Οι έσχατοι και… απείθαρχοι έσονται πρώτοι; Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα για την «οριστική και αμετάκλητη» εφαρμογή του νόμου για την καθολική απαγόρευση του καπνίσματος σε κλειστούς δημόσιους χώρους. Ενας νόμος ο οποίος εδώ και μία δεκαετία εκθέτει ανεπανόρθωτα την ελληνική πολιτεία, καταδεικνύοντας την αδυναμία της να προστατεύσει την υγεία των πολιτών από τον καπνό των «θεριακλήδων». Η Ελλάδα είναι η χώρα της Ε.Ε. στην οποία αναφέρονται τα υψηλότερα ποσοστά έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα σε μπαρ και εστιατόρια (87% και 78% αντίστοιχα), σε αντίθεση με το τι συμβαίνει σε άλλες χώρες με πληθυσμό με εξίσου θερμό «ταμπεραμέντο» όπως η Ιταλία (15% και 9%) και η Ισπανία (12% και 3%). Αρκεί μόνο να σημειωθεί ότι ακόμα και η Τουρκία, με τους παραδοσιακά Ανατολίτες «θεριακλήδες», έχει καταφέρει να επιβάλει την εφαρμογή μέτρων απαγόρευσης του καπνίσματος.
Η νέα κυβέρνηση διά στόματος του ίδιου του πρωθυπουργού έχει χαρακτηρίσει την αυστηρή εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου προτεραιότητα, εστιάζοντας σε πρώτη φάση σε δημόσια κτίρια, όπως η Βουλή, τα υπουργεία, τα νοσοκομεία, τα σχολεία και άλλες δημόσιες υπηρεσίες (δήμοι, δικαστήρια κ.ά.). Στο πλαίσιο αυτό, αναμένεται το επόμενο διάστημα να ενταθούν και οι έλεγχοι – έφοδοι σε δημόσιες υπηρεσίες ώστε να δοθεί το μήνυμα της λήξης «ανοχής» προς τους παραβάτες. Παράλληλα, δρομολογείται η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου για την πιο ουσιαστική εμπλοκή της Ελληνικής Αστυνομίας στους ελέγχους, ειδικά σε χώρους υγειονομικού ενδιαφέροντος όπως καφετέριες, εστιατόρια και μπαρ, που είναι και ο επόμενος «στόχος» της κυβέρνησης και του υπουργείου Υγείας. Υπενθυμίζεται ότι σήμερα η Ελληνική Αστυνομία έχει μόνο επικουρικό ρόλο στους ελέγχους, την ευθύνη των οποίων έχουν η Δημοτική Αστυνομία, το Λιμενικό, οι επόπτες Δημόσιας Υγείας των ΟΤΑ και το Σώμα Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας.
Το υπουργείο σχεδιάζει να επανενεργοποιήσει τηλεφωνική γραμμή καταγγελιών στην οποία οι πολίτες θα μπορούν να αναφέρουν παραβάσεις του νόμου. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», εκτός από τηλεφωνικά, οι καταγγελίες θα μπορούν να γίνονται και ηλεκτρονικά, σε πλατφόρμα που θα δημιουργηθεί για τον σκοπό αυτό. Τέλος, δρομολογείται και η πραγματοποίηση καμπάνιας ενημέρωσης του κοινού για τις επιπτώσεις του καπνίσματος. Αυτή θα ενταχθεί στο πλαίσιο ευρύτερης εκστρατείας ευαισθητοποίησης των πολιτών για έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής (μεσογειακή διατροφή, σωματική άσκηση κ.ά.).
Οι απόπειρες
Η περιπέτεια της προστασίας των πολιτών από τον καπνό στην Ελλάδα έχει μακρά ιστορία, καθώς επανειλημμένως έχουν ψηφιστεί νόμοι και έχουν υπογραφεί υπουργικές αποφάσεις για την απαγόρευση του καπνίσματος, αλλά ουδέποτε εφαρμόστηκαν πλήρως. Η τελευταία οργανωμένη απόπειρα έγινε το 2008, όταν απαγορεύτηκε το κάπνισμα στους κλειστούς χώρους, αλλά με εξαιρέσεις, όπως για τα μικρά –έως 70 τ.μ.– καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος. Το 2010 η απαγόρευση έγινε καθολική και αν και βρήκε αντιστάσεις, κυρίως από καταστηματάρχες που δεν ήθελαν να χαλάσουν χατίρι στους καπνιστές θαμώνες τους και σταδιακά εκφυλίστηκε, έτυχε ευρείας αποδοχής από τους πολίτες που δηλώνουν υπέρ του νόμου και θυμωμένοι για το γεγονός ότι αυτός δεν εφαρμόζεται. Ακόμα και σήμερα, σε πολλά εστιατόρια, κυρίως ακριβά, το κάπνισμα δεν επιτρέπεται, ενώ υπάρχουν δήμοι –με πιο τρανταχτό παράδειγμα τον Δήμο Τρικκαίων– όπου έχουν καταφέρει την πλήρη απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους. Δεν θέλει κόπο. Θέλει νόμο…
Το κόβω «τη Δευτέρα», όχι «από Δευτέρα»
«Ορκος τιμής», εις εαυτόν πρωτίστως, είναι η διακοπή του καπνίσματος. Η θέληση του καπνιστή να πάρει αυτός τον έλεγχο της κατάστασης, η σωστή προετοιμασία, που θα συνοδευτεί με αποφασιστικό βήμα απαλλαγής από το πακέτο τσιγάρα αλλά και η συνεχής εγρήγορση για να ξεπεραστεί η στιγμή αδυναμίας που θα οδηγήσει στο «ένα μόνο τσιγάρο», είναι τα συστατικά της επιτυχίας γι’ αυτόν που θέλει να απαλλαγεί από την επιβλαβή συνήθεια Η επικείμενη αυστηρή εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου αναμένεται να ωθήσει πολλούς καπνιστές να σκεφθούν τη διακοπή του καπνίσματος. Ούτως ή άλλως, περίπου το 70-75% των καπνιστών απαντά ότι επιθυμεί να κόψει το κάπνισμα. Ενα ποσοστό που μπορεί να φτάνει και το 40% των καπνιστών θα το επιχειρήσει αλλά μόνο το 3% τελικά θα το καταφέρει χωρίς καμία βοήθεια. Αν και το ποσοστό ακούγεται χαμηλό, αντιπροσωπεύει έναν μεγάλο αριθμό καπνιστών.
«Η δυσκολία για τη διακοπή έγκειται στο ότι το κάπνισμα είναι εξάρτηση, η οποία καθορίζεται με τη συμπεριφορά μας», σημειώνει στην «Κ» ο πνευμονολόγος-φυματιολόγος, συντονιστής της Ομάδας Διακοπής Καπνίσματος και Προαγωγής της Υγείας της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας Μιχάλης Τουμπής. Ο ίδιος τονίζει «κατ’ αρχάς για να κόψει κάποιος το κάπνισμα πρέπει να ξεκαθαρίσει εσωτερικά ότι πραγματικά το θέλει. Να πει στον εαυτό του ένα ξεκάθαρο “Ναι, θέλω να το κόψω”. Μετά πρέπει να ξεκινήσει τη σωστή προετοιμασία για τη διακοπή».
Οπως επισημαίνει ο κ. Τουμπής, αρχικά το άτομο θα πρέπει να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του που σχετίζεται με το κάπνισμα. Παραδείγματος χάριν, ο καπνιστής συνήθως συνδέει τον πρωινό καφέ με δύο-τρία τσιγάρα. Θα μπορούσε προκειμένου να σπάσει αυτόν τον «δεσμό», να κόψει τον καφέ, ή να αλλάξει το είδος καφέ που πίνει κατά προτίμηση με κάτι που δεν του αρέσει πολύ για να μην το θεωρεί απόλαυση και το συνδέει με το κάπνισμα. «Επίσης, καλό θα είναι να θέσει κανόνες στην καπνιστική του συνήθεια, όπως να μην καπνίζει στους εσωτερικούς χώρους του σπιτιού ή στο αυτοκίνητο. Εάν κάθεται με τους φίλους του στο σαλόνι μπορεί να το σκεφτεί να φύγει από την παρέα για να καπνίσει στο μπαλκόνι ή στην αυλή». Μία άλλη πρακτική προετοιμασίας για την πλήρη διακοπή είναι να βάζει μικρούς στόχους μείωσης του αριθμού των τσιγάρων που καπνίζει. Παραδείγματος χάριν από 20 τσιγάρα καθημερινά σε 18 μέσα σε δύο ημέρες. Το να μετράει τον αριθμό των τσιγάρων, σημαίνει ότι παίρνει την υπόθεση του καπνίσματος στα χέρια του. Ελέγχει αυτός το κάπνισμα, αντί να είναι έρμαιο της συνήθειας αυτής.
Η αυτοδέσμευση
Μέσα από αυτή τη προετοιμασία μπορεί μετά να προχωρήσει στην πλήρη διακοπή του καπνίσματος. Σύμφωνα με τον κ. Τουμπή, «όταν πλέον φτάσει σε αυτό το σημείο θα πρέπει να δηλώσει πότε ακριβώς θα μηδενίσει τον αριθμό των τσιγάρων, ως αυτοδέσμευση αλλά και δέσμευση προς τους οικείους του. Να μην πει ότι “το κόβω από Δευτέρα”, ως μία ανοιχτή διαδικασία, αλλά ότι “το κόβω τη Δευτέρα”, ως συγκεκριμένη χρονική στιγμή». Από εκεί και πέρα χρειάζεται παρακολούθηση και συνέχιση της προσπάθειας, γιατί έστω και ένα τσιγάρο αρκεί για να ξαναρχίσει κάποιος συστηματικά το κάπνισμα. Οι συνθήκες που μπορεί να οδηγήσουν σε υποτροπή μπορεί να είναι η λύπη, το στρες, ή ακόμα η χαρά και η διασκέδαση και αυτό που οφείλει να πει κάποιος στον εαυτό του εκείνη τη στιγμή είναι ότι «εάν καπνίσω, ό,τι έκανα μέχρι τώρα θα πάει χαμένο».
Σε περίπτωση που ο καπνιστής αδυνατεί να το κόψει μόνος του, τότε μπορεί (και πρέπει) να απευθυνθεί στα ειδικά ιατρεία διακοπής του καπνίσματος, στα οποία εκτός από ψυχολογική υποστήριξη θα λάβει εφόσον χρειαστεί και φαρμακευτική. «Πρέπει όμως να είναι σαφές ότι τα φάρμακα δεν κόβουν το τσιγάρο. Ο καπνιστής το κόβει».