ΓΕΩΡΓΙΑ-ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Κάθε χρόνο ανήμερα την επέτειο του θανάτου του Ιωσήφ Στάλιν (5 Μαρτίου 1953) ο ορθόδοξος μητροπολίτης του Γκόρι, γενέτειρας του αμφιλεγόμενου Σοβιετικού ηγέτη, Ανδρέας, τελεί μνημόσυνο στη μνήμη του και οι πολίτες καταθέτουν λουλούδια στην πλατεία όπου μέχρι το 2010 δέσποζε ο πελώριος χάλκινος ανδριάντας του.
«Ο λαός εδώ στο Γκόρι εξακολουθεί να αγαπάει τον Στάλιν, δεν ανέχεται κακή κουβέντα γι’ αυτόν», λέει, καθώς μας προσφέρει ένα πήλινο τάσι, από εκείνα που οι ντόπιοι πίνουν κρασί στη μνήμη του. Δεν αγαπάνε απλά τον Σταλιν οι συντοπίτες του, καμαρώνουν γι’ αυτόν. Οπως μας είπαν, μάλιστα, ακόμα και σήμερα στα φημισμένα πλούσια τραπέζια των Καυκάσιων, όπου οι άνδρες πίνουν μέχρι τελικής πτώσεως, ο συμποσιάρχης («ταμαντά» τον λένε στη γλώσσα τους) αξιώνει πάντα από την ομήγυρη να κατεβάσει μονορούφι ένα ποτήρι κρασί ή βότκα στη μνήμη του «τρομερού παιδιού» τους, του Σοσό, όπως ήταν το χαϊδευτικό του Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Τζουκασβίλι.
Αυτό τον καιρό ο Στάλιν απουσιάζει από το Γκόρι. «Νοσηλεύεται» σε ένα μικρό χωριό, το κοντινό Ορτασένι, όπου κάτω από ένα μεγάλο υπόστεγο και σε αυστηρή απομόνωση, δέχεται περιποιήσεις στα «τραύματα» που του προκλήθηκαν από την αποκαθήλωσή του από την πλατεία του Γκόρι όπου έστεκε από το 1952 έως τη νύχτα της 25ης Ιουνίου του 2010. Ηταν η τρίτη και φαρμακερή για τον χάλκινο, ύψους έξι μέτρων ανδριάντα, τον μοναδικό που παρέμεινε στη θέση του μετά τον θάνατό του.
Την πρώτη φορά, με την άνοδό του στην εξουσία, το 1956 και την αποσταλινοποίηση, ο Νικίτα Χρουστσόφ έστειλε τις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας και του στρατού για να τον γκρεμίσουν, αλλά οι συμπατριώτες του τους υποδέχθηκαν με τα πολυβόλα. Εγιναν σφοδρές μάχες, με νεκρούς και τραυματίες και τελικά οι συγχωριανοί του τον προστάτευσαν. Το ίδιο έκαναν, επίσης με τα όπλα, και στη δεκαετία του ’70 όταν ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ επιστράτευσε και πάλι την αστυνομία και τον στρατό για να κατεδαφίσουν τον ανδριάντα.
Προτομή του Στάλιν, που τον αναπαριστά όπως ήταν στο φέρετρο την ημέρα της κηδείας του.
Ο φιλοδυτικός πρόεδρος της Γεωργίας Μιχαήλ Σαακασβίλι, όμως, παντοδύναμος τότε, τους έπιασε στον ύπνο κυριολεκτικά το 2010. «Ηρθαν μετά τα μεσάνυχτα, έζωσαν με στρατό και αστυνομία την πλατεία και μέχρι να αντιληφθεί ο κόσμος τι γίνεται, με γερανό κατέβασαν το άγαλμα, το φόρτωσαν και το πήραν. Κάποιοι έσπευσαν να διαμαρτυρηθούν, αλλά με τα χαράματα όλα είχαν τελειώσει», αφηγείται ο δεσπότης. «Οι άνθρωποι εδώ είναι θυμωμένοι και αξιώνουν την επιστροφή του αγάλματος, αλλά αντιδρούν κάποιες ξένες χώρες που θεωρούν ότι υπέφεραν από τον Στάλιν, όπως η Εσθονία, η Λιθουανία, η Πολωνία, κ.ά. και έτσι συμφωνήθηκε μεταξύ δημοτικής αρχής και κυβέρνησης μόλις ολοκληρωθούν οι εργασίες επισκευής των ζημιών να τοποθετηθεί το άγαλμα, όχι στην πλατεία, αλλά στο προαύλιο του μουσείου του στο κέντρο της πόλης».
Δεν είναι μόνο ότι το ασήμαντο Γκόρι γέννησε έναν τόσο διάσημο άνδρα, στα χέρια του οποίου κρεμάστηκε κάποιες στιγμές της Ιστορίας η τύχη της ανθρωπότητας και επομένως δικαιούται να τον επιδεικνύει μπρούντζινο και μεγαλοπρεπή στην κεντρική πλατεία του. Ο Στάλιν εξακολουθεί να δίνει και σήμερα ψωμί στους συγχωριανούς του έχοντας αναχθεί στην υπ’ αριθμόν 1 τουριστική ατραξιόν όχι μόνο στο χωριό του, αλλά και στη Γεωργία ολόκληρη, παρότι στο πλαίσιο της εθνικής χειραφέτησης από τους «δυνάστες Ρώσους» και του δυτικού προσανατολισμού στην υπόλοιπη χώρα τον θεωρούν έναν τύραννο ο οποίος έπαιξε βρώμικα παιγνίδια εις βάρος της εδαφικής ακεραιότητας της πατρίδας του. Μόνο πέρυσι, όπως μας είπε μία από τις ξεναγούς του μουσείου, η Ολγα Τοτσεσβίλι, πέρασαν για να δουν τα εκθέματα γύρω από τη ζωή και το έργο –όχι όλο– του «πατερούλη» 176.000 ξένοι τουρίστες, από τη Ρωσία (κυρίως), την Ευρώπη, το Ισραήλ, την Κίνα, την αραβική χερσόνησο, από τον πλανήτη όλο. Καραβάνια «προσκυνητών»
Οσο η επιχείρηση εξαγνισμού του «κόκκινου δικτάτορα» εξαπλώνεται στη Ρωσία, υποβοηθούμενη –κατ' άλλους κατευθυνόμενη–από το Κρεμλίνο, τόσο τα καραβάνια των νοσταλγών, ή των νεόκοπων θαυμαστών του «πατερούλη» που σπεύδουν για προσκύνημα στην γενέτειρά του και δική τους «Βηθλεέμ», αυξάνονται. Οι νέοι άνθρωποι στη Ρωσία του Πούτιν σήμερα μαθαίνουν ότι ο Στάλιν ήταν ο μέγας ηγέτης που τσάκισε στον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο» τον Χίτλερ και έσωσε την ανθρωπότητα από τον φασισμό, που εκσυγχρόνισε την χώρα και ελάχιστα ή καθόλου διδάσκονται για τις αιματηρές εκκαθαρίσεις με τα εκατομμύρια εξοντωθέντων αντιφρονούντων. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι το 70% των Ρώσων βλέπει θετικά τον ρόλο του Στάλιν στην Ιστορία, ενώ μία σειρά από πρωτοβουλίες, «ευλογημένες» από το Κρεμλίνο, όπως η εγκατάσταση ανδριάντων (Νοβισιμπίρσκ, κ.α.), κινηματογραφικές παραγωγές που αποθεώνουν τα ηγετικά προσόντα του, άνοιγμα πολιτιστικών κέντρων που φέρουν το όνομά του και υποβαθμίζουν τα τρομερά εγκλήματά του εναντίον του σοβιετικού λαού, επιχειρούν να φιλοτεχνήσουν μια ελκυστική εικόνα του δικτάτορα.
Ανδριάντες στο Γκόρι προς τιμήν των Γεωργιανών που σκοτώθηκαν στον πόλεμο με τη Ρωσία στη Νότια Οσετία, το 2008.
Ερευνες δείχνουν ότι σχεδόν οι μισοί Ρώσοι ηλικίας 18-24 ετών δεν γνωρίζουν τίποτε για την περίοδο του «Μεγάλου Τρόμου». Σύμπτωμα γενικευμένης αδιαφορίας και απογοήτευσης της ρωσικής νεολαίας για το μέλλον; Πρόκειται για μεγάλη συζήτηση που έχει ξεκινήσει στις χώρες της τέως Σοβιετικής Ενωσης. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η επιχείρηση αποκατάστασης του Στάλιν εντάσσεται σε οργανωμένο σχέδιο του Κρεμλίνου που έχει στόχο να εμφανίσει τον Βλαντιμίρ Πούτιν ως τον άξιο συνεχιστή του, ως προς τα ηγετικά προσόντα και να δικαιολογήσει το αυταρχικό στυλ με το οποίο κυβερνάει τη σύγχρονη Ρωσία.
Πουθενά ο Τρότσκι, ο Κάμενεφ…
Ενα αχανές διώροφο κτίριο σε δέκα στρέμματα στο καταπράσινο κέντρο της πόλης στεγάζει τη διαδρομή του Ιωσήφ Στάλιν από το σπιτάκι όπου γεννήθηκε και τη θεολογική σχολή στην οποία γράφτηκε μικρός για να γίνει ιερέας, στην κορυφή της σοβιετικής πυραμίδας και σε περίοπτη θέση της Ιστορίας. Οχι όλη. Απουσιάζει, η σκοτεινή πλευρά της εξουσίας του.
Γι’ αυτήν η ξεναγός Ολγα Τοτσεσβίλι αποφεύγει να μιλάει ή δεν (της) επιτρέπεται. Στο επιβλητικό μουσείο του Στάλιν, εξάλλου, ο επισκέπτης, δεν θα αντικρίσει κανένα έκθεμα που να δίνει ερέθισμα για «αδιάκριτες» ερωτήσεις. Δεν θα δει στους τοίχους φωτογραφίες ή στιγμιότυπα, σε πίνακες ζωγραφικής, που να απεικονίζουν τον Στάλιν με τους «εχθρούς της επανάστασης» ή τα απάνθρωπα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Με τον Λένιν υπάρχουν πολλές φωτογραφίες, σε κάποιες εμφανίζεται με τον ηγέτη της Τρίτης Διεθνούς, Βούλγαρο Γκιόργκι Δημητρόφ, και σε μια φαίνεται με την Κλάρα Τσέτκιν.
Πουθενά δεν υπάρχουν ο Τρότσκι, ο Κάμενεφ, ο Ζινόβιεφ, ο Κιρόφ, ο Μπουχάριν, και οι άλλοι ιστορικοί ηγέτες των μπολσεβίκων, που εξοντώθηκαν στις περιβόητες δίκες της Μόσχας ή δολοφονήθηκαν καταδιωκόμενοι από τις διαβόητες μυστικές υπηρεσίες του Στάλιν.
Στην είσοδο του κτιρίου ο Στάλιν σε μαρμάρινο ανδριάντα ύψους τεσσάρων μέτρων «επιτηρεί» με το βλέμμα του την αθρόα προσέλευση των επισκεπτών που είναι πολλοί, από όλο τον κόσμο και όλες τις ηλικίες. Ακόμα, γυναίκες με μπούργκα και άλλες με χιτζάμπ – δείγμα ότι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός έχει εισβάλει και στον Καύκασο, όπως μας επισήμαναν κάποιοι, και χριστιανοί ιερωμένοι με ράσο όπως ο ελληνορθόδοξος μητροπολίτης Ζάμπιας κ. Ιωάννης, ο οποίος ευρισκόμενος στη Γεωργία για άλλο λόγο, εκπλήρωσε, όπως είπε στην «Κ», το «τάμα», το προσκύνημα δηλαδή στον «πατερούλη».
Είναι μεσημέρι και οι ξεναγοί από νωρίς το πρωί «κελαηδούν». Τα γκρουπ καταφθάνουν το ένα μετά το άλλο και είναι εντυπωσιακή η συμμετοχή νέων ανθρώπων.
«Ηταν killer»
Η τριαντάχρονη Ρενάτα ήρθε από την Πολωνία και όταν τη ρωτάμε ποια γνώμη έχει για τον Στάλιν δεν διστάζει να τον χαρακτηρίσει «Killer». Οπως μας λέει, ο παππούς της είχε κλειστεί από το καθεστώς σε γκούλαγκ μετά τον πόλεμο αλλά επέζησε. Παραδέχεται, ωστόσο, με μια υποψία θαυμασμού, πως ήταν «μια ιστορική φυσιογνωμία».
Ο Ολεγκ, από την Αγία Πετρούπολη, δήλωσε υπερήφανος, γιατί ο Στάλιν «κράτησε όρθια τη Σοβιετική Ενωση» στον πόλεμο και χαρακτήρισε «υπερβολές» τα περί εξόντωσης εκατομμυρίων αντιφρονούντων, ενώ ο Ντέιβιντ που είχε ταξιδέψει από το Ισραήλ, μας είπε πως «ο Στάλιν όπως και να το δεις ήταν μια ιστορική προσωπικότητα».
Οι υπεύθυνοι του μουσείου δεν επιτρέπουν φωτογράφιση στις αίθουσες, σε εμάς όμως έκαναν τα «στραβά μάτια», ένεκα της παρουσίας των δύο μητροπολιτών, που θέλησαν να ξεναγηθούν μαζί μας, του Ζάμπιας Ιωάννη και του Γκόρι Ανδρέα.
Το κάθε έκθεμα έχει τη δική του ιστορία. Ξεχωρίζουν το γραφείο και η πολυθρόνα που είχε στο Κρεμλίνο, το ακορντεόν του, οι περίφημες πίπες του, αλλά και το πιάνο του, που είχε κλαπεί από το μουσείο στον πόλεμο της Αμπχαζίας το 1992, αλλά βρέθηκε αργότερα και επαναπατρίστηκε.
Τουρίστες στο βαγόνι με το οποίο ο Σοβιετικός ηγέτης ταξίδεψε στην Τεχεράνη για την ιστορική διάσκεψη με τον Ρούζβελτ και τον Τσώρτσιλ.
Στον αυλόγυρο το περίφημο βαγόνι με το οποίο ο σοβιετικός ηγέτης ταξίδεψε στην Τεχεράνη για την ιστορική διάσκεψη με τον Ρούσβελτ και τον Τσώρτσιλ και λίγο παρακάτω το μικρό σπιτάκι που γεννήθηκε και μεγάλωσε. Σε μικρή απόσταση, το κτίριο της Θεολογικής Σχολής στην οποία ο Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς φοίτησε για ένα διάστημα στα νιάτα του, αλλά σύντομα την παράτησε για να υπηρετήσει τον «θεό» του μπολσεβικισμού.
Σε όλο το Γκόρι διαχέεται η υπερηφάνεια για το «άξιο τέκνο». Οσο για τα εγκλήματά του, οι συντοπίτες του αδιαφορούν.
«Ψέμα ότι εξόντωσε 10 εκατ., τα θύματα δεν ξεπέρασαν τα 3,5 εκατ.»
Συνάντησα τον Γεβγένι Γιάκοβ Τζουκασβίλι τον Μάρτιο του 1998 στο σπίτι του στην οδό Ηλία Τσεβτσεβάνζτε στην Τιφλίδα και επί τρεις ώρες συζητούσαμε για τον παππού του, τον Ιωσήφ Στάλιν.
Απόστρατος αξιωματικός του στρατού, θεωρούσε πως το γεγονός ότι ήταν εγγονός του Στάλιν τού στοίχισε την καριέρα του, και όπως μου είπε είχε θέσει σκοπό της ζωής του να αποκαταστήσει την τιμή και την προσωπικότητα του παππού του και να την υπερασπιστεί από τις «συκοφαντίες και τη λάσπη».
«Παραπάνω από σαράντα χρόνια λέγονται και διαδίδονται αρνητικά πράγματα για την προσωπικότητα του Στάλιν, η νεολαία δηλητηριάζεται με ψεύδη και κακοήθειες και όλοι εμείς που τον αγαπάμε αγωνιζόμαστε να ξεσκεπάσουμε τους συκοφάντες και τους ψεύτες που παραποίησαν την αλήθεια», είπε («Κ» 15-3-1998), και ως τέτοιους ανέφερε τους δημοσιογράφους αλλά και τον Νικίτα Χρουστσόφ.
«Ενα παράδειγμα λάσπης και σπίλωσης είναι το μεγάλο ψέμα ότι ο Στάλιν εξόντωσε 10.000.000 ανθρώπους, ενώ τα θύματα στην πραγματικότητα δεν ξεπέρασαν τα 3.500.000», συνέχισε, και στην ερώτησή μου εάν θεωρεί φυσιολογική την εξόντωση τόσων ανθρώπων απάντησε πως «η επανάσταση δεν γίνεται με λευκά γάντια» και με παρέπεμψε στη Γαλλική Επανάσταση.
Μοναχοπαίδι του πρωτότοκου γιου του Στάλιν, Γιάκοβ, ο Γεβγένι έμεινε ορφανός στα τρία του χρόνια. Το 1942 ο πατέρας του, στρατιώτης στο μέτωπο της Ουκρανίας, πιάστηκε αιχμάλωτος από τα γερμανικά στρατεύματα και ο Χίτλερ πρότεινε στον Στάλιν να τον ανταλλάξει με τον στρατάρχη Φον Πάουλους που αιχμαλωτίστηκε μετά την ήττα των Γερμανών στο Στάλινγκραντ. Εκείνος αρνήθηκε και έτσι ο γιος του εκτελέστηκε.
Οι σχέσεις του με τον παππού του ήταν ανύπαρκτες, όπως και των άλλων εγγονών του Στάλιν. «Κανένα από τα εγγόνια δεν τον αποκαλούσαμε παππού, αλλά σύντροφο, διότι απλώς δεν τον βλέπαμε. Ο Στάλιν δεν δεχόταν κανέναν, ούτε τα παιδιά του, δεν είχε χρόνο για τέτοιες στιγμές. Προσωπικά τον είδα μόνο μία φορά από κοντά και αυτή νεκρό στο φέρετρο».
Αναζήτησα και τώρα τον Γεβγένι Τζουκασβίλι, αλλά μου είπαν ότι είχε πεθάνει στις αρχές του χρόνου. Αφησε πίσω ένα δικό του εγγόνι, δισέγγονο του Στάλιν, που φέρει το όνομα Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς Τζουκασβίλι.