Μόνο 5 από τα 51 στελέχη της νέας κυβέρνησης είναι γυναίκες. Το έχετε προφανώς διαβάσει ως τώρα. Έχετε δει και την εικόνα με τα δεκάδες υπουργικά κοστούμια από τη μια και τα γυναικόπαιδα που καμαρώνουν από την άλλη. Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο αντίστοιχο φαινόμενο. Από τα πολιτικά κόμματα που μπήκαν στη Βουλή στις τελευταίες εκλογές, μόνο ένα έχει γυναίκα αρχηγό. Από τους 300 βουλευτές, γυναίκες είναι οι 61. Από τους 21 ευρωβουλευτές που εξελέγησαν το Μάιο, γυναίκες είναι οι 5. Από τους 332 δημάρχους που αναλαμβάνουν τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, γυναίκες είναι οι 19. Από τους 13 νέους περιφερειάρχες, γυναίκα είναι μόνο μία.
Κι όλα αυτά δεν είναι το πρόβλημα. Αυτά τα συμπτώματα.
Την Ελλάδα την κυβερνούν οι άντρες. Πάντα έτσι ήταν και ακόμα έτσι είναι. Οι ελληνίδες μπορεί να μπαίνουν στο πανεπιστήμιο και να δουλεύουν (στο δεύτερο μικρότερο ποσοστό στην Ε.Ε., πάντως) αλλά ακόμα ελάχιστες από αυτές διοικούν επιχειρήσεις, και ελάχιστες συμμετέχουν στις δομές διοίκησης του κράτους.
Αυτό είναι πρόβλημα, επειδή απεικονίζει ένα δραματικό έλλειμμα. Κάποιοι (σχεδόν αποκλειστικά άνδρες) πιστεύουν ότι εφόσον ο λαός ή ο πρωθυπουργός επιλέγουν στις αντίστοιχες θέσεις αυτούς που θεωρούν καλύτερους, δεν έχει σημασία το τι είναι οι καλύτεροι. Άνδρες, γυναίκες, τρανς, κοκκινομάληδες, ας είναι ό,τι να ‘ναι. Το σημαντικό είναι να επιλέγονται οι καλύτεροι. Αν όμως πάντα σε όλες τις βαθμίδες επιλέγονται ως καλύτεροι πολύ περισσότεροι άνδρες, τότε αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένα πρόβλημα στη δεξαμενή των υποψηφίων. Οι γυναίκες είναι ο μισός πληθυσμός της χώρας. Είτε δεν επιλέγονται για σεξιστικούς ή άλλους λόγους, είτε δεν υπάρχουν αρκετές ικανές γυναίκες στη δεξαμενή των υποψηφίων. Ό,τι κι από τα δύο κι αν ισχύει, σημαίνει ότι η κοινωνία έχει ένα σοβαρό πρόβλημα με πολλαπλές συνέπειες που επηρεάζουν τους πάντες -όχι μόνο τις γυναίκες.
Στην περίπτωση της επιλογής των μελών της κυβέρνησης από τον συγκεκριμένο πρωθυπουργό, μάλλον μπορούμε να αποκλείσουμε την περίπτωση του σεξισμού. Ίσα ίσα, είναι σχεδόν σίγουρο ότι την ομάδα του (η οποία πάντως αποτελείται αποκλειστικά από άνδρες) την προβλημάτισε το θέμα και τυχαίνει να γνωρίζω ότι έγιναν κάποιες προτάσεις υπουργοποίησης και σε άλλες γυναίκες (όχι μόνο πολιτικά πρόσωπα), οι οποίες όμως αρνήθηκαν. Οπότε οδηγούμαστε στη δεύτερη εξήγηση.
Κι εκεί υπάρχουν δύο περιπτώσεις. Η πρώτη είναι, πράγματι, να μην υπάρχουν αριθμητικά πολλές γυναίκες που να ασχολούνται με τα κοινά και να είναι διαθέσιμες να διεκδικήσουν και να αναλάβουν θέσεις ευθύνης. Η δεύτερη είναι να υπάρχουν αρκετές, αλλά να μην ανταγωνίζονται επί ίσοις όροις με τους άνδρες. Η πραγματικότητα είναι κάπου στη μέση.
Ο χώρος της πολιτικής δεν είναι μια αξιοκρατική ουτοπία. Ίσα ίσα. Είναι ένας χώρος όπου το σημαντικότερο νόμισμα είναι οι προσωπικές σχέσεις και ο σημαντικότερος παράγοντας που καθορίζει τους όρους συμμετοχής είναι η ανισοκατανομή της ισχύος. Όπως και σε πολλά άλλα περιβάλλοντα, τα εμπόδια στη συμμετοχή μπαίνουν ακόμα και ακούσια από αυτούς που κατέχουν την ισχύ. Οι ηγέτες περιστοιχίζονται από ανθρώπους που τους μοιάζουν και έχουν πάει στα ίδια σχολεία και έχουν διαβάσει τα ίδια πράγματα, και διαχέουν την ισχύ σε ανθρώπους που τους μοιάζουν, οι οποίοι δημιουργούν προσωπικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους που τους μοιάζουν με αποτέλεσμα αργά η γρήγορα ολόκληρη η δομή της εξουσίας (η δεξαμενή από την οποία θα επιλεγούν στελέχη) να αποτελείται από έναν τύπο ανθρώπου σε απειροελάχιστες παραλλαγές. Είναι πάρα πολύ δύσκολο για διαφορετικούς να εισβάλλουν στη δομή, και γίνεται σπανιότερα. Για να σας το θέσω ως εξής: Μια γυναίκα με παγκόσμιας κλάσης βιογραφικό και ικανότητες μπορεί να καταφέρει να μπει (πρόσφατα παραδείγματα η Νίκη Κεραμέως ή η Δόμνα Μιχαηλίδου), αλλά για μια γυναίκα με βιογραφικό αντίστοιχο του Λευτέρη του Αυγενάκη, είναι πολύ πιο δύσκολο να τα καταφέρει. Το περιβάλλον είναι πολύ λιγότερο γόνιμο και χρειάζεται πολύ περισσότερη προσπάθεια. Για να σας πω κι ένα παράδειγμα από την άλλη πλευρά, θα θυμάστε ασφαλώς (μια εβδομάδα έχει περάσει, δεν μπορεί να τα ξεχάσατε κιόλας) ότι στην κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ μια γυναίκα ξεχώριζε σαν τη μύγα μες στο γάλα -η Έφη Αχτσιόγλου. Ε, η κυβέρνηση με τους Πολάκηδες και τους Καμμένους την Αχτσιόγλου θυμήθηκε να την αξιοποιήσει μόλις στα τέλη του 2016.
Με αυτό τον τρόπο, βέβαια, το πολιτικό μας σύστημα (όπως και ο επιχειρηματικός κόσμος, και ένα σωρό άλλοι τομείς δραστηριότητας) χάνει ένα τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι σχεδόν όλες οι χώρες στις οποίες οι γυναίκες συμμετέχουν σε μεγάλο ποσοστό στη διακυβέρνηση είναι χώρες πλούσιες, που ακμάζουν. Είναι απολύτως λογικό -εφόσον μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού συμμετέχει, οι πιθανότητες να αναδειχθούν καλά στελέχη είναι περισσότερες. Εμείς υποτίθεται ότι αναζητούμε ως ψηφοφόροι νέα πρόσωπα με νέες ιδέες και όρεξη για υπηρεσία και προσφορά, αλλά περιορίζουμε τις επιλογές μας σε ένα υποσύνολο του πληθυσμού (κυρίως μεσήλικες άνδρες), αφήνοντας το υπόλοιπο ανεκμετάλλευτο.
Πώς λύνεται το πρόβλημα; Η ποσόστωση στο στάδιο των υποψηφιοτήτων, όπως ισχύει ήδη, είναι μια λύση που μπορεί να επιταχύνει διαδικασίες και να κινητοποιήσει τα κόμματα να ψάξουν καλύτερα για νέα στελέχη. Το σημαντικότερο όμως είναι η συνειδητοποίηση του προβλήματος από την κοινωνία και η αλλαγή της κουλτούρας. Η εικόνα μιας κυβέρνησης γεμάτης κοστουμαρισμένους μεσήλικες δείχνει στα μικρά κορίτσια που την κοιτάζουν στην τηλεόραση ότι να, έτσι μοιάζουν αυτοί που κυβερνούν χώρες. Τους περνά το μήνυμα ότι τα ίδια είναι προορισμένα να στέκονται από την άλλη και να καμαρώνουν.
Ο πρωθυπουργός δικαιούται να είναι περήφανος για πολλά πράγματα τις τελευταίες ημέρες. Είμαι σίγουρος ότι δεν είναι εξίσου υπερήφανος για το ότι αυτή ήταν η εικόνα που έδειξε η κυβέρνησή του στις κόρες του την περασμένη Τρίτη, κι ότι αυτό είναι το μήνυμα που πήραν.