Στο μακρόστενο ξύλινο τραπέζι της αίθουσας συνεδριάσεων, δίπλα από μια σύγχρονη συσκευή ενδοεπικοινωνίας από την οποία ο Θανάσης Ψυχογιός παραγγέλνει να μας φέρουν το εκδοτικό πρόγραμμα της εταιρείας και δύο εσπρέσο, υπάρχει ένα ορειχάλκινο κουδούνι ξενοδοχείου που με προκαλεί να το πατήσω. Εκείνος ευτυχώς με προλαβαίνει και μου λέει ότι το χτυπάνε κάθε φορά που αρχίζει μια συνεδρίαση με τα στελέχη των εκδόσεων Ψυχογιός, που φέτος συμπληρώνουν τέσσερις δεκαετίες παρουσίας στον εκδοτικό χώρο και βρίσκονται σε μια περίοδο μετασχηματισμού και επέκτασης σε νέους επενδυτικούς τομείς.
«Στα 40 μας χρόνια απολαμβάνουμε μια αξιοπιστία διεθνώς», λέει χαμογελαστός ο πατριάρχης της εταιρείας, ο οποίος μας υποδέχτηκε στο «ανάκτορο» των εκδόσεων στη λεωφόρο Τατοΐου. Ο Θανάσης Ψυχογιός, ο αυτοδημιούργητος εκδότης που ξεκίνησε ως πλασιέ, είναι σήμερα ο ιδρυτής ενός από τους πιο επιτυχημένους εμπορικά εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα, με συγγραφείς που σπάνε ρεκόρ πωλήσεων.
Τα βιβλία της Λένας Μαντά για παράδειγμα, της συγγραφέως που στη συνείδηση των περισσότερων αναγνωστών είναι ταυτισμένη με τον εκδοτικό οίκο, συμπλήρωσαν φέτος τα 2 εκατομμύρια πωλήσεις. Στο δυναμικό των εκδόσεων εντάχθηκε πρόσφατα η Βικτόρια Χίσλοπ, ενώ από πέρυσι έγινε μια στροφή στην επανέκδοση κλασικών συγγραφέων με νέες μεταφράσεις, όπως με την επανέκδοση των βιβλίων της Αγκαθα Κρίστι και της σειράς «Τα κλασικά» με εμβληματικούς συγγραφείς.
Μεθοδικότητα
Με σηκωμένα μανίκια, ευθυτενής και με μια ζωηράδα που δεν προδίδει τα 75 του χρόνια, ο Θανάσης Ψυχογιός μάς περιγράφει τη μεθοδικότητα με την οποία δούλεψε για να χτίσει την εταιρεία του εκδίδοντας στην αρχή παιδικά βιβλία, έπειτα ξένους συγγραφείς και πολύ αργότερα, μετά το 1996, συμπεριέλαβε στον κατάλογό του και Ελληνες συγγραφείς. Για κάθε βιβλίο, μας λέει, υπάρχει από πίσω μια ολόκληρη στρατηγική για το πότε θα κυκλοφορήσει, με ποιον τρόπο και πώς θα γίνει γνωστό στο αναγνωστικό κοινό. «Αλληλογραφούσαμε και στέλναμε καταλόγους σε χιλιάδες αναγνώστες, οργανώσαμε το τμήμα μάρκετινγκ πολύ καλά και προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε αφοσιωμένους αναγνώστες», σημειώνει. Σήμερα, ο εκδοτικός οίκος έχει τακτική επικοινωνία με μια βάση περίπου 280.000 αναγνωστών.
Η επιτυχία του είναι δεδομένη όπως και η σύνδεσή του με την «ψυχαγωγική», όπως τη χαρακτηρίζει ο εκδότης, λογοτεχνία, για την οποία μας δίνει τη δική του ερμηνεία. «Οι συγγραφείς μας πωλούν από δεκάδες μέχρι εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, πράγμα πρωτόγνωρο για την ελληνική αγορά, και αυτό το γεγονός έχει προκαλέσει την προσοχή των αναγνωστών και των επαγγελματιών του χώρου και παραθεωρούν τον υπόλοιπο κατάλογό μας» που περιλαμβάνει από Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες μέχρι Καζούο Ισιγκούρο.
Τον ρωτάμε εάν αυτό τον ενοχλεί και ο κ. Ψυχογιός απαντά διπλωματικά στην αρχή λέγοντας ότι απολαμβάνει την πορεία της εταιρείας. «Δεν με ενοχλεί αν κάποιοι με συνταυτίζουν με κάποια κατηγορία βιβλίων. Το διαπιστώνω αλλά αδιαφορώ. Το διαπιστώνω και στις κριτικές επιτροπές, π.χ. στα κρατικά βραβεία και αλλού, μας αγνοούν εντελώς παρόλο που έχουμε πολύ μεγάλη παραγωγή. Αυτό που χάνουμε από την επιβράβευσή μας το επιτυγχάνουμε εμείς από την καλή οργάνωση που έχουμε στην αγορά. Εξάλλου, όλα τα βραβεία, αν δεν υπάρχει από πίσω ένας ισχυρός εκδότης να τα προβάλει, περνούν απαρατήρητα», τονίζει.
Οπως και οι υπόλοιπες εταιρείες του κλάδου έτσι και οι εκδόσεις Ψυχογιός πέρασαν από τη βάσανο της ελληνικής οικονομικής κρίσης, την οποία προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν με επενδύσεις. Η φιλόδοξη επέκταση στην Τουρκία το 2013 κατέγραψε «απρόβλεπτες ζημίες» λόγω της πρόσφατης αστάθειας της τουρκικής λίρας, ενώ η αγορά του ηλεκτρονικού βιβλίου –στην οποία ο Ψυχογιός ήταν από τους πρώτους επενδυτές– αντιπροσωπεύει μόνο το 1% του κύκλου εργασιών του εκδοτικού οίκου. Η οικονομική κρίση, όπως μας λέει, δεν τους άφησε ανεπηρέαστους και φαίνεται πως δεν είναι εύκολο να ξεφύγουν από μια στάσιμη, «οριζόντια», κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα τελευταία χρόνια.
Ελαφρώς «θυμωμένοι»
«Είμαστε ελαφρώς “θυμωμένοι” γιατί ενώ συνεχώς δίνουμε έμφαση στην οργάνωση και στη δυναμική της επιχείρησης, δεν μπορούμε να ανέλθουμε. Αυτό αποτυπώνεται στις πωλήσεις μας που είναι σταθερά 13,5 – 14,5 εκατομμύρια ευρώ ετησίως τα τελευταία 4-5 χρόνια. Αυτό μας ενοχλεί και γι’ αυτό στρεφόμαστε και σε άλλους κλάδους του επιχειρείν χωρίς να αφήσουμε το βιβλίο. Από τον Σεπτέμβριο θα κυκλοφορήσουμε βιβλιο-παιχνίδια εκπαιδευτικού χαρακτήρα αποβλέποντας και στη διεθνή αγορά. Εχουμε μια ζωτικότητα και δεν μπορούμε να τη διοχετεύσουμε με το βιβλίο, έχουμε ταβανώσει που λέμε». Η κρίση ωστόσο και το «ταβάνι» που έχουν πιάσει οι εκδόσεις δεν οδήγησαν σε μείωση της παραγωγής ούτε του προσωπικού, σημειώνει ο κ. Ψυχογιός, εκτός από κάποιες «μεταβολές» σε στελεχικό επίπεδο. Κάθε χρόνο εκδίδονται περίπου 300 νέοι τίτλοι, με την πρώτη έκδοση στη λογοτεχνία να κυμαίνεται από 10.000 έως 100.000 αντίτυπα, ανάλογα με τις εκτιμήσεις για την επιτυχία του βιβλίου. Ο κύκλος ζωής τους εξαντλείται συνήθως στους τρεις μήνες και μπορεί, κατά περίπτωση, να φτάσει και το ένα έτος. Εκεί που γίνεται προσπάθεια συμπίεσης του κόστους είναι στην ίδια την παραγωγή του βιβλίου που γίνεται εκτός Ελλάδος, στην Κίνα και σε χώρες της Ευρώπης. «Δυστυχώς τυπώνουμε τα μεγάλα τιράζ στη Γερμανία ή στην Ιταλία διότι έχουμε χαμηλότερη τιμή και δεν έχουμε ΦΠΑ. Αυτό είναι μια αχίλλειος πτέρνα για τα ελληνικά τυπογραφεία διότι έτσι χάνουν οι άνθρωποί μας εργασία εδώ και το ελληνικό κράτος εισφορές. Στην παραγωγή μάς επιβάλλει 24% ΦΠΑ, αυτό είναι εκταμίευση πόρων. Σε μια εποχή που ο αναγνώστης δεν μπορεί να αγοράσει ό,τι του προτείνεις, πρέπει να πουλάμε σε χαμηλότερες τιμές και το κόστος μόνο στα τυπογραφεία μπορούμε να το ρίξουμε».
Η δημιουργία ενός φορέα, όπως το ΕΚΕΒΙ, είναι απαραίτητη για τον χώρο
Ο Θανάσης Ψυχογιός μας λέει ότι μπήκε στον χώρο του βιβλίου από καθαρή τύχη και για λόγους βιοπορισμού. Με σπουδές Θεολογίας και Φιλοσοφικής ξεκίνησε να δουλεύει βοηθώντας αρχικά την αδελφή του, πουλώντας βιβλία και εγκυκλοπαίδειες με δόσεις τη δεκαετία του ’70 και αργότερα έκαναν μαζί το πρώτο τους γραφείο.
Με τον γιο του Χάρη, ο οποίος, μαζί με τον Νίκο και την Πένια, τα άλλα δύο του παιδιά, κατέχουν πλέον τις διοικητικές θέσεις-κλειδιά στην πυραμίδα της εταιρείας.
Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας έκανε τις πρώτες του πωλήσεις με τα απομνημονεύματα του Ντε Γκωλ και του Τσώρτσιλ, τα άπαντα του Παπαδιαμάντη και του Καρκαβίτσα, βιβλία απελευθερωμένα από πνευματικά δικαιώματα που γίνονταν ανάρπαστα από τους ευέλπιδες αξιωματικούς, ενώ οι φερέλπιδες νοσοκόμες της σχολής του «Ευαγγελισμού» αγόραζαν γενναίες ποσότητες από σειρές όπως η «Εγκυκλοπαίδεια της γυναίκας». Ηταν η εποχή της ανοικοδόμησης, της μετακίνησης των ανθρώπων από την περιφέρεια στις πόλεις και στα διαμερίσματα, και το σκρίνιο, το πρώτο έπιπλο που έμπαινε στο σπίτι, έπρεπε να γεμίσει με βιβλία. «Αγόραζα βιβλία, κουβαλούσα, έλεγα ότι είμαι αχθοφόρος του πνεύματος. Το γραφείο μεγάλωσε σιγά σιγά, αλλά η αδελφή μου που έκανε την πλασιέ κουράστηκε και έφυγε. Ηταν ψυχοφθόρα δουλειά, να χτυπάς πόρτες για να πουλήσεις και να σου τις κλείνουν».
Τη δεκαετία του ’70 υπήρχαν περίπου 1.000 γραφεία στην Αθήνα που πουλούσαν βιβλία με δόσεις και κάποια στιγμή ο Θανάσης Ψυχογιός έπρεπε να αποφασίσει εάν θα ακολουθήσει το ρεύμα των «πακέτων» ή αν θα εκδώσει μεμονωμένα βιβλία. Τελικά το 1979 εξέδωσε βραβευμένα παιδικά βιβλία ξένων συγγραφέων, μεταφρασμένα από σπουδαίες Ελληνίδες συγγραφείς, όπως η Ζωρζ Σαρή, η Μάρω Λοΐζου, η Ρένα Καρθαίου και η Κίρα Σίνου. Κάθε 10 βιβλία που έβγαζε, έφτιαχνε και ένα «πακέτο». «Ετσι μπήκα στην αγορά, με πολύ κόπο, αγωνία και παλινδρομήσεις. Αρκετές φορές σκεφτόμουν τι θα γίνει αν δεν πάει καλά η επιχείρησή μου, τουλάχιστον για τα πρώτα 20-30 χρόνια είχα άγχος», λέει χαμογελώντας.
Η πρώτη επιτυχία στην ξένη λογοτεχνία ήρθε το 1986 με το «Αρωμα» του Πάτρικ Ζίσκιντ και ο κατάλογος του Ψυχογιού συμπεριέλαβε βιβλία όπως το βραβευμένο με Μπούκερ «Ο Θεός των μικρών πραγμάτων» της Αρουντάτι Ρόι. Το «Χορεύοντας στη σιωπή» του Γιώργου Πολυράκη, που κυκλοφόρησε στα μέσα του ’90 και μεταφέρθηκε στην τηλεόραση, ήταν το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα που έκανε επιτυχία και έστρεψε τον εκδοτικό οίκο στο γυναικείο αναγνωστικό κοινό. Κάποιες φορές έκανε και λάθη και «έχασε» Ελληνες συγγραφείς που σήμερα είναι περιζήτητοι, αλλά δεν μπήκε, μας λέει, στη λογική των μεταγραφών. Το εμπορικό προφίλ του εκδοτικού οίκου αποθαρρύνει αρκετούς, όπως και τα υψηλά νούμερα των πωλήσεων. «Κάποιοι που πουλάνε κάπως στην αγορά λένε καλύτερα να είμαι πρώτος στο χωριό, παρά δεύτερος στην πόλη», σημειώνει.
Εκδοτικός σταθμός για τον Ψυχογιό ήταν τα βιβλία του Χάρι Πότερ που πούλησαν στην Ελλάδα πάνω από 1 εκατομμύριο αντίτυπα, κάτι που δεν φαινόταν στην αρχή.
Τα δικαιώματα
«Η αγορά δικαιωμάτων του βιβλίου είναι ένα μεγάλο ρίσκο. Οταν αγοράζουμε δικαιώματα είναι σαν να παίζουμε στο χρηματιστήριο και να αγοράζουμε μετοχές εταιρειών. Πήραμε τον Χάρι Πότερ σαν ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο και εκτινάχθηκε όταν γυρίστηκε η ταινία. Το φαινόμενο να ανοίγουν κεντρικά βιβλιοπωλεία στην Ελλάδα τα μεσάνυχτα δεν υπήρξε πιο πριν», μας λέει ο κ. Ψυχογιός. Ο χώρος των εκδόσεων εκτιμά ότι έχει προσαρμοστεί σε σχέση με την κρίση, και πορεύεται, όπως λέει, «συντηρητικά», χωρίς μεγάλα ανοίγματα. Πιστεύει ότι η δημιουργία ενός φορέα, όπως το ΕΚΕΒΙ, είναι απαραίτητη για τον χώρο του βιβλίου, συμμετέχει στις διεθνείς εκθέσεις βιβλίου εκτός της Θεσσαλονίκης, για την οποία θεωρεί ότι δεν έχει αντίκρισμα, ενώ παρατηρεί με ενδιαφέρον την είσοδο νέων, ανεξάρτητων, εκδοτών στον κλάδο. «Φέρνουν έναν αέρα ανανέωσης, απαιτούνται όμως κεφάλαια για να μεγαλώσει κανείς σήμερα, περισσότερα απ’ ό,τι πριν από 40 χρόνια. Σίγουρα κάποιοι από τους νέους θα επικρατήσουν», τονίζει.
Από τις αρχές του 2019 έχει αποσυρθεί από τη διοίκηση της εταιρείας και παρέδωσε τα ηνία στα τρία παιδιά του, ασκώντας μια «εποπτεία» λόγω εμπειρίας, σπεύδοντας να σημειώσει ότι προσπαθεί να μην επιβάλλει τη γνώμη του στους νέους που θα τρέξουν την εταιρεία τα επόμενα χρόνια. Ετσι ο Χάρης, η Πένια και ο Νίκος Ψυχογιός κατέχουν πια τις διοικητικές θέσεις-κλειδιά στην πυραμίδα της εταιρείας, η οποία θα διευρύνει τις επιχειρηματικές της δραστηριότητες. Ο ίδιος επιμελείται αυτή την περίοδο ένα άλλο πρότζεκτ που προετοιμάζει εδώ και 10 χρόνια με μια μεγάλη επιστημονική ομάδα: την έκδοση, σε νέα μετάφραση, με σχόλια, της Αγίας Γραφής, η οποία θα κυκλοφορήσει σε ειδικό χαρτί και εύκαμπτο εξώφυλλο. Στόχος του αεικίνητου εκδότη των εμπορικών επιτυχιών είναι να φτάσει σε όλα τα βιβλιοπωλεία και, ποιος ξέρει, ίσως γίνει και μπεστ σέλερ.