Ο Αράτα Ισοζάκι «ξεπερνά το πλαίσιο της αρχιτεκτονικής και θέτει ερωτήματα που υπερβαίνουν εποχές και σύνορα», αναφέρει η κριτική επιτροπή για τον 88χρονο αρχιτέκτονα που πήρε τη σκυτάλη από τον Ινδό Μπαλκρίσνα Ντόσι κερδίζοντας το Πρίτσκερ 2019, το μεγαλύτερο αρχιτεκτονικό βραβείο παγκοσμίως.
Γεννημένος το 1931 στην Oΐτα της Ιαπωνίας, με τραυματικές μνήμες από την ολική καταστροφή του τόπου του, συναντήθηκε με την αρχιτεκτονική μέσω της απουσίας της. «Η βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα άπλωσε την καταστροφή σε όλη την ακτή. Μεγάλωσα στο σημείο μηδέν. Σε ερείπια. Δεν υπήρχε αρχιτεκτονική, ούτε κτίρια ούτε καν πόλη. Ταξίδεψα σε όλο τον κόσμο τουλάχιστον δέκα φορές ώς τα τριάντα. Επισκέφθηκα εκτενώς την Ιαπωνία, τον ισλαμικό κόσμο, χωριά στα βουνά της Κίνας, τη νοτιοανατολική Ασία και τις μητροπολιτικές πόλεις των ΗΠΑ, συνεχίζοντας να ρωτάω, “τι είναι η αρχιτεκτονική;”».
Από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, με πολλά βραβεία στο ενεργητικό του, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο και δούλεψε στο γραφείο του σπουδαίου Κένζο Τάνγκε, πριν ιδρύσει το δικό του στούντιο.
Ο Ισοζάκι προσεγγίζει διεπιστημονικά την αρχιτεκτονική μέσω του αστικού σχεδιασμού, της σκηνογραφίας, της μόδας, της γλυπτικής, του σχεδιασμού επίπλων και εκθέσεων, της ιστορίας, της θεωρίας και της τέχνης. Από τη λαϊκή αρχιτεκτονική στην υψηλής τεχνολογίας κατασκευή, από τον Μεταβολισμό στον Μπρουταλισμό, από τις φουτουριστικές μεγα-κατασκευές στο αδρό μπετόν, από την Ανατολή στη Δύση, από την παγκοσμιοποίηση στην τοπική ταυτότητα.
Από το Παλάου Σαν Ζόρντι για τους Ολυμπιακούς του 1992 στη Βαρκελώνη και το Πάλα Αλπιτούρ στο Τορίνο, το Εθνικό Συνεδριακό Κέντρο στο Κατάρ και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Gunma στο Τακασάκι μέχρι την Κεντρική Ακαδημία Καλών Τεχνών CAFA στο Πεκίνο και τον Πύργο Αλιάνζ στο Μιλάνο, η αρχιτεκτονική του αντανακλά έναν πρωτοποριακό μεταμοντερνισμό.
O Αράτα Ισοζάκι
O Ταντάο Aντο τον ονόμασε «Αυτοκράτορα της Ιαπωνικής Αρχιτεκτονικής», ενώ ο κριτικός Τσαρλς Τζενκς, στο «Λεξιλόγιο της μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής», τον συμπεριέλαβε στην τριανδρία του μεταμοντερνισμού μαζί με τον Χολάιν και τον Στέρλινγκ.
Η Νομαρχιακή Βιβλιοθήκη στην Οΐτα περιλαμβάνεται στα αριστουργήματα του ιαπωνικού Μπρουταλισμού, ενώ το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης MOCA από κόκκινο ινδικό ψαμμίτη στο Λος Αντζελες και το ποπ αρτ κτίριο της Ντίσνεϊ στη Φλόριντα είναι από τα πιο γνωστά αμερικανικά έργα του.
Το 2013 συνεργάστηκε με τον γλύπτη Ανίς Καπούρ για την Αρκ Νόβα, μια φουσκωτή κινητή «κιβωτό» – αίθουσα συναυλιών από μοβ ελαστική μεμβράνη, εύκολα συναρμολογούμενη για χρήση σε περιοχές που επλήγησαν από το τσουνάμι του 2011.
Ανατολή και Δύση
Εχει σχεδιάσει εκατοντάδες κτίρια σε όλο τον κόσμο με έμφαση σε χώρους πολιτισμού. Ανάμεσά τους και η πτέρυγα Μ2 του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης.
«Το 1988, στη διάρκεια της εκπαιδευτικής μου άδειας στις ΗΠΑ», θυμάται η Αναστασία Σάσα Λαδά, καθηγήτρια του τμήματος Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, «επισκέφθηκα στο Λος Αντζελες το πρώτο έργο του Ισοζάκι εκτός Ιαπωνίας, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης MOCA, ένα χρόνο μετά την έναρξη λειτουργίας του. Στο απόγειο της μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής, τα ποπ αρτ σχέδια του Ισοζάκι με εντυπωσίασαν». Οπως γράφει και η κριτική επιτροπή του βραβείου Πρίτσκερ «τα σχέδιά του αναμειγνύουν την Ανατολή με τη Δύση με απρόσμενους τρόπους».
Το 1997, όταν η Θεσσαλονίκη έγινε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, η Σάσα Λαδά με τον Λόη Παπαδόπουλο, ομότιμο καθηγητή του τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, συνεπιμελήθηκαν τη μεγάλη αναδρομική έκθεση του Ιάπωνα αρχιτέκτονα στη Μονή Λαζαριστών, όπου παρουσιάστηκε, μεταξύ άλλων, το φουτουριστικό του πρότζεκτ «Πόλη στον αέρα – City in the air», μια πολυεπίπεδη πόλη που κυλά πάνω από την παραδοσιακή πόλη.
Tο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Gunma στο Τακασάκι.
Ο ίδιος επισκέφθηκε εκείνη τη χρονιά τη Θεσσαλονίκη. Ο Λόης Παπαδόπουλος μας δείχνει μια φωτογραφία του Ισοζάκι μπροστά σε πίνακα του Τσαρούχη, όπου απεικονίζεται ο Θεόφιλος με στολή Μεγάλου Αλεξάνδρου, από την τότε επίσκεψή του στην έκθεση «Ο Αλέξανδρος στην Ευρωπαϊκή Τέχνη» στο Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών.
Ο επόμενος σταθμός της συνεργασίας με τον Ισοζάκι ήταν η συμμετοχή στον διαγωνισμό για το νέο Μουσείο της Ακρόπολης (2001), η οποία μάλιστα κέρδισε έπαινο, ενώ «το 2003, όταν το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης προκήρυξε διαγωνισμό για την εκπόνηση των μελετών του κτιρίου Μ2, συγκροτήθηκε μια νέα ομάδα από τους schema4 (Νέλη Αρβανιτοπούλου, Δώρα Δακή, Ελένη Σπάρτση, Γιώργο Χορόζογλου) και συμβούλους τους Δημήτρη Φατούρο, Σάσα Λαδά και Λόη Παπαδόπουλο. Η μακρά φιλία του Ισοζάκι με τον Φατούρο και οι προηγούμενες συνεργασίες του με τη Σάσα Λαδά και τον Λόη Παπαδόπουλο αποτέλεσαν τον ιδανικότερο πρόλογο στην πρόσκληση για την από κοινού συμμετοχή μας στον διαγωνισμό», αναφέρει ο Γιώργος Χορόζογλου.
Και προσθέτει: «H απάντηση του Ισοζάκι ήταν άμεση. Καθοριστική “λεπτομέρεια” ο τόπος του έργου με θέα προς τον Ολυμπο. Σήμερα, 15 χρόνια μετά, διατηρούμε την ανάμνηση μιας ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ όλων και της ευτυχούς συνάντησης με μία εξέχουσα προσωπικότητα της διεθνούς αρχιτεκτονικής σκηνής».
«Ηταν θαυμάσιες συνεργασίες για την κατανόηση της ταυτότητας των έργων και της προσωπικής μας αναζήτησης», αναφέρει ο Δημήτρης Φατούρος, ενώ θυμάται με νοσταλγία την ανάβασή τους από του Μακρυγιάννη στην Ακρόπολη.
Tο Εθνικό Συνεδριακό Κέντρο στο Κατάρ.
Αντιστικτικός σχεδιασμός
Επιδίωξη του Ισοζάκι ήταν η νέα πτέρυγα του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης να είναι συνέχεια της παραλιακής βόλτας. Να μπορείς να ανεβαίνεις στο κτίριο για να απολαύσεις την πανοραμική θέα προς τον Ολυμπο και τη θάλασσα. «Ακολουθήθηκε η στρατηγική του αντιστικτικού σχεδιασμού ανακαλώντας ισχυρά νοηματικά ζεύγη: διαφάνεια/συμπαγής όγκος, ροϊκότητα, συνέχεια/ερμητικότητα, εσωστρέφεια, στροφή προς τη θάλασσα/στροφή προς την πόλη, μπετόν, μέταλλο, γυαλί/τοιχοποιία ανεπίχριστου τούβλου, ψυχροί χρωματικοί τόνοι του γκρι/θερμοί χρωματισμοί, κεραμιδί», τονίζουν οι schema4.
«Τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη ενός εξωστρεφούς πολύμορφου προγράμματος η ανταπόκριση του κόσμου είναι εντυπωσιακή. Η νέα πτέρυγα καταγράφεται ως τόπος νέων πειραματικών μουσικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων».
Το Πάλα Αλπιτούρ στο Τορίνο.
Κάτι που δεν θα ξεχάσουν οι μελετητές είναι η έκπληξη του Ισοζάκι όταν συνειδητοποίησε την παράνοια που επικρατεί γύρω από τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και την υλοποίηση δημόσιων έργων στην Ελλάδα. Ο διαγωνισμός προέβλεπε την εκπόνηση των μελετών μόνο σε επίπεδο προμελέτης – οριστικής μελέτης. Στη συνέχεια έγινε δημοπράτηση του έργου με το σύστημα της μελετοκατασκευής.
Ο Γιώργος Χορόζογλου θυμάται: «Ο Ισοζάκι δεν κατάλαβε ποτέ τον λόγο της μη εκπόνησης από τους αρχικούς μελετητές της μελέτης εφαρμογής του έργου. Κατά την επίσκεψή του στο εργοτάξιο στη Θεσσαλονίκη το 2009 αναφώνησε “it’s a crazy world”».