Το καλοκαίρι που η προσοχή στα νέα, και δη τα διεθνή, είναι ακόμη πιο αποσπασματική απ’ ό,τι συνήθως (πολλές οι αποσπάσεις γαρ: θάλασσα, ηλιοβασιλέματα, παγωτά…), σαν να τους βλέπουμε περισσότερο στις οθόνες μας: Δύο ισχυροί, χοντροκομμένοι άνδρες με πλούσια ξανθά μαλλιά απασχολούν την παγκόσμια επικαιρότητα εκστομίζοντας διαφιλονικούμενες δηλώσεις που, εκ του αποτελέσματος, φαίνεται να έχουν στόχο να προσβάλουν.
Πρόκειται βεβαίως για τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ, τελευταίος στόχος του οποίου είναι η διαφθορά που «μαστίζει» τη Βαλτιμόρη, και τον νέο πρωθυπουργό της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον, που για την ώρα τα βάζει μόνο με όσους αντιμάχονται την επιλογή ενός σκληρού Brexit.
Είναι μία τακτική που ικανοποιεί τους οπαδούς τους, διότι εντάσσεται σε μια «μεγάλη υπόσχεση». Ο πρόεδρος Τραμπ υποσχέθηκε «να κάνει ξανά μεγάλη την Αμερική». Το μήνυμά του παραπέμπει σε μία εξιδανικευμένη, ή μάλλον ιδεατή εποχή. Διότι τι υπόσχεται ο πρόεδρος Τραμπ, αν όχι το χαμένο αμερικανικό όνειρο, ή καλύτερα την υπόσχεση μιας πολύ συγκεκριμένης εκδοχής του: εκείνης της δεκαετίας του ’60 όταν οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες στις ΗΠΑ επέτρεπαν σε κάθε εργαζόμενο άνδρα να αποκτήσει ένα σπίτι και ένα αυτοκίνητο – όσο πιο ψηλά στην ιεραρχία, τόσο πιο μεγάλα.
Σίγουρα μία μερίδα των ψηφοφόρων του αυτό αναπολεί, και ας έχουν αλλάξει δραματικά οι συνθήκες στην αγορά εργασίας, καθώς η παγκοσμιοποίηση έχει γυρίσει μπούμερανγκ για μερίδα του πληθυσμού – για να μην μπούμε στις αλλαγές που προκάλεσαν τα κινήματα των πολιτικών δικαιωμάτων και της ισότητας των φύλων…
Πιο συγκεκριμένο είναι το μήνυμα στην περίπτωση του Τζόνσον, καθώς εστιάζει στην έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ενωση – αλλά και αυτό εμπεριέχει μία αντίστοιχη υπόσχεση, της επιστροφής σε μία παλαιότερη, ιδεατή εποχή. Ο Βρετανός πρωθυπουργός επισκέφθηκε πρόσφατα τη Σκωτία, και ακούγοντας τις επιφυλάξεις της πρώτης υπουργού της για το Brexit απάντησε ότι αυτό θα συμβεί, «come what may» – σε απλά ελληνικά, «κι ό,τι βρέξει ας κατεβάσει».
Οι αναλυτές σημειώνουν ότι ο εκκεντρικός Τζόνσον διαφέρει από τον πρόεδρο Τραμπ, καθώς είναι εξαιρετικά πνευματώδης – και γνώστης της ιστορίας, έχει άλλωστε γράψει ένα βιβλίο για τον Τσώρτσιλ.
Η μελέτη της βρετανικής ιστορίας είναι κοινό χαρακτηριστικό πολλών από τους οπαδούς του Brexit, που νοσταλγώντας ίσως το αυτοκρατορικό παρελθόν προσβλέπουν σε μία ισχυρή, ανεξάρτητη από τους περιορισμούς της Ευρωπαϊκής Ενωσης Βρετανία.
Και αν η μεγαλύτερη ισχύς εκτός Ε.Ε. αποδειχθεί φρούδα ελπίδα, θα παρηγορούνται τουλάχιστον με την ανάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας. Και οι δύο, πάντως, χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τα μίντια: ο Βρετανός πρωθυπουργός αποφάσισε να διαθέσει 100 εκατ. στερλίνες, το μεγαλύτερο κονδύλιο μεταπολεμικά, σε διαφημίσεις προετοιμασίας ενός σκληρού Brexit.
Αυτή η στροφή στο παρελθόν γίνεται όμως εις βάρος του μέλλοντος. Αρκεί να σκεφτούμε την άρνηση της κλιματικής αλλαγής στο όνομα της ανάπτυξης, ή την απαξίωση των δημοκρατικών θεσμών στο όνομα της κάθαρσης ενός βάλτου, ή την καχυποψία απέναντι στη διεθνή συνεργασία στο όνομα της εθνικής ισχύος. Από έναν αντίστροφο αναχρονισμό, όμως, φαίνεται ότι πάσχει και η απέναντι πλευρά.
Το νεότερο κομμάτι του Δημοκρατικού Κόμματος που έχει σηκώσει τη σημαία της αντίστασης, με ηγετική μορφή την Αλεξάνδρα Οκάσιο-Κορτέζ, δείχνει να θεωρεί τους μεγαλύτερους σε ηλικία πολιτικούς απολιθώματα του παρελθόντος. Και αυτό δεν περιορίζεται στον Τραμπ, αλλά επεκτείνεται και στους Δημοκρατικούς Τζο Μπάιντεν και Νάνσι Πελόσι.
Η αδυναμία συνεννόησης μεταξύ των παλαιότερων και των νεότερων πολιτικών που ίδιου κόμματος αντανακλά ένα ευρύτερο χάσμα γενεών. Χαρακτηριστικές είναι οι κατηγορίες εναντίον του Τζο Μπάιντεν ότι είναι υπερβολικά διαχυτικός και αυτό κάνει τις γυναίκες να αισθάνονται άβολα, περισσότερο σαν έναν «ιδιόρρυθμος θείος», καθώς δεν του προσάπτουν σεξουαλική παρενόχληση.
Μήπως οι κοινωνίες μας πάσχουν από αναχρονισμό – την εισαγωγή ιδεών και απόψεων του σήμερα στην εικόνα που έχουμε για το παρελθόν; Είναι και αυτό ένα είδος πολιτισμικής μεροληψίας, που περιορίζει τη δυνατότητά μας να αξιολογήσουμε το παρελθόν καθώς το προσεγγίζουμε με τα κριτήρια του σήμερα.
Το ζήτημα έχει πολιτικές επιπτώσεις όταν προσεγγίζουμε την Ιστορία με τέτοιο τρόπο ώστε να επιβεβαιώνει τις πολιτικές μας πεποιθήσεις ή όταν επικρίνουμε τους πολιτικούς για παλιές αποφάσεις τους με τα ηθικά κριτήρια του σήμερα. Αλλά το παρελθόν ήταν πάντα το καταφύγιο των αδυνάμων…