Ο πολιτισμός είναι σαν τη θάλασσα, ανοίγει δρόμους ανάμεσα σε διαφορετικούς λαούς που μοιράζονται κοινά βιώματα, αγωνίες και όνειρα –πόσο μάλλον όταν η θάλασσα είναι η Μεσόγειος.
Αυτή είναι η ιστορία δύο γυναικών της Μεσογείου, μιας Ελληνίδας και μιας Λιβανέζας, που μοιράζονται το ίδιο πάθος για τον πολιτισμό. Γνωρίστηκαν πριν λίγους μήνες στην Τυνησία και ξεκίνησαν μαζί το πρόγραμμα προφορικής ιστορίας SIRAJ: Spinning Tales across the Great Blue (Ιστορίες ξετυλίγονται στο απέραντο γαλάζιο).
Στόχος τους είναι να χτίσουν γέφυρες ανάμεσα στον ευρωπαϊκό και τον αραβικό κόσμο, ανάμεσα σε μικρούς και μεγάλους.
Η Κωνσταντίνα Αγγελέτου από τη Σκόπελο, και η Νέλλη Αμπούτ από τη Βίβλο, έχουν πολλά κοινά: αγαπούν την ιστορία και τις παραδόσεις του τόπου τους και δίνουν καθημερινές μάχες ώστε ο πολιτισμός να γίνει εφαλτήριο για ένα καλύτερο αύριο, με λιγότερες προκαταλήψεις και περισσότερες ευαισθησίες. Το μόνο που τις χωρίζει είναι η Μεσόγειος -ή μήπως τις ενώνει; Η Σκόπελος βρέχεται από την ίδια θάλασσα που βρέχει και τη Βίβλο. Η μία μιλά Ελληνικά και η άλλη Αραβικά, όμως και οι δυο χορεύουν τσιφτετέλι και απολαμβάνουν τις μεσογειακές γεύσεις.
Γνωρίσαμε και τις δύο στον τόπο τους, μάθαμε πώς αλληλοεπιδρούν με την τοπική κοινωνία και πώς αυτή η συνεργασία τις άλλαξε για πάντα.
Το ταίριασμα που γέννησε την ιδέα
Η Νέλλη και η Κωνταντίνα γνωρίστηκαν στην Τυνησία και έγιναν «ζευγάρι», ή αλλιώς «tandem», στο πλαίσιο του προγράμματος Tandem Shaml που ενθαρρύνει τις διαπολιτισμικές συνεργασίες με την υποστήριξη ευρωπαϊκών και αραβικών φορέων*.
Η Νέλλη, ως αρχαιολόγος, ίδρυσε το MuseoLab, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που προάγει τη γνώση και την εκπαίδευση μέσω των μουσείων και παντρεύει τον πολιτισμό με την παράδοση. «Από την πρώτη στιγμή που γνώρισα την Κωνσταντίνα, ένιωσα ότι είχαμε τη σωστή σύνδεση και ότι μπορούμε να δουλέψουμε πολύ καλά μαζί, απ’ άκρη σ’ άκρη της Μεσογείου» εξομολογήθηκε η Νέλλη όταν τη συναντήσαμε στο MACAM, το μουσείο σύγχρονης τέχνης που βρίσκεται στη Βίβλο, τη γενέτειρά της, 30 χιλιόμετρα από τη Βηρυτό.
Η Κωνσταντίνα μεγάλωσε στη Σκόπελο και σπούδασε Διαχείριση Παραστατικών Τεχνών στη Μαδρίτη. Τα τελευταία χρόνια, δραστηριοποιείται στην Αθήνα με την αστική μη κερδοσκοπική οργάνωση Πλέγμα και διοργανώνει φεστιβάλ, θεατρικές παραστάσεις, εργαστήρια και πολιτιστικά σεμινάρια. «Με τη Νέλλη, συνεργαστήκαμε πολύ καλά, επικοινωνήσαμε από την πρώτη στιγμή και υπάρχει μια συνέχεια στη σκέψη μας που δημιουργεί αλληλοσυμπλήρωση», αφηγείται με ενθουσιασμό κάτω από τη σκιά της Ακρόπολης.
Οι γενιές συνομιλούν
Αυτό που τις έφερε κοντά είναι το πρόγραμμα προφορικής ιστορίας «Από γενιά σε γενιά», το οποίο υλοποιεί ήδη το Πλέγμα σε αρκετά ελληνικά νησιά, όπως Άνδρος, Σκόπελος και Σύρος. Η Νέλλη βρήκε την ιδέα εξαιρετική και χωρίς δισταγμό συμφώνησε να την «ταξιδέψει» στον Λίβανο. «Στο MuseoLab, ασχολούμαστε κυρίως με την υλική πολιτιστική κληρονομιά, αλλά ένας από τους στόχους μας ήταν να ασχοληθούμε και με την άυλη κληρονομιά. Βρήκα την ιδέα της Κωνσταντίνας εξαιρετικά ενδιαφέρουσα».
Η ιδέα ήταν τα παιδιά του Νηπιαγωγείου να ρωτούν τους ηλικιωμένους για το παρελθόν, τότε που ήταν και εκείνοι παιδιά. Τους άφηναν οι γονείς τους να παίζουν με το tablet, είχαν κούκλες Βarbie, τι έτρωγαν, πώς μαγείρευαν -είναι μερικές μόνο από τις απίθανες ερωτήσεις που τους κάνουν. «Οι παππούδες έχουν πολλά να πουν, αρκεί να τους ρωτήσουν και να μάθουν τα παιδιά να έρχονται κοντά με τα άτομα τρίτης ηλικίας», εξηγεί η Κωνσταντίνα. «Τα παιδιά επιστρέφουν στο σχολείο και ζωγραφίζουν ό,τι τους έχει εντυπωσιάσει περισσότερο από όσα άκουσαν. Με αυτές τις ζωγραφιές δημιουργήσαμε ένα λεύκωμα το οποίο έδειξα στη Νέλλη όταν τη γνώρισα».
Στερεότυπα καλά ριζωμένα, καταρρίπτονται
Μαζί με την κουλτούρα και την παράδοσή μας, κουβαλάμε μια σειρά από στερεότυπα. Ιδίως όταν μεσολαβούν διαφορετικές θρησκείες, ιστορίες και πολιτεύματα, αυτά γίνονται ακόμη πιο ισχυρά και δύσκολα μπορούν να ξεριζωθούν. «Ένα στερεότυπο που καταρρίφθηκε με το Tandem ήταν ότι πίστευα ότι η συνεργασία με Άραβες διαχειριστές θα ήταν αρκετά δύσκολη λόγω διαφορετικής νοοτροπίας. Συνειδητοποίησα ότι αυτό δεν είναι αλήθεια και η συνεργασία κάθε είδους έχει να κάνει με το πάντρεμα των χαρακτήρων και των επαγγελματικών ικανοτήτων», εξηγεί η Σκοπελίτισσα διαχειρίστρια.
Εκτός τους κοινούς κώδικες στη δουλειά, τα εννέα ζευγάρια του Tandem έχουν αναπτύξει και κοινούς τρόπους ψυχαγωγίας. Όπως μας διηγείται η Κωνσταντίνα, «σε κάθε συνάντηση για το πρόγραμμα, είτε είναι στη Σουηδία, είτε στην Τυνησία, είτε στην Ιορδανία, αφού ολοκληρωθούν οι εργασίες και τα εργαστήρια, χορεύουμε μαζί με τους συνεργάτες μας από τις αραβικές χώρες τσιφτετέλι μέχρι το πρωί». Πολλές φορές, μάλιστα, ξεκινούν την ημέρα με χορό της κοιλιάς για να «ξυπνήσουν» και να «ζεσταθούν» προτού καταπιαστούν με τα project. «Αυτό που κατάλαβα με αυτό το Tandem είναι ότι ο πολιτισμός είναι διασκέδαση. Δεν πρέπει ως διαχειριστές να κολλάμε στις λεπτομέρειες, ο πολιτισμός δεν πρέπει να είναι βαρετός. Αυτό είναι και το μήνυμα που θέλουμε να περάσουμε στους μαθητές μέσω του MuseoLab», προσθέτει η Λιβανέζα διαχειρίστρια.
Η συνεργασία αυτή δεν άλλαξε τη Νέλλη μόνο σε επαγγελματικό επίπεδο, αλλά τη βοήθησε να αλλάξει τον τρόπο που βλέπει την ίδια της την πατρίδα -μια πολυτάραχη χώρα που φέρει ακόμη νωπά τα σημάδια του εμφυλίου πολέμου. «Όταν έγινα δεκτή στο Tandem Shaml -κάτι που θεωρούσα απίθανο– βιώνα δύσκολες προσωπικές στιγμές. Δεν ένιωθα καλά με την κατάσταση στον Λίβανο, δεν ήμουν χαρούμενη που ζούσα εδώ και ήθελα να φύγω από τη χώρα». Όταν, όμως, πήρε θετική απάντηση για το πρόγραμμα έπρεπε να μείνει για να το υλοποιήσει. «Μέσα από αυτή τη διαδικασία, έμαθα να αγαπώ τη χώρα μου από την αρχή, δέθηκα ξανά με την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της», μοιράζεται μαζί μας συγκινημένη.
*Το πρόγραμμα Tandem Shaml συνδιοργανώνεται από τους φορείς European Cultural Foundation (Άμστερνταμ) και MitOst (Βερολίνο), σε συνεργασία με τον μη κυβερνητικό οργανισμό Culture Resource (αραβικές χώρες). Το πρόγραμμα υποστηρίζουν τα ιδρύματα Robert Bosch Stiftung (Στουτγάρδη), Abu Dhabi Music & Arts Foundation (Αμπού Ντάμπι), Stichting DOEN (Άμστερνταμ) και Mimeta (Άρενταλ, Νορβηγία).