955 έθεσε όρο στον βασιλιά Παύλο ότι για να αναλάβει την πρωθυπουργία θα πρέπει να παύσουν οι διώξεις και να απελευθερωθούν σταδιακά οι αριστεροί που είχαν εκτοπιστεί επειδή είχαν διαπράξει εγκλήματα και δολοφονίες κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου.
Ο δημοσιογράφος (που έκανε ένα ερευνητικό διάλειμμα στις Βρυξέλλες μεταξύ 1999 και 2004 ως ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας, προκειμένου να διαπιστώσει πώς λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ενωση) υπερασπίζεται ακόμα και τη λεγόμενη «τσιμεντοποίηση» της Αθήνας, που καταλογίζεται στον Καραμανλή. Χωρίς τον νόμο της αντιπαροχής, πιθανότατα η οικιστική ανάγκη, ασυγκράτητη καθώς ήταν, θα είχε ξεσπάσει σε αυθαίρετη φαβελοποίηση. Γνωρίζοντας τα νεοελληνικά ήθη δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε έναν Λυκαβηττό γεμάτο φαβέλες. Αλλά όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι ο Καραμανλής ήταν αλάνθαστος. Μάλιστα, ο κ. Μαρίνος επισημαίνει ότι το κυριότερο λάθος του Καραμανλή ήταν «ότι θεωρούσε τον εαυτό του αλάνθαστο». Και φυσικά είχε «πληροφορήσει» δημοσίως τον εθνάρχη γι’ αυτή του την άποψη, το 1997, στην ομιλία του για την παρουσίαση των Απομνημονευμάτων του Καραμανλή στο Μέγαρο Μουσικής.
Το αντίπαλον δέος
Ο Ανδρέας Παπανδρέου μάλλον «δεινοπαθεί» στις σελίδες του βιβλίου, αν και ο κ. Μαρίνος τονίζει ότι το 1963 ο «Οικονομικός Ταχυδρόμος» πούλησε διπλάσια τεύχη την εβδομάδα που φιλοξένησε συνέντευξή του – γεγονός που αποδεικνύει το μεγάλο ενδιαφέρον που προκαλούσε ο Ανδρέας στην κοινή γνώμη από την πρώτη ημέρα που εμφανίστηκε στην πολιτική. Προφανώς, ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ αφουγκράστηκε τη βαθιά ψυχή της ελληνικής κοινωνίας και, όπως τονίζει ο συγγραφέας, «ήδη από το 1964 είχε εγκαταλείψει τις θέσεις του που είχε συμπεριλάβει στο βιβλίο του “Η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας” και είχε υιοθετήσει νεφελώδεις απόψεις για κοινωνικοποιημένη λειτουργία των μέσων παραγωγής και περίπου κολεκτιβοποίηση της οικονομίας».
Κάποτε ο Φλωράκης είπε στον συγγραφέα ότι αν γινόταν πρωθυπουργός, «θα απαγόρευε τις απεργίες για ένα εξάμηνο». Δεκαετίες μετά, η εκμυστήρευση αποκαλύπτεται στο βιβλίο… ΑΠΕ
Η περιπαικτική διάθεση που με χαρά ομολογεί ότι διαθέτει ο κ. Μαρίνος τον εξωθεί να μας περιγράψει τα δύο μεγάλα γιαταγάνια που έκπληκτος είδε κρεμασμένα στον τοίχο του γραφείου του Ανδρέα στο Καστρί, δώρα από τον ηγέτη της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι, τα οποία πλαισίωναν μια εικόνα της Παναγίας. Βρισκόμαστε ήδη στο 1987, και στο περιθώριο ακόμη μιας συνέντευξης για τον «Οικονομικό Ταχυδρόμο», ο σοσιαλιστής ηγέτης εκμυστηρεύθηκε στον δημοσιογράφο ότι διέθετε έναν υπερσύγχρονο για την εποχή υπολογιστή τον οποίο αξιοποιούσε για το «φακέλωμα» των υπουργών του. Προφανώς τα γιαταγάνια χρησίμευαν στους ανασχηματισμούς. Ο κ. Μαρίνος πιστώνει στον Ανδρέα «βαθιά οικονομική παιδεία και ιδιαίτερη ευφυΐα», αλλά τον κατηγορεί ότι δεν πήρε τις αποφάσεις που θα έβαζαν την Ελλάδα σε τροχιά ανάπτυξης επειδή τον περιόριζαν «τα βαρίδια της αριστεροσύνης και τα συντεχνιακά συμφέροντα που υπηρετούσε το κόμμα».
Ο ορκισμένος αντικομμουνιστής που δειπνούσε με τον Φλωράκη
Ο Γιάννης Μαρίνος είναι υπερήφανος αντικομμουνιστής και δεν έχει καθόλου τύψεις γι’ αυτό. «Θεωρώ ότι το να είσαι αντικομμουνιστής, όπως άλλωστε και αντιφασίστας, είναι προϋπόθεση για έναν που θεωρεί ύψιστη πολιτική κατάκτηση τις δημοκρατικές ελευθερίες, τα ατομικά δικαιώματα και το πλουραλιστικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα», εξηγεί χωρίς περιστροφές.
Η αντικομουνιστική του αρθρογραφία, όμως, που συχνά απλωνόταν στις σελίδες του «Οικονομικού Ταχυδρόμου», δεν απέτρεψε ούτε τον ίδιο ούτε τον ηγέτη του ΚΚΕ Χαρίλαο Φλωράκη να αναπτύξουν μια ειλικρινή φιλική σχέση. Ο Φλωράκης πρωτοδιάβασε τις απόψεις του κ. Μαρίνου επί δικτατορίας, όταν βρισκόταν εξόριστος στη Λέρο. Διαπίστωσε ότι η διακριτή κριτική κατά της οικονομικής πολιτικής των συνταγματαρχών, καταλλήλως τυλιγμένη σε επιστημονικά επιχειρήματα, δεν έλειπε από τα άρθρα του δημοσιογράφου. Η πρώτη τους συνάντηση έγινε στον Περισσό τον Ιούλιο του 1986 και ακολούθησαν αρκετά δείπνα στην ταβέρνα της κυρά Μαρίας στο Χαλάνδρι. Σε ένα από αυτά άκουσε τον Φλωράκη, που εκείνες τις ημέρες είχε θυμώσει με κάποιες απεργίες των ΔΕΚΟ, να του λέει ότι, αν γινόταν πρωθυπουργός, «θα απαγόρευε τις απεργίες για ένα εξάμηνο». Ενθουσιασμένος ο κ. Μαρίνος είπε ότι θα σπεύσει να δημοσιοποιήσει αυτή τη θέση, αλλά ο Φλωράκης τον απείλησε με διάψευση και μήνυση και τον απέτρεψε. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να υπενθυμίσει ότι ο Φλωράκης βαρυνόταν με εγκλήματα κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, αλλά ταυτόχρονα δεν έχει κανένα πρόβλημα να εκθέσει δημοσίως την άποψή του ότι ο ηγέτης του ΚΚΕ ήταν ένας σοβαρός πολιτικός που μπορούσε να συνομιλεί και να κατανοεί τους αντιπάλους του, κάτι που δεν χαρακτήριζε άλλους επιφανείς «συντρόφους και συντρόφισσες».
Το βιβλίο αποτελεί συνδυασμό κριτικής αποτίμησης και ανέκδοτων περιστατικών από τους διαλόγους του κ. Μαρίνου με τους τρεις ηγέτες.
Νευρώδες και διδακτικό
Οι «Εκμυστηρεύσεις τριών μεγάλων» είναι ένα βιβλίο νευρώδες και διδακτικό, απολαυστικό αλλά και απαραίτητο για όσους ενδιαφέρονται για την πληρέστερη κατανόηση της πρόσφατης πολιτικής ιστορίας, η οποία σε μεγάλο βαθμό προσδιορίζει και το σήμερα, όχι μόνο εξαιτίας του μιμητισμού των σημερινών πρωταγωνιστών, αλλά και λόγω της ιδιότητας του παρελθόντος να διαμορφώνει τις συνειδήσεις μας.