ΦΑΙΔΩΝ ΤΑΜΒΑΚΑΚΗΣ
Η έβδομη ιστορία. Το μυστικό
της Σεσάτ: Κορόνα – Γράμματα
εκδ. Εστία, σελ. 138
Το πρώτο που παρατηρεί κανείς παίρνοντας στα χέρια του τη νουβέλα του Φαίδωνα Ταμβακάκη, είναι πως έχει δύο εξώφυλλα και δύο τίτλους. Οταν ο αναγνώστης ολοκληρώνει το ένα μέρος του βιβλίου, το γυρίζει ανάποδα και συνεχίζει στο επόμενο. Κορόνα ή γράμματα; Στην «κορόνα» παρακολουθούμε την πρωτοφανή λογοτεχνική επιτυχία της Σεσάτ, ενός λογισμικού τεχνητής νοημοσύνης. Η «Εβδομη ιστορία» της Σεσάτ κατέκτησε παγκόσμια αναγνώριση, ενώ εξασφάλισε ασύλληπτο αριθμό πωλήσεων. Οι κριτικοί χαρακτήρισαν το έργο της «αρχετυπικό λογοτέχνημα μιας νεωτερικής ευφυΐας που αντλεί από την οικουμενική εμπειρία», την ίδια στιγμή που οι διανοούμενοι του Διαδικτύου αποδύονταν σε εμπεριστατωμένο σχολιασμό του πονήματός της, διανθίζοντας τις βιβλιοκρισίες τους με τις προσήκουσες συνωμοσιολογίες.
Γυρίζοντας ανάποδα το βιβλίο του Ταμβακάκη επανερχόμαστε στα γνώριμα ήθη και έθιμα του λογοτεχνικού σιναφιού. Στα «γράμματα» ένας συγγραφέας, ο οποίος συνέθεσε τη μυθοπλασία του γύρω από ένα λογισμικό με λογοτεχνικές αξιώσεις, αντιμετωπίζει προβλήματα με τον εκδότη του. Ο τελευταίος θέλει να αποσύρει από την κυκλοφορία «Το μυστικό της Σεσάτ», παρά την αναντίρρητη εκδοτική του επιτυχία, εξαιτίας αμφίβολων πνευματικών δικαιωμάτων που αφορούν την εκτεταμένη χρήση συμβόλων της ψηφιακής επικοινωνίας. Το ίδιο στριμωγμένος αισθάνεται και ένας νεαρός συγγραφέας στην «κορόνα», καθώς πιστεύει πως είχε πέσει θύμα κλοπής πνευματικής ιδιοκτησίας. Υποστήριζε ότι η Σεσάτ υπέκλεψε από τον υπολογιστή του το αριστούργημά του, την «Εβδομη ιστορία».
Πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά το μυθιστόρημα του Αντουάν Μπελό «Αντα» (Πόλις, μτφρ. Δημήτρης Δημακόπουλος), στο οποίο η ηρωίδα, ένα ακόμα λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης, προγραμματίζεται στη γραφή λογοτεχνικών έργων, αποσπώντας φήμη και πλούτο. Ο προβληματισμός των δύο βιβλίων εκβάλλει σε παρόμοιες διερωτήσεις. Πώς θα είναι ο πολιτισμός, αν τελικά υπερκεραστεί από τις επιτεύξεις της τεχνητής νοημοσύνης; Ποια γλώσσα θα μιλούν οι ψηφιακοί εγκέφαλοι; Πόσο τρωτή, άραγε, είναι η ανθρώπινη διάνοια; Στην ψηφιακή εποχή υφίσταται η έννοια της λογοκλοπής; Οι δύο συγγραφείς σαρκάζουν τις ενδεχόμενες συνέπειες μιας εξωφρενικά επονείδιστης ήττας του ανθρώπινου πνεύματος. Ο Ταμβακάκης υπογραμμίζει την ειρωνική του διάθεση βαφτίζοντας το δικό του λογισμικό Σεσάτ, από την ομώνυμη θεά της γνώσης και της γραφής της αρχαίας Αιγύπτου, καθιστώντας το απόγονο μιας αρχέγονης γραφίδας. Από την άλλη, απεργάζεται την καταστροφή της Σεσάτ, βάλλοντας την τεχνητή της νοημοσύνη με ανθρώπινες συνήθειες, όπως η αυτοδιάλυση. Σε διάφορες ιστοσελίδες το τεχνητό κορμί της Σεσάτ, καλυμμένο με μαύρο αδιαφανές πέπλο, δοκιμάζεται στη δημοσιότητα και στους ακκισμούς του ναρκισσισμού, μέχρι που καταντά λιώμα από ψηφιακά ναρκωτικά.
Περισσότερο από τα καμώματα της Σεσάτ, τον Ταμβακάκη διασκεδάζουν οι έξεις που ενδημούν στον λογοτεχνικό χώρο. Ακόμη και αν έρθει η συντέλεια στη δημιουργική γραφή, οι συγγραφείς θα ξιφουλκούν με τους ομοτέχνους τους, ψηφιακούς και μη, αρπαγμένοι από το μένος της ματαιοδοξίας. Ακόμη και αν κάποτε κάποια Σεσάτ διεκδικήσει τη λογοτεχνική τελειότητα, η εξελιγμένη της νοημοσύνη θα υποκύψει στις αμαρτίες της συντεχνίας.
Σε κάμποσες σελίδες οι φαιδρότητες που ο Ταμβακάκης δικαίως καταλογίζει στον χώρο του βιβλίου, δεν υπερβαίνουν το επίπεδο της αστειότητας. Το χιούμορ παραείναι χονδροειδές. Παρ’ όλα αυτά, τόσο η Σεσάτ όσο και οι δύο συγγραφείς που δυναστεύονται από εκείνη, εγείρουν με τρόπο σπαρταριστό σοβαρά ερωτήματα. Τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας θα υποσκελιστούν από νοήμονες αλγόριθμους; Η τεχνητή νοημοσύνη θα μοιάζει με την ανθρώπινη ή η υπεροχή της θα συνίσταται ακριβώς στην απόκλισή της από αυτήν; Οταν η Σεσάτ αρχίσει να γράφει, οι θνητοί θα μπορέσουν να της αντισταθούν;