Οταν ο Ματέους Ντομίνγκες –ένας νεαρός κιθαρίστας από την παραθαλάσσια πόλη του Νιτερόι της Βραζιλίας– ήταν μόλις 16 χρόνων, το YouTube του συνέστησε ένα βίντεο που του άλλαξε τη ζωή. Ο πρόσφατα ανανεωμένος αλγόριθμος της πλατφόρμας, ο οποίος πλέον χρησιμοποιούσε τεχνητή νοημοσύνη για να προβλέψει τις προτιμήσεις των χρηστών, τον παρέπεμψε σε έναν ερασιτέχνη δάσκαλο κιθάρας εν ονόματι Νάντο Μούρα, τα βίντεο του οποίου ασχολούνταν με τη χέβι μέταλ, τα βιντεοπαιχνίδια αλλά, πάνω απ’ όλα, τις πολιτικές του απόψεις. Με διάφορους πνευματώδεις αλλά και παρανοϊκούς μονολόγους, ο κ. Μούρα κατηγορούσε τις φεμινίστριες, τους δασκάλους και το πολιτικό σύστημα για μία σειρά συνωμοσιών και ο μικρός Ματέους ήταν καθηλωμένος.
Ενώ ο χρόνος του 16χρονου στην πλατφόρμα του YouTube ολοένα και αυξανόταν, ο αλγόριθμος συνέχισε να του συστήνει βίντεο ακροδεξιών προσωπικοτήτων. Ενας εξ αυτών ήταν και ο βουλευτής Ζαΐρ Μπολσονάρο, τότε μια περιθωριακή φιγούρα στην πολιτική σκηνή αλλά παράλληλα πρωταγωνιστής της ακροδεξιάς κοινότητας του YouTube στη Βραζιλία με εκατομμύρια προβολές. Σε έναν μόλις χρόνο, ο Μπολσονάρο κατάφερε να εκλεγεί πρόεδρος, ενώ ο πλέον 17χρονος Ματέους δηλώνει πως σχεδιάζει και ο ίδιος να ακολουθήσει μια πολιτική καριέρα.
«Το YouTube εξελίχθηκε στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης της βραζιλιάνικης δεξιάς», αναφέρει χαρακτηριστικά ο νεαρός κιθαρίστας, και δεν είναι ο μόνος. Δεκάδες μέλη της πλέον ενδυναμωμένης βραζιλιάνικης ακροδεξιάς παραδέχονται πως το κίνημά τους δεν θα είχε παρακολουθήσει μια τόσο εκθετική αύξηση δίχως τον αλγόριθμο σύστασης του YouTube. Μια πρόσφατη έρευνα φαίνεται πως επιβεβαιώνει τις εκτιμήσεις τους. Μελέτη των New York Times στο Διαδίκτυο της Βραζιλίας διαπίστωσε πως το σύστημα αναζήτησης και συστάσεων του YouTube παραπέμπει ολοένα και περισσότερους χρήστες σε ακροδεξιά συνωμοτικά κανάλια, με επιπτώσεις που έχουν αρχίσει να είναι ορατές σε κάθε φάσμα της καθημερινότητας.
Δεκάδες καθηγητές περιγράφουν σοκαριστικές εικόνες από τις αίθουσες διδασκαλίας τους, με τους μαθητές να παραθέτουν θεωρίες συνωμοσίας από κανάλια του YouTube ή να καταγράφουν με τις κάμερές τους τη διδασκαλία για να την αναρτήσουν αργότερα στο Διαδίκτυο. Ολοένα και περισσότεροι γονείς βασίζονται σε περιθωριακά κανάλια της πλατφόρμας για να αναζητήσουν ιατρικές συμβουλές, λαμβάνοντας ομοβροντία παραπληροφόρησης που παρεμποδίζει την καταπολέμηση ασθενειών όπως τον ιό Ζίκα. Παράλληλα, δεκάδες υπερδημοφιλή βίντεο υποκινούν απειλές βίας κατά των υπερασπιστών της δημόσιας υγείας.
Εν τω μεταξύ, η επιρροή του YouTube στην πολιτική σκηνή της χώρας συνεχίζει να εξελίσσεται. Δεκάδες ακροδεξιοί «αστέρες» της πλατφόρμας συμμετείχαν στις πρόσφατες εκλογές στο πλευρό του Μπολσονάρο, και αρκετοί κέρδισαν μία θέση στη Βουλή της Βραζιλίας με ιστορική διαφορά από τους αντιπάλους τους. Οι περισσότεροι από αυτούς εξακολουθούν να χρησιμοποιούν την πλατφόρμα, κυβερνώντας την τέταρτη μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου μέσω του διαδικτυακού μίσους και της διχαστικής ρητορικής.
Στην απάντησή της, η εταιρεία αναφέρει πως το σύστημα συστάσεων του YouTube έχει σχεδιαστεί ώστε να μεγιστοποιεί τον χρόνο παρακολούθησης, δίχως να ευνοεί οποιαδήποτε πολιτική ιδεολογία. Το σύστημα υποδεικνύει συνεχώς νέο περιεχόμενο, συχνά παίζοντας αλλεπάλληλα βίντεο αυτόματα σε μια ατέρμονη προσπάθεια να κρατήσει τους χρήστες κολλημένους στις οθόνες. Ωστόσο, τα συναισθήματα που κρατούν τους ανθρώπους εθισμένους στο διαδικτυακό περιεχόμενο –όπως ο φόβος, η αμφιβολία και ο θυμός– είναι συχνά κεντρικά χαρακτηριστικά των θεωριών συνωμοσίας και του δεξιού εξτρεμισμού. Καθώς ο αλγόριθμος προτείνει πιο προκλητικά βίντεο για να κρατήσει το ενδιαφέρον των χρηστών, μπορεί να τους κατευθύνει προς ακραίο περιεχόμενο που διαφορετικά δεν θα έβρισκαν ποτέ. Παράλληλα, εκατοντάδες κανάλια όπως αυτό του κ. Μούρα χρησιμοποιούν την ποπ κουλτούρα ως πύλη για ακροδεξιά ρητορική. Ενώ, λοιπόν, ο αυτόματος αλγόριθμος φέρνει ολοένα και περισσότερους χρήστες στην πλατφόρμα, το YouTube κερδίζει πάνω από 1 δισ. δολ. τον μήνα.
Παρότι οι εκπρόσωποι της πλατφόρμας αμφισβητούν τη μεθοδολογία των ερευνών, δεκάδες κορυφαίοι αναλυτές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το ακραίο περιεχόμενό της. Η Ζεϊνέπ Τουφεκτσί, κορυφαία ακαδημαϊκός με εξειδίκευση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αποκάλεσε πρόσφατα το YouTube «ένα από τα ισχυρότερα μέσα ριζοσπαστικοποίησης του 21ου αιώνα». Παράλληλα, ο Ντάνα Μπόιντ, ιδρυτής της δεξαμενής σκέψης Data & Society, χαρακτήρισε τον αντίκτυπο του YouTube στη Βραζιλία ανησυχητική ένδειξη του αυξανόμενου αντίκτυπου της πλατφόρμας στις δημοκρατίες παγκοσμίως. «Η άνοδος της διαδικτυακής ακροδεξιάς στα κανάλια της πλατφόρμας συμβαίνει παντού», ανέφερε, ξεχωρίζοντας το μοντέλο εσόδων του YouTube και την οικοδόμηση συνθηκών εμμονής των χρηστών ως κύριους παράγοντες του ανησυχητικού φαινομένου.