Η επιλογή μόνο πέντε γυναικών για το κυβερνητικό σχήμα προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Δικαίως. Αποτελεί χαμένη ευκαιρία για τη χώρα.
Ακούστηκε το επιχείρημα ότι δεν υπάρχουν κατάλληλες γυναίκες για τις θέσεις, επειδή στη χώρα μας οι γυναίκες έχουν μικρότερη συμμετοχή στην αγορά εργασίας και δεν έχουν κατάλληλη εμπειρία. Εντούτοις, η αναλογία γυναικών προς άνδρες στην υψηλόμισθη αγορά εργασίας είναι 77,9% (Παγκόσμια Τράπεζα, 2017), ενώ γυναίκες αποτελούν και το 22% ανώτερων διοικητικών στελεχών στον ιδιωτικό τομέα (Grant Thornton, 2019). Τηρουμένων αυτών των αναλογιών θα μιλούσαμε για τουλάχιστον 19 ή έστω 11 μέλη του υπουργικού συμβουλίου, όχι για πέντε.
Γιατί θα έπρεπε να έχει περισσότερες γυναίκες το κυβερνητικό σχήμα; Γιατί πρέπει να σκεφτόμαστε και το φύλο δηλαδή αντί να σκεφτόμαστε μόνο τις ικανότητες; Ο λόγος δεν έχει καμία σχέση με την πολιτική ορθότητα αλλά με την ίδια την αξιοκρατία.
Μία πιο ισορροπημένη αντιπροσώπευση φύλων στην πολιτική αλλά και στον εργασιακό χώρο έχει καλύτερες πιθανότητες να αντιπροσωπεύει περισσότερες ικανότητες έναντι μιας σύνθεσης 9/10 ανδρικής. Φυσικές ικανότητες όπως η ευφυΐα είναι ισοκατανεμημένες ανάμεσα στα φύλα και επειδή μιλάμε για χώρα με ισότιμες εκπαιδευτικές επιτυχίες ανδρών/γυναικών, μία κατανομή που ευνοεί σαφώς το ένα φύλο αποκλείει τις πιο άξιες και ευνοεί άνδρες με λιγότερες ικανότητες. Στα κοινωνικά δίκτυα, όμως, ο φόβος ότι θα ρίξουμε το επίπεδο κυριαρχεί και μάλιστα στη σεξιστική του έκφανση («να βγάλουμε τον τεχνοκράτη να βάλουμε τη Θεανώ που κάνει ωραίο μουσακά»).
Τα εμπειρικά δεδομένα από χώρες που έχουν χρησιμοποιήσει ποσοστώσεις, είτε υποχρεωτικές είτε εθελοντικές, δείχνουν ότι η χρήση τους προκαλεί ένα «σοκ στο σύστημα» που έχει ως αποτέλεσμα τη θεαματική βελτίωση των ικανοτήτων των ανδρών που επιλέγονται, όχι την είσοδο γυναικών χαμηλοτέρων ικανοτήτων. Στη Σουηδία, το συγκεκριμένο φαινόμενο ονομάστηκε «η κρίση των μέτριων ανδρών». Η μαζική είσοδος γυναικών απελευθερώνει την αγορά πολιτικού ταλέντου, με αποτέλεσμα να βγαίνουν εκτός ανταγωνισμού μέτριοι άνδρες που μέχρι τότε έχαιραν ολιγοπωλιακού πλεονεκτήματος λόγω φύλου. Στην Ιταλία οι μελέτες επιβεβαιώνουν ότι το επίπεδο των εκλεγμένων ανδρών και γυναικών βελτιώθηκε μετά την επιβολή ποσοστώσεων. Η ποσόστωση δηλαδή αντιστρέφει στρεβλώσεις βάσει φύλου και αυξάνει τον ανταγωνισμό βάσει ικανοτήτων, που είναι ο ορισμός της αξιοκρατίας.
Η αυξημένη γυναικεία συμμετοχή στην πολιτική ζωή είναι στόχος και για αναπτυξιακούς λόγους. Το ΔΝΤ καταγράφει χαμηλότερη παραγωγικότητα σε χώρες με μεγαλύτερες ανισότητες φύλου. Η δε Ευρωπαϊκή Ενωση θέτει ως προτεραιότητα τη μεγαλύτερη συμμετοχή γυναικών σε όλους τους τομείς. Αν θέλουμε ευρωπαϊκή πορεία, πρέπει να συνηθίσουμε στο γεγονός ότι η ισότιμη συμμετοχή των φύλων είναι ζητούμενο και τομέας στον οποίο θα αξιολογούμαστε διεθνώς, για ουσιαστικούς και όχι μικροπολιτικούς λόγους.
Ο πρωθυπουργός απέδωσε τον εκπληκτικά χαμηλό αριθμό γυναικών σε έλλειψη προθυμίας. Ας τον πιστέψουμε και ας υποθέσουμε ότι ρωτήθηκε ικανός αριθμός γυναικών. Η χαμηλότερη έκφραση προθυμίας για συμμετοχή στην εθνική πολιτική σκηνή από γυναίκες είναι φαινόμενο διεθνές εξάλλου, όχι μόνο ελληνικό. Οι εξηγήσεις, όμως, για το φαινόμενο μας φέρνουν αντιμέτωπους με μία κατάσταση που μπορεί να λυθεί μόνο με αποφασιστική και στοχοποιημένη δράση.
Γιατί, λοιπόν, αρνούνται όσες είναι κατάλληλες να συμμετάσχουν; Η πρώτη εξήγηση μπορεί να σχετίζεται με τα συστημικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες γενικότερα. Η φροντίδα παιδιών και σπιτιού θεωρείται γυναικεία υπόθεση και μάλιστα προσωπική, αφού δεν έχουμε υποδομές, όπως αρκετούς βρεφονηπιακούς σταθμούς και εκτεταμένα σχολικά ωράρια. Σύμφωνα με τις έρευνες, όμως, όσο περισσότερο συμμετέχουν γυναίκες στην πολιτική, τόσο πιθανότερο είναι να υιοθετηθούν κοινωνικές πολιτικές που λύνουν αυτά τα προβλήματα. Επομένως, μικρή συμμετοχή γυναικών στην πολιτική σημαίνει λιγότερες πιθανότητες για αλλαγή των συνθηκών που οδηγούν στη μικρή συμμετοχή. Φαύλος κύκλος.
Η δεύτερη εξήγηση πιθανώς σχετίζεται με μικρότερη επιθυμία γυναικών να συμμετέχουν σε ένα «σπορ» ανδροκρατούμενο, με κλειστούς κύκλους και σεξιστικό περιβάλλον. (Μπορείτε να φανταστείτε τίτλο εφημερίδας «Τι δήλωσε η Μενδώνη και τι φόρεσε ο Βρούτσης»;). Τα επίπεδα πολιτικής φιλοδοξίας γυναικών και ανδρών όμως δεν είναι βιολογικά χαρακτηριστικά, αλλά μεταβλητές που αλλάζουν ανάλογα με τις συνθήκες. Λίγες γυναίκες στην ανδροκρατούμενη αρένα της πολιτικής σημαίνει διαιώνιση των συνθηκών που μειώνουν την επιθυμία τους να εισέλθουν. Αλλος ένας φαύλος κύκλος.
Από το 2012 παρατηρείται μεγάλη ασυμμετρία ανάμεσα στον ανδρικό και γυναικείο πληθυσμό στις ηλικίες 25-29, με τους άνδρες να υπερέχουν κατά 40.000. Οι νέες γυναίκες φεύγουν από τη χώρα μας πιο γρήγορα από τους άνδρες, γεγονός που αποδίδεται στις φοβερές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην αγορά εργασίας.
Για τους λόγους αυτούς, η ισότιμη πολιτική συμμετοχή των γυναικών στη χώρα μας δεν θα έπρεπε να θεωρείται ζήτημα πολυτελείας και θέμα πολιτικής ορθότητας, αλλά άμεση προτεραιότητα. Τα κοριτσάκια στη χώρα μας που παρακολούθησαν την ορκωμοσία είδαν τον μελλοντικό τους εαυτό καθρεφτισμένο σχεδόν αποκλειστικά στην κατηγορία «σύζυγος» και μόνο κατά 10% στην κατηγορία «πολιτικός». Αυτό δεν είναι καλή εξέλιξη ούτε για το παρόν, αλλά ούτε και για το μελλοντικό διαθέσιμο ταλέντο στη χώρα μας.
* Η κ. Φιλομήλα Τσουκαλά είναι καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Georgetown.