ΣΟΝ ΜΠΑΪΤΕΛ
Το ημερολόγιο ενός βιβλιοπώλη
μτφρ. Τάσος Νικογιάννης
εκδ. Key Books, σελ. 400
«Μία ακόμα όμορφη μέρα χάλασε πριν καλά καλά ξεκινήσει, εξαιτίας ενός πελάτη με σορτσάκι και μάλλινες κάλτσες ώς το γόνατο, ο οποίος έριξε μία στοίβα βιβλία και τα άφησε πεσμένα στο πάτωμα. Λίγο αργότερα, ένας πελάτης με αλογοουρά και καπέλο που μόνο κλεμμένο από κλόουν μπορούσε να είναι μπήκε σφυρίζοντας και αγόρασε τον “Αλχημιστή” του Πάουλο Κοέλιο. Υποπτεύομαι ότι το έκανε σκόπιμα για να με κάνει να χάσω την πίστη μου στην ανθρωπότητα και να μου ρίξει το ηθικό ακόμα περισσότερο».
Η παραπάνω παράγραφος προέρχεται από το «Ημερολόγιο ενός βιβλιοπώλη», ένα βιβλίο που είναι αυτό ακριβώς που αναφέρει ο τίτλος του, το ημερολόγιο του διασημότερου ίσως βιβλιοπώλη στον κόσμο, του Σον Μπάιτελ, ιδιοκτήτη του παλαιοβιβλιοπωλείου Bookshop στην κωμόπολη του Ουίγκταουν στη Σκωτία.
Η αλήθεια είναι ότι σπάνια ένας βιβλιοπώλης καταφέρνει να αποκτήσει προσωπική φήμη (εξαίρεση ίσως αποτελεί η θρυλική φυσιογνωμία της Σίλβια Μπιτς του Shakespeare and Company, η οποία όμως υπήρξε κάτι πολύ παραπάνω από μια βιβλιοπώλισσα), για αυτό και η περίπτωση του Σκωτσέζου ιδιοκτήτη του «μεγαλύτερου παλαιοβιβλιοπωλείου της χώρας» είναι πραγματικά ιδιαίτερη. Καταφέρνοντας να περιγράψει την πραγματικότητα του επαγγέλματος στον 21ο αιώνα, που την ορίζουν «τα επισφαλή οικονομικά της επιχείρησης, οι αδιάκοποι καβγάδες με το προσωπικό και τα ατελείωτα, κουραστικά παζάρια με τους πελάτες», ο Μπάιτελ απέκτησε ένα στάτους διασημότητας ανάμεσα σε χιλιάδες ανώνυμους βιβλιοπώλες σε όλο τον κόσμο.
Το βιβλίο είναι γραμμένο σε ημερολογιακή μορφή (καλύπτει την περίοδο ενός έτους) και θεωρητικά δεν έχει μυθοπλαστικά στοιχεία, αν και ο Μπάιτελ δίνει την εντύπωση ότι σε κάποια σημεία υπερβάλλει, δημιουργώντας για τον εαυτό του μια περσόνα που βρίσκεται κάπου ανάμεσα στον οξύθυμο πωλητή δίσκων στο «High Fidelity» και στον μη ρεαλιστικό χαρακτήρα του Μπέρναρντ Μπλακ στη βρετανική τηλεοπτική σειρά «Black Books» – αυτό το τελευταίο το παραδέχεται και ο ίδιος.
Είναι σνομπ, αγενής, δύστροπος και όσοι περιστρέφονται γύρω του περιγράφονται ως καρικατούρες. Οι περισσότεροι πελάτες αποτελούν για αυτόν βάρος. Επειδή ζητούν έκπτωση, επειδή προκαλούν αταξία στον χώρο, επειδή δεν αγοράζουν αρκετά βιβλία, επειδή οι ερωτήσεις τους τον κάνουν να πλήττει. Υπάρχουν και κάποιοι που συμπαθεί, πάντως. Οπως ο κύριος Ντίκον, σταθερός πελάτης, που εμφανίζεται πάντα με το απόκομμα μιας κριτικής από τους Times. Ή κάποιος άλλος που μια καλοκαιρινή μέρα αγόρασε έναντι 200 λιρών μια στοίβα βιβλίων εικονογραφημένης ποίησης θέλοντας να ξεκινήσει μια σχετική συλλογή. «Ειλικρινά πίστευα ότι αυτό το είδος ανθρώπου είχε εκλείψει», γράφει ο Μπάιτελ. «Ηθελα να τον αγκαλιάσω».
Σε κάθε περίπτωση, οι «κακοί» της ιστορίας δεν είναι οι πελάτες που εμφανίζονται. Είναι όσοι δεν εμφανίζονται. Οσοι δεν αγοράζουν βιβλία. Το ημερολόγιο ξεκινάει τον Φεβρουάριο του 2014, την ίδια ακριβώς στιγμή που, κατά σύμπτωση, ένα ρεπορτάζ της Telegraph ανέφερε ότι στη Μεγάλη Βρετανία τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία μειώθηκαν μέσα σε μία δεκαετία από 1.535 σε 987. Ο Μπάιτελ γράφει το βιβλίο του σε μια εποχή που η δουλειά του βρίσκεται σε κίνδυνο. Και υπάρχει το δεδομένο (βάσει ερευνών) ότι ο κόσμος διαβάζει λιγότερο, αλλά αυτό που ενοχλεί περισσότερο τον συγγραφέα είναι ότι αυτοί που συνεχίζουν να διαβάζουν έχουν γυρίσει την πλάτη τους στα βιβλιοπωλεία.
Για αυτό και στο αυτί του βιβλίου ο Μπάιτελ συστήνεται ως κάποιος που διασκεδάζει πυροβολώντας Kindle στην εξοχή. Το εννοεί. Σε έναν τοίχο του Bookshop κρέμεται μια συσκευή εντελώς κατεστραμμένη που συνοδεύεται από την εξής επιγραφή: «Amazon Kindle, πυροβολήθηκε από τον Σον Μπάιτελ στις 22 Αυγούστου 2014».
Ο εν λόγω βανδαλισμός αποτελεί συμβολική πράξη, προφανώς, μέσα στην απελπισία του για το γεγονός ότι «όλο και περισσότεροι πελάτες χρησιμοποιούν το βιβλιοπωλείο για να χαζέψουν βιβλία και μετά τα παραγγέλνουν από το Διαδίκτυο». Κάποια στιγμή, διηγείται ότι του τηλεφώνησε μια γυναίκα και του περιέγραψε ένα βιβλίο ρωτώντας τον αν το γνωρίζει. Της απάντησε θετικά και η γυναίκα του ζήτησε να της πει τον τίτλο του. Αρνήθηκε λέγοντάς της ότι, αν της πει, με το που κλείσουν το τηλέφωνο, θα το παραγγείλει από την Amazon.
O «κακός» της ιστορίας είναι λοιπόν η Amazon, είναι τα e-books, είναι η νέα εποχή που αφήνει πίσω της τα βιβλιοπωλεία, το χαρτί και, τελικά, το περιεχόμενο. Που είναι και το ζητούμενο.