Εχει μια παιγνιώδη διάθεση ενώ μιλάει με μια παλαιάς κοπής αστική, φλεγματική και «δικαστική» προφορά. «Δύσκολα λέω όχι στους πειρασμούς» υπογραμμίζει, αφήνοντας να αιωρείται η φράση σαν αίνιγμα. Μόνο που οι «πειρασμοί» στους οποίους αναφέρεται είναι απλώς τα… μακαρόν, τα στρογγυλά γαλλικά γλυκά που προσφέρονται σε διαφορετικά χρώματα και που σπανίως λείπουν από το ευήλιο γραφείο του επί της οδού Ζαλοκώστα, με τα κλασικά έπιπλα και τη θέα στον Λυκαβηττό. Σίγουρα ο Παναγιώτης Πικραμμένος μπορεί σήμερα να απολαμβάνει ένα ή ακόμα και δύο μακαρόν με μεγαλύτερη άνεση από εκείνη που είχε όταν ανέλαβε καθήκοντα υπηρεσιακού πρωθυπουργού, για ένα μήνα, πριν από επτά χρόνια.
Ως πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) στον οποίο ανατέθηκε η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, έπρεπε απλώς να οδηγήσει τη χώρα στις εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012. Πώς όμως οδηγείς σε εκλογές μια χώρα με εταίρους που ανήσυχοι ανέμεναν απρόβλεπτες εξελίξεις και με πολίτες που βρίσκονται σε μια φρενίτιδα ανάληψης καταθέσεων; Κι όλα αυτά με υψηλή την πιθανότητα, όχι μόνο ενός μπλακ άουτ λόγω αδυναμίας δανεισμού (και άρα ανεφοδιασμού σε πρώτες ύλες) της ΔΕΗ, αλλά και συμβάντος μη καταβολής συντάξεων και μισθών που θα ισοδυναμούσε με στάση πληρωμών. Μια σιωπηλή διακομματική συνεννόηση είχε επιβάλει αναστολή της συλλογής φόρων «για προεκλογικούς λόγους». Μόνο που οι εκλογές του Μαΐου είχαν οδηγήσει τη χώρα σε… νέες εκλογές με άδεια ταμεία. Μπαίνοντας, λοιπόν, στο Μέγαρο Μαξίμου στις 16 Μαΐου 2012 θα πρέπει να συνειδητοποίησε ότι δεν τον περίμενε ένα κουτί με μακαρόν, αλλά ένα κιβώτιο με ωρολογιακές βόμβες. Πώς τις απενεργοποίησε; Οχι πάντως με την ίδια ευκολία με την οποία παρασύρεται σε αργόσυρτες συζητήσεις, που πολλοί ορίζουν ως «φλυαρία», στοιχείο που πρώτος ο ίδιος αποδέχεται ότι μπορεί να τον χαρακτηρίζει. Εκείνες τις ώρες αναδύθηκε ο «άλλος Πικραμμένος», ο άνθρωπος που παίρνει δύσκολες αποφάσεις χωρίς καθόλου φλυαρίες. Πώς δομήθηκαν αυτές οι δύο όψεις της προσωπικότητάς του;
Ο νεαρός μαθητής
«Οι γονείς μου ήταν ερωτευμένοι», αιφνιδιάζει τους συνομιλητές του όταν τον ρωτούν για όσα τον προσδιόρισαν. «Αυτό σημαίνει ότι είχα πολύ όμορφα παιδικά χρόνια». Γεννήθηκε το 1945 και τόσο ο ίδιος, όσο και ο κατά δύο έτη νεότερος αδελφός του είχαν μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Παιδιά του Οθωνα Πικραμμένου και της Θάλειας Χαιρέτη, μεγάλωσαν στον πέμπτο όροφο της πολυκατοικίας στη συμβολή των οδών Ακαδημίας και Μαυρομιχάλη, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών. Ο πατέρας του είχε κληρονομήσει ένα από τα πρακτορεία εφημερίδων της χώρας. Οι αναταράξεις της Κατοχής και του Εμφυλίου βρήκαν την οικογένεια σταθερά στην πλευρά μιας αστικής τάξης, η οποία αποδεκατίστηκε, χρεώθηκε πολλά, αλλά πιστώθηκε την παραμονή στη Δύση και στη μεταπολεμική ανάκαμψη. Ο πατέρας του, που είχε σπουδάσει στην Αυστρία και στη Γερμανία, ενέγραψε τον πρωτότοκο γιο του στη Γερμανική Σχολή Αθηνών.
Ως πρόεδρος του ΣΤΕ, κατά τη συζήτηση στη μείζονα Ολομέλεια των προσφυγών εναντίον του μνημονίου, το 2010. ΑΠΕ-ΜΠΕ / ΣΥΜΕΛΑ ΠΑΝΤΖΑΡΤΖΗ
«Διάβαζα, αλλά δεν ήμουν σπασίκλας», λέει. «Δεν ήμουν ανάμεσα στους πρώτους δύο-τρεις, αλλά στους πρώτους πέντε-έξι μαθητές». Ξεκινούσε κάθε χρονιά με «τρία σίγουρα 20άρια». Το ένα ήταν στα γαλλικά, που τα έμαθε από 4 ετών επειδή η μητέρα του επέμενε στην αξία της γλωσσομάθειας. Το άλλο στα αθλητικά, λόγω έφεσης στο άλμα εις ύψος, στη σφαίρα, στο τρίαθλο, στο ποδόσφαιρο. Το τρίτο εικοσάρι ήταν στη γεωγραφία. «Ο καθηγητής γεωγραφίας ήταν κοντός. Ζητούσε από εμένα που είμαι ψηλός να μεταφέρω τον χάρτη στην τάξη και κατά τη διάρκεια του μαθήματος να δείχνω τις χώρες με το κοντάρι. Επειδή είχα αναλάβει αυτή την υπηρεσία δεν με ρώτησε ποτέ τίποτα και μου έβαζε πάντοτε είκοσι». Η Γερμανική ήταν δύσκολο σχολείο, αλλά, όπως λέει, «μας έμαθε να οργανώνουμε τη σκέψη μας». Αποφοίτησε το 1963.
Παρά το γεγονός ότι έγινε δεκτός στη Νομική της Χαϊδελβέργης, προτίμησε τη Νομική Αθηνών. «Ο κυριότερος λόγος ήταν ότι βρισκόταν δύο βήματα από το σπίτι μου», εξηγεί με ένα πλατύ χαμόγελο ανασηκώνοντας τα φρύδια του. Μετά το πτυχίο, ακολούθησε μια τετραετία δικηγορίας στην Αθήνα και άλλος ένας χρόνος στο Λονδίνο, με ειδίκευση στα ναυτιλιακά, στη δικηγορική εταιρεία Ince & Co. Η Αγγλία της πετρελαϊκής κρίσης και των απεργιών δεν τον ενθουσίασε και «κατέφυγε» στο Παρίσι της «χαράς της ζωής», αλλά και του μεταπτυχιακού στη Δημόσια Πολιτική στο Πανεπιστήμιο Paris II.
Το 1976 διορίστηκε έπειτα από διαγωνισμό στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Ανέβηκε όλα τα σκαλιά της ιεραρχίας και το 2009, όταν προήχθη σε πρόεδρο του ΣτΕ, έπεσε αμέσως στα βαθιά, καθώς ήλθε η ώρα το ΣτΕ να συζητήσει και να αποφανθεί για το μνημόνιο. Παρά τον αμφιλεγόμενο χαρακτήρα του ζητήματος, δεν πιέστηκε καθόλου από νομικισμούς. «Η αλήθεια και η ουσία ήταν μία, ότι χωρίς το μνημόνιο η χώρα θα χρεοκοπούσε κι αυτή την άποψη την είχα από την αρχή», λέει κοφτά. Με την ίδια αποφασιστικότητα, όχι μόνο επέβαλε ως πρωθυπουργός την άμεση ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, που καθυστερούσε λόγω της ευθυνοφοβίας των άμεσα εμπλεκομένων, αλλά και υπέγραψε την προμήθεια βλημάτων για τα Leopard II. Ο υπουργός Αμυνας στρατηγός Φραγκούλης Φράγκος τον είχε ενημερώσει ότι η σχετική προμήθεια είχε βαλτώσει και ότι τα τανκς στέκονταν άπρακτα από το… 2003, όταν αγοράστηκαν. Το θέμα λύθηκε με συνοπτικές διαδικασίες.
Στο γραφείο του στο Μέγαρο Μαξίμου. Ανέλαβε καθήκοντα ως πρωθυπουργός στις 16 Μαΐου 2012.
Η έφεση στη λήψη αποφάσεων πάντοτε τον χαρακτήριζε, αλλά προφανώς καλλιεργήθηκε περισσότερο δίπλα στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Το 1991 ο Πικραμμένος αποδέχθηκε πρόταση να γίνει νομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού για θέματα δημόσιας πολιτικής. Εκείνος που τον πρότεινε, χωρίς να του το πει ποτέ, ήταν ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου Βασίλης Κόκκινος. Για τον Μητσοτάκη η αδυναμία λήψης αποφάσεων εθεωρείτο το μεγαλύτερο πολιτικό αμάρτημα (το δεύτερο μεγαλύτερο ήταν η αδυναμία του πολιτικού να αλλάζει τις αποφάσεις του όταν διαπιστώνει ότι αλλάζουν οι συνθήκες). Με τον καιρό αναπτύχθηκε μια στέρεα πολιτική σχέση ανάμεσα στον Μητσοτάκη και στον Πικραμμένο, που έγινε φιλική και σχεδόν πατρική μετά το 1993, όταν ο δικαστικός ήταν μεταξύ των ελάχιστων που παρέμειναν κοντά στον πρώην πρωθυπουργό. Σε ένα από τα δείπνα με μέλη της οικογένειας και στενούς φίλους που διοργάνωνε συχνά ο Μητσοτάκης στο σπίτι της οδού Ρηγίλλης, γνώρισε ο Πικραμμένος τον Κυριάκο Μητσοτάκη.
Μηχανές και ψαροντούφεκο
Η τόλμη, όμως, δεν διδάσκεται, ακόμα κι αν ο δάσκαλος έχει την εμβέλεια ενός κορυφαίου πολιτικού. Την τόλμη την έχεις ή δεν την έχεις – κι όταν την έχεις, δεν εκδηλώνεται μόνο στη δημόσια ζωή, αλλά και σε πολλές πλευρές της ιδιωτικής ζωής. Για παράδειγμα, η οδήγηση Honda enduro μάλλον δείχνει μια ροπή προς την υπέρβαση της στερεοτυπικής εικόνας του δικαστικού. Ο Πικραμμένος έχει αγοράσει τρεις Honda enduro από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 όταν απέκτησε την πρώτη για να μετακινείται στην Αθήνα χωρίς να σκέπτεται τα «μονά-ζυγά». Μαζί με τη σύζυγό του, την κ. Αθηνά Νούτσου-Πικραμμένου, έχουν ταξιδέψει σε πολλά νησιά των Κυκλάδων με την enduro. Ωστόσο, ποτέ δεν έμειναν σε κάμπινγκ. «Είμαι υπέρ των στοιχειωδών ανέσεων», διευκρινίζει θέτοντας το όριο της επιθυμητής αντισυμβατικότητας.
Εκτός της enduro επιδίδεται και στο ψαροντούφεκο, αν και όπως εξηγεί, «δεν είμαι μεγάλος ψαροντουφεκάς γιατί κατεβαίνω μόνο ώς τα 15 μέτρα». Κι όταν αναδύεται από τα 15 μέτρα το πιθανότερο είναι ότι στο δωμάτιο του ξενοδοχείου θα ακούσει μια σουίτα του Μπαχ, καθώς είναι μέγας λάτρης της κλασικής μουσικής. Enduro, ψαροντούφεκο και Μπαχ. Αναμφισβήτητα ένας άνθρωπος που θέλει να αποσύρεται συχνά στην εσωτερική του σιωπή, παρά την έφεση στα ρεσιτάλ αυτοσαρκασμού.
Οι μέχρι σήμερα υπηρεσίες του στον τόπο δεν θα ήταν τόσο στέρεες αν δεν είχαν επισφραγιστεί από το πανάρχαιο ελληνικό έθιμο του εξοστρακισμού όσων προσφέρουν έστω κάτι ελάχιστο. Η συριζαϊκή εξουσία τον ενέπλεξε στο… μαγείρεμα της Novartis. Η σχετική ομιλία του στη Βουλή, με τη συναισθηματική φόρτιση που τη διέκρινε, προβλημάτισε την κοινή γνώμη και βάθυνε την υποψία ότι ένας βραχίονας της κυβέρνησης είχε διολισθήσει στην κατάχρηση εξουσίας και στην κατασκευή κατηγορητηρίων. Εχει πει ότι «αυτή η ιστορία πρέπει να διερευνηθεί μέχρι τέλους», ωστόσο απέφυγε να αναλάβει το υπουργείο Δικαιοσύνης για να μη θεωρηθεί ότι εμφορείται από αισθήματα εκδίκησης.
Με τον πρωθυπουργό γνωρίστηκαν σε δείπνο που διοργάνωσε στο σπίτι της οδού Ρηγίλλης ο Κων. Μητσοτάκης. ΑΠΕ-ΜΠΕ
Εδώ και ένα μήνα, ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, ένα αξίωμα που αποδέχθηκε επτά ολόκληρα χρόνια μετά την αποχώρησή του από το δικαστικό σώμα, επικεντρώνεται στη νομική όψη πεδίων της διακυβέρνησης. Εμπιστος, έγκριτος και έμπειρος συνομιλητής του πρωθυπουργού, η γνώμη του προφανώς λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Το καλό είναι ότι η χώρα έχει απομακρυνθεί από τις συμπληγάδες του 2012 και έτσι η δουλειά του, όσο κρίσιμη κι αν είναι, μπορεί να συνδυάζεται με τους πειρασμούς όχι μόνο των μακαρόν και του Μπαχ, αλλά ακόμα και της «φλυαρίας», που πάντως είναι ευχάριστη για τους ελάχιστους που έχουν το προνόμιο να την υφίστανται.
Με την κόρη του Καρολίνα και τη σύζυγό του Αθηνά στο Προεδρικό Μέγαρο για την ορκωμοσία της νυν κυβέρνησης. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΣΑΪΤΑΣ
Οι σταθμοί της ζωής του
1945: Γεννήθηκε στην Αθήνα. Μεγάλωσε στη συμβολή των οδών Ακαδημίας και Μαυρομιχάλη. Είναι απόφοιτος της Γερμανικής Σχολής Αθηνών (1963) και πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (1968).
1972: Εργάζεται για ένα χρόνο στο δικηγορικό γραφείο Ince & Co στο Λονδίνο με εξειδίκευση σε θέματα Ναυτικού Δικαίου. Το 1974 ολοκληρώνει μεταπτυχιακές σπουδές στο Δημόσιο Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο Paris II. Αγοράζει την πρώτη του Honda enduro.
1976: Διορίζεται, κατόπιν διαγωνισμού, στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ως εισηγητής. Προάγεται στον βαθμό του παρέδρου το 1981. Παρακολουθεί μαθήματα Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Paris II (1988-89).
1991: Αναλαμβάνει νομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού για θέματα Δημοσίου Δικαίου. Αποκτά γραφείο στο Μέγαρο Σταθάτου. Ξεκινά μια συνεργασία με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη που εξελίσσεται σε σχέση εκτίμησης και εμπιστοσύνης.
Ιούλιος 2009: Προάγεται σε πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας. Προήδρευσε στις υποθέσεις του μνημονίου, της έκτακτης εισφοράς («χαράτσι»), του «Καλλικράτη» κ.λπ. Αποχώρησε από το δικαστικό σώμα στις 30 Ιουνίου 2012.
16 Μαΐου 2012: Ορκίζεται υπηρεσιακός πρωθυπουργός. Λαμβάνει αποφάσεις για τη διασφάλιση της ρευστότητας, την αποφυγή στάσης πληρωμών και τη στήριξη της άμυνας. Εκπροσωπεί τη χώρα στη Σύνοδο Κορυφής.
9 Ιουλίου 2019: Εχοντας ηγηθεί του ψηφοδελτίου Επικρατείας της Ν.Δ. στις εκλογές της 7ης Ιουλίου, ορκίζεται αντιπρόεδρος της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη. Οι ευθύνες του επικεντρώνονται στη νομική όψη ζητημάτων της διακυβέρνησης.