H εκατόμβη στο Μάτι πριν από έναν χρόνο ακριβώς αποτελεί παγκοσμίως τη φονικότερη πυρκαγιά της τελευταίας δεκαετίας. Στην Ελλάδα ήταν ένα μεγάλο κοινωνικό σοκ που συγκλόνισε. Αλλαξε όμως κάτι στην ακραία ανικανότητα της κοινωνίας μας στην αντιμετώπιση ακραίων φαινομένων και περιστατικών; Η θυσία των 102 συνανθρώπων μας, μας έχει βοηθήσει να γίνουμε καλύτεροι;
Κατ’ αρχάς, θα συνοψίσω τα στοιχεία που μας υπέδειξε η λεπτομερής έρευνα της ομάδας μου, κοινή με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, που διήρκεσε πέντε μήνες, στοιχεία που δημοσιοποιούνται για πρώτη φορά – παρακαλώ τους γνωστούς άγνωστους να τα αντιγράψουν σωστά όταν τα παρουσιάζουν ως δικά τους. Το 92% των κατοίκων στις πληγείσες περιοχές δεν είχε καμία ενημέρωση για την εξέλιξη της πυρκαγιάς όσο διαρκούσε και δήλωσε ότι την αντιλήφθηκε μόνο του ή από γείτονες. Το 85% των επιζώντων απομακρύνθηκε από μόνο του, ενώ το 15% έμεινε στο σπίτι του. Το 20% αυτών που απομακρύνθηκαν διέφυγε με τα πόδια, το 70% με αυτοκίνητο. Το περίπου 50% διέφυγε προς την παραλία, το 50% προς Νέα Μάκρη και Ραφήνα. Κανείς από τους περίπου 1.200 ερωτηθέντες από ένα πληθυσμό περίπου 3.500 που υπολογίζεται ότι ήταν σε Μάτι/Νέο Βουτζά εκείνη την ημέρα δεν δήλωσε ότι είχε κάποια πληροφόρηση, πριν από το συμβάν, για φυσικές καταστροφές ή επικείμενους κινδύνους στην περιοχή. Δεν υπήρχε καμία ουσιώδης διαφορά στο εκπαιδευτικό επίπεδο ή στην ηλικιακή κατανομή των επιζώντων, εδώ τουλάχιστον υπήρξε ισότητα.
Τέλος, η μελέτη υπέδειξε ότι αν δεν υπήρχαν τα βράχια στην παραλία κάτω από τα οποία κατέφυγαν οι απομακρυνόμενοι, τότε θα είχαμε περισσότερα θύματα. Γιατί ο κρατικός μηχανισμός αντέδρασε τόσο αναποτελεσματικά, καταδικάζοντας με την απραξία του χιλιάδες ανθρώπους σε ένα κολαστήριο, για τόσο πολλές ώρες; Γιατί δεν δόθηκε ποτέ εντολή εκκένωσης, αφού ήταν προφανές ότι δεν υπήρχαν ικανές πυροσβεστικές δυνάμεις στο Μάτι;
Αυτές δεν είναι πολιτικές ερωτήσεις, οι απαντήσεις μάς χρειάζονται ώστε να καταλάβουμε τι κάναμε λάθος ώστε να μην το επαναλάβουμε. Η μοναδική μελέτη που υπολόγισε τους χρόνους εκκένωσης σε συνάρτηση με τη διάδοση του μετώπου της πυρκαγιάς δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν, μέχρι τώρα. Ο ελάχιστος χρόνος για να γίνει απομάκρυνση του πληθυσμού πεζή είναι από 57 έως 85 λεπτά. Ορισμένοι είδαν στη μελέτη μου «δυσαρμονία» με τον «ορθό» λόγο της τότε κυβέρνησης, η οποία επέμενε πως η εκκένωση χρειαζόταν πολλές ώρες και είδαν βλασφημία και ύβρη. Η επιστημονική ομάδα μου στοχοποιήθηκε επειδή προσπάθησε να εξηγήσει τι έγινε στο Μάτι, επιστημονικά, και έτσι χλευάστηκε βάναυσα, αφού η επίσημη κυβερνητική γραμμή ήταν ότι έφταιγε η κλιματική αλλαγή και τίποτε δεν θα μπορούσε να είχε γίνει καλύτερα στη διαχείριση της κρίσης.
Δυστυχώς, τρεις μήνες μετά το Μάτι, το «Camp Fire» στην Καλιφόρνια έκαψε 566 τ.χλμ. σε 15 μέρες και είχε 83 θύματα, σε μια περιοχή 27.000 κατοίκων με ξηροκλιματικές συνθήκες παρόμοιες με της Αττικής. Η σύγκριση είναι αμείλικτη και ισοπεδωτική για τους θιασώτες της τέλειας διαχείρισης. Στο Paradise η θνησιμότητα ήταν συγκριτικά πολύ μικρότερη, επειδή γίνονται ασκήσεις εκκένωσης κάθε χρόνο, επειδή δόθηκε εντολή απομάκρυνσης του πληθυσμού άμεσα, και υπήρχε ενημέρωση από το αντίστοιχο «112», την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, και tweets της αστυνομίας. Τα συμπεράσματα της μελέτης επιβεβαιώθηκαν και με αυτόν τον τρόπο.
Για την εγκληματική έλλειψη σεβασμού της ανθρώπινης ζωής φταίει η διαχρονική αδυναμία της κοινωνίας μας να αξιολογήσει τους κρατικούς λειτουργούς και τους πολιτικούς μας. Αυτό οφείλεται στην παράδοση αναξιοκρατίας που μας κατατρέχει, τις τελευταίες δεκαετίες. Στο Μάτι εισπράξαμε μια ακραία εικόνα της παντελούς κατάρρευσης της κρατικής «μηχανής», λόγω παράβασης καθήκοντος, σε όλες τις βαθμίδες. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό οφείλεται σε αδικαιολόγητη άγνοια ακόμη και των στοιχειωδών υποχρεώσεων των δημόσιων λειτουργών.
Η αναξιοκρατία στη χώρα μας προστατεύεται από την τυπολαγνεία, όπως δυστυχώς φάνηκε τις τελευταίες ημέρες. Μάθαμε, πως επιτροπές που έπρεπε να στελεχώνονται με αμιγώς επιστημονικά κριτήρια, διορίζονται με αμιγώς κομματικά. Ετσι, για τυπικούς λόγους, αποκλείονται από συσκέψεις εκτίμησης κινδύνων «αντιφρονούντες», παρά τις αποδεδειγμένες γνώσεις και αρμοδιότητές τους. Συγχρόνως, επίσημοι αρμόδιοι επιχειρησιακοί φορείς της χώρας αποκλείονται από τη σύνταξη προτάσεων που παρουσιάζονται σε επικοινωνιακά show, ακόμη και στην επέτειο της εκατόμβης.
Ολες αυτές οι πρακτικές, ξεκινώντας από την αναξιοκρατία, πρέπει να σταματήσουν άμεσα, γιατί είναι απάνθρωπες και ανθελληνικές, και σιγά σιγά θα διαβρώσουν ό,τι καινούργιο αναδύεται στη χώρα μας και μας υπόσχεται ένα καλύτερο μέλλον. Η σιωπηλή πλειοψηφία των Ελλήνων έχει ανθρώπινες αξίες, αποδοκίμασε τις κομματικές πρακτικές του παρελθόντος, καταδίκασε την αναξιοκρατία και τον φανφαρονισμό. Ελπίζει σε ένα πιο ασφαλές μέλλον και, κυρίως, σε σοβαρή αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή της μεγαλύτερης πρόκλησης της ανθρωπότητας.
* Ο Κώστας Συνολάκης είναι ακαδημαϊκός, καθηγητής φυσικών καταστροφών στο Πολυτεχνείο Κρήτης και στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας.