«Πριν από λίγο μιλούσα με έναν συνάδελφό μου στο Ινστιτούτο Max Plank της Δρέσδης. Μου μετέφερε ότι μια συνεργάτις του στο ινστιτούτο δήλωσε πως θα σταματήσει να πηγαίνει για τρέξιμο. Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται στη Γερμανία, ένας τόσο σκληρός φόνος δημιουργεί αντανακλαστικά φόβου». Η Σούζαν Ιτον, κορυφαία βιολόγος, εργαζόταν στο Max Plank τα τελευταία χρόνια και βρήκε τραγικό θάνατο, προ ημερών, στα Χανιά.
H κ. Δάφνη Μανουσάκη, επίκουρη καθηγήτρια Μαθηματικής Βιολογίας και Φυσιολογίας στο Πολυτεχνείο Κρήτης, είναι επίσης συγκλονισμένη. Αλλωστε, από την πρώτη στιγμή που η Ιτον δηλώθηκε ως αγνοούμενη, κινητοποιήθηκε για την εύρεσή της, χωρίς ωστόσο να κρύβει ότι το μυαλό της πήγε επίσης στο κακό. Δρομέας και πεζοπόρος η ίδια, η Μανουσάκη είναι γέννημα θρέμμα των Χανίων. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην πόλη, μετέβη για σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια στα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και της Ουάσιγκτον και ασχολήθηκε με την έρευνα στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ και στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Ζυρίχης. Επέστρεψε, ζει και εργάζεται στα Χανιά.
«Τα “πειράγματα” είναι σύνηθες φαινόμενο στην Κρήτη», αναγνωρίζει, επιβεβαιώνοντας μια σειρά από μαρτυρίες που είδαν το φως της δημοσιότητας μετά τη δολοφονία της Ιτον: «Τις περισσότερες φορές είναι ακίνδυνα… Ομως, δεν παύουν να δημιουργούν συνθήκες φόβου για τις γυναίκες», σημειώνει. Ειδικά, δε, τα περιστατικά γυναικοκτονίας, όπως αυτό της Ιτον ή αυτά σε Ρόδο και Κέρκυρα, τροφοδοτούν τον φόβο, ένα κλίμα που τελικά επηρεάζει όχι μία ή δύο γυναίκες αλλά ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της χώρας».
Τη ρωτώ για τις αντιδράσεις που υπήρξαν σε αυτή την προσέγγιση. Αντιδράσεις που ξεκινούσαν από το κυρίαρχο επιχείρημα του «μεμονωμένου περιστατικού και του δράστη που είχε ψυχολογικά προβλήματα» και έφταναν στο ότι «επιχειρείται να αμαυρωθεί η εικόνα της Κρήτης». «Δεν υπάρχει πρόθεση να πλήξει κανείς την εικόνα της Κρήτης. Και εμείς Κρητικοί είμαστε. Και, πιστέψτε με, οι Κρητικοί είναι καταπληκτικοί και πολύ φιλόξενοι άνθρωποι», λέει η Μανουσάκη, προσθέτοντας ότι «αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι εάν μια γυναίκα βρεθεί στην ερημιά, είναι πιθανό να δεχθεί πειράγματα. Κι αυτό, με τη σειρά του, δημιουργεί “συμπεριφορές”. Ο πατέρας, η μητέρα και ο συγγενής θα συμβουλέψουν μια γυναίκα να μην κυκλοφορεί μόνη της. Και δεν το κάνει. Με αυτό τον τρόπο, η κοινωνία μας έχει οικοδομηθεί πάνω στην ιδέα ότι μια γυναίκα δεν μπορεί να πάει μόνη της όπου θέλει, κάτι που προφανώς συνιστά διάκριση και της στερεί την ελευθερία». Οσο για το επιχείρημα περί «ψυχολογικών προβλημάτων», η καθηγήτρια του Πολυτεχνείου επικαλείται τα στοιχεία του ΟΗΕ, σύμφωνα με τα οποία οι γυναίκες, ως επί το πλείστον, δολοφονούνται από οικείους τους. Μάλιστα, 50.000 γυναίκες σε όλο τον κόσμο έχασαν τη ζωή τους από τους συντρόφους τους και άτομα του περιβάλλοντός τους πέρυσι.
Προφανώς, τέτοια φαινόμενα δεν έχουν αυστηρά χαρακτηριστικά «εντοπιότητας». Κάτι που μπορούν να μαρτυρήσουν πολλές γυναίκες που πέφτουν θύματα ανάλογων «πειραγμάτων» σε όλη την Ελλάδα. Ωστόσο, η κατεστημένη κουλτούρα μπορεί, ανά περιοχή, να έχει ισχυρότερο αποτύπωμα. Η περιγραφή της Δάφνης Μανουσάκη, όταν τη ρωτώ εάν η ίδια –μετά τη δολοφονία της Αμερικανίδας βιολόγου– φοβάται να βγει στον δρόμο και να τρέξει, είναι αποκαλυπτική. «Ξεκίνησα να τρέχω στο εξωτερικό. Στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Ελβετία, τις ΗΠΑ… Μου έκανε εντύπωση όταν έβλεπα γυναίκες μόνες να τρέχουν. “Μα δεν φοβούνται;” αναρωτιόμουν. Στην πορεία διαπίστωσα ότι δεν υπήρχε αυτός ο φόβος και τα πειράγματα εις βάρος των γυναικών που υπάρχουν στην Ελλάδα», λέει, πριν προσθέσει: «Οταν επέστρεψα στην Ελλάδα, έκανα δυο-τρεις απόπειρες να πάω για τρέξιμο, διότι η φύση εδώ είναι εξαιρετική. Είχα δύο δυσάρεστα περιστατικά, από άνδρες που ζουν στην περιοχή… Δεν με ακούμπησαν, αλλά ήταν αρκετά δυσάρεστη η εμπειρία για να το ξαναεπιχειρήσω. Πλέον, πηγαίνω στο δημοτικό στάδιο των Χανίων ή με φίλους πεζοπορία στο βουνό… Αλλά μόνον με φίλους».
Η συζήτησή μας, ωστόσο, δεν πρέπει να περιοριστεί μόνον στο περιστατικό της Κρήτης. Πίσω από αυτό, άλλωστε, κρύβεται μια γενικότερη κουλτούρα, που αποτυπώνεται και στην παρουσία γυναικών σε θέσεις ευθύνης και στις κυβερνήσεις. Η κ. Μανουσάκη χαμογελάει πικρά όταν αναφέρεται στις διατάξεις του νέου Ποινικού Κώδικα για τον βιασμό (που προκάλεσαν αντιδράσεις και άλλαξαν) ή σε μία εικόνα από τις ΗΠΑ, όπου ο αντιπρόεδρος Πενς, περιστοιχισμένος μόνον από άνδρες, εμφανίζεται να συζητάει μέτρα για την προαγωγή της υγείας των γυναικών! «Οι γυναίκες μόνον είναι εκείνες που μπορούν να καταλάβουν τον χώρο που κινούνται, το φόβο που βιώνουν, τη βία που υφίστανται. Σε άλλες κοινότητες και χώρες, η νοοτροπία είναι διαφορετική. Κι αυτό δεν σχετίζεται μόνον με την κοινωνική ζωή. Θυμάμαι ακόμη, όταν το 2004 εξελέγην επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Vanderbilt των ΗΠΑ, ότι με είχε εντυπωσιάσει η αντιμετώπιση που είχα, σε σχέση με αυτό που είχα βιώσει μέχρι τότε στην Ελλάδα. Ενιωσα ότι η γνώμη μου μετρούσε ισότιμα με των άλλων συναδέλφων μου».
«Οι υφιστάμενες διακρίσεις, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν γίνονται ούτε συνειδητά ούτε εσκεμμένα, αλλά είναι αποτέλεσμα μιας συνήθειας. Συχνά, στην καθημερινότητα, θα συναντήσουμε αντροπαρέες και γυναικοπαρέες. Σε κοινωνικά τραπέζια, όχι σπάνια, θα δούμε τους άντρες καθισμένους από τη μια πλευρά του τραπεζιού και τις γυναίκες από την άλλη. Οταν όμως τέτοιες παρέες, με βάση το φύλο, συζητούν επαγγελματικά θέματα, τότε δεν είναι απίθανο να οδηγηθούν σε αποφάσεις που –άθελά τους– εξαιρούν τις γυναίκες», σημειώνει.
Οσο συζητάμε, νέα στοιχεία από την απολογία του δολοφόνου στην Κρήτη έρχονται στην επικαιρότητα. «Ο φόβος έγινε πιο έντονος», σχολιάζει. «Κι αυτό πρέπει να σταματήσει. Εχουμε το δικαίωμα να κυκλοφορούμε ελεύθερα, να εργαζόμαστε, να ερευνούμε, να διεκδικούμε χωρίς να υφιστάμεθα διακρίσεις ή εκφοβισμό».