Ηταν απολύτως ώριμη η στιγμή που η Αριάν Μνουσκίν συνεργάστηκε με τον Καναδό Ρομπέρ Λεπάζ, στην πρώτη παράσταση που δεν σκηνοθέτησε η ίδια όλα αυτά τα 54 χρόνια ζωής του Θεάτρου του Hλιου. Κρίνοντας από το αποτέλεσμα, με το «Κanata – Επεισόδιο 1ο: Η διαμάχη» ο Λεπάζ κατορθώνει αυτό που η Μνουσκίν θεωρεί απόλυτο θέατρο: την εποποιία του παρόντος, «την αποκάλυψη της παρούσας στιγμής. Ταυτόχρονα στην κοινωνία, στην Ιστορία, στην πολιτική, στην ανθρώπινη ζωή» (Αριάν Μνουσκίν, «Η τέχνη του τώρα», εκδ. ΚΟΑΝ, 2010).
Ο Λεπάζ θέλησε να διαχειριστεί επί σκηνής ένα πολυσύνθετο πρόβλημα που τα τελευταία χρόνια προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις στον Καναδά: την εξόντωση των ιθαγενών πληθυσμών από τους Ευρωπαίους αποίκους και τη μέχρι σήμερα άνιση και άδικη αντιμετώπισή τους από το κράτος των λευκών κατακτητών. Eτσι, ο ίδιος και η Μνουσκίν βρέθηκαν στη μέση ενός εν εξελίξει κυκλώνα, που θα δοκιμάζει για καιρό την κοινωνική συνοχή του Καναδά.
Η ιστορία του «Kanata» που, έπειτα από μεγάλο θόρυβο το καλοκαίρι του 2018, έκανε τελικά πρεμιέρα τον περασμένο Δεκέμβριο στο Παρίσι, στην Καρτουσερί του Θεάτρου του Hλιου, περιστρέφεται γύρω από μία αυτόχθονα που δολοφονείται. Η σπάνιας ευαισθησίας και ευστοχίας ανταπόκριση του Καναδού σκηνοθέτη στην κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της χώρας του αποδεικνύεται από το γεγονός ότι πριν από λίγες ημέρες παρουσιάστηκε η έκθεση της Εθνικής Επιτροπής Eρευνας για τις Αγνοούμενες και Δολοφονηθείσες Αυτόχθονες Γυναίκες (τη σύσταση της οποίας αποφάσισε ο πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό σύντομα μετά την εκλογή του το 2015). Εδώ γίνεται καθαρά λόγος για «γενοκτονία» φυλής, ταυτότητας και φύλου. Ο Τριντό υιοθέτησε τον όρο «γενοκτονία», προκαλώντας τη διαμαρτυρία πολλών Καναδών που τον θεωρούν ανακριβή και επιζήμιο για τη χώρα, καθώς το ενδεχόμενο αγωγών για αποζημιώσεις σε θύματα και απογόνους θυμάτων θα προκαλέσει ανυπολόγιστη επιβάρυνση στα οικονομικά του κράτους. Από την πλευρά τους οι αυτόχθονες «ριζοσπαστικοποιούνται» και, οργανωμένοι σε ακτιβιστικές ομάδες, ζητούν από το καναδικό κράτος να αναγνωρίσει τα δικαιώματα και την ιστορία τους. Ζητούν ισονομία και ισοπολιτεία. Να γίνουν ορατοί και να ακούγονται.
Αλλά στην εποχή της πολιτικής ορθότητας και του «δικαιωματισμού», οι υπερβολές που σημειώνονται στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων μίας μειονότητας είναι τουλάχιστον ανησυχητικές. Σε αυτές εντάσσονται οι αντιδράσεις των αυτοχθόνων, πριν καν ολοκληρωθεί η παράσταση, ενάντια στον Λεπάζ και στο Θέατρο του Hλιου.
Τι συνέβη; Τριάντα αυτόχθονες Καναδοί/ές υπέγραψαν και δημοσίευσαν μία επιστολή διαμαρτυρίας τον Ιούλιο του 2018, γιατί Λεπάζ και Μνουσκίν, παρότι συμβουλεύτηκαν και εργάστηκαν με αυτόχθονες κατά την προετοιμασία της παράστασης, δεν συμπεριέλαβαν κανέναν αυτόχθονα στο καστ ή/και στους συντελεστές. Το βασικό επιχείρημά τους ήταν ότι δεν δέχονται πια να λένε άλλοι την ιστορία τους, όταν μάλιστα αντιμετωπίζουν υψηλό ποσοστό ανεργίας και είναι οι λευκοί που παίρνουν χορηγίες και κονδύλια από διάφορα προγράμματα για πρότζεκτ που αφορούν το παρελθόν και το παρόν των αυτοχθόνων.
Η Μνουσκίν, που μια ζωή αγωνίζεται για τα δικαιώματα των αδικημένων σε όλον τον κόσμο, μίλησε για λογοκρισία και, μαζί με τον Λεπάζ, για απόπειρα εκφοβισμού των καλλιτεχνών.
Διαβάζοντας για τα φρικτά που επέβαλαν οι λευκοί Καναδοί στους ιθαγενείς μέχρι χθες, αλλά και τα σημερινά δεδομένα της κατάστασης των αυτοχθόνων, κατανοείς την αντίδρασή τους. Eχουν δίκιο όταν μιλούν για την περιθωριοποίηση των αυτοχθόνων στον σημερινό Καναδά (το αποδεικνύουν ο χαμηλότερος μέσος όρος ζωής τους, τα υψηλά ποσοστά φτώχειας, παραβατικότητας, εξάρτησης από ναρκωτικά και αλκοόλ, οικογενειακής βίας, αυτοκτονιών), όπως και όταν καταγγέλλουν την ολιγωρία των διωκτικών αρχών και της Δικαιοσύνης. Αλλά λάθος ανθρώπους έβαλαν στον στόχο. Ευανάγνωστη, με φόρμα και ιδέες που γοητεύουν το μεγάλο κοινό, η παράσταση του Λεπάζ είναι με το μέρος τους, γνωστοποιεί με ευαισθησία τα προβλήματά τους σε πολυάριθμους θεατές σε όλον τον κόσμο. Η συζήτηση που προκαλεί, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να έχει για τους αυτόχθονες. Πιέζει για τη λύση τους. Κανείς δεν μπορεί να πει πια ότι δεν ήξερε.
Με συνδυασμό αφηγηματικών μέσων και τρόπων που συμβαίνει να ταιριάζουν θαυμάσια με παλαιότερα σκηνικά «έπη» της Μνουσκίν, ο Λεπάζ συνδέει με μαεστρία διαφορετικές ιστορίες και πρίσματα ερμηνείας της θέσης των αυτοχθόνων στον σημερινό Καναδά. Βωβές ποιητικού ύφους σκηνές, που ανακαλούν το παρελθόν, «εξηγούν» τη σημερινή πολεμική διάθεση: τη μαγική σκηνή με τον Ινδιάνο, που διασχίζει με πιρόγα κάποιο από τα αμέτρητα ποτάμια της χώρας, διαδέχεται η φασαρία των λευκών που με πριόνια αποψιλώνουν τα δάση, καταπατώντας τη γη των αυτοχθόνων.
Χωρισμένο σε μικρές σκηνές, το έργο εξελίσσεται σαν ζωντανή κινηματογραφική ταινία – τέλεια συντονισμένοι οι σκηνικοί μηχανισμοί και οι ηθοποιοί, με τη συμβολή των προβολών στον πίσω τοίχο της σκηνής, μεταμορφώνουν γρήγορα τον σκηνικό τόπο στον επόμενο.
Ωστόσο, ο Λεπάζ δεν απέφυγε το ξεχείλωμα του δραματικού χρόνου, μια επιβράδυνση του ρυθμού της σκηνικής αφήγησης κυρίως όταν αναπτύσσει τις προσωπικές σχέσεις κάποιων προσώπων. Ορισμένες σκηνές, όπως το μάθημα υποκριτικής και σωστής προφοράς της αγγλικής του Γάλλου ηθοποιού, θα μπορούσαν να λείπουν. Αν η διάρκεια ήταν κατά μισή ώρα μικρότερη, το «Kanata» θα αποτελούσε μια συναρπαστική παράσταση σύγχρονης ιστορίας. Η παράσταση του Ρομπέρ Λεπάζ και του Θεάτρου του Ηλιου, μαζί με τη «Σαϊγκόν» της Γαλλοβιετναμέζας Καρολίν Γκιγελά Ενγκιγέν και τους «Αγνοουμένους» του Κολομβιανού Μapa Teatro, αποτελούν ένα εξόχως ενδιαφέρον τρίπτυχο σύγχρονης πολιτικής ιστορίας, που δικαιώνει τη διεύθυνση του Φεστιβάλ Αθηνών. Τέτοιες παραστάσεις ανοίγουν το βλέμμα μας σε άλλες χώρες και ανθρώπους, μέσα από τα σοβαρά προβλήματα των οποίων μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τη δική μας Ιστορία – και τη θέση μας στη σημερινή «πολεμική» παγκόσμια συνθήκη.