Δεν έχει παρέλθει μία δεκαετία από τους χαλεπούς καιρούς της κρίσης χρέους, όταν η αγορά θεωρούσε αβέβαιη την παραμονή τους στην Ευρωζώνη και πιθανή την πτώχευσή τους και οι επενδυτές ζητούσαν δυσθεώρητες αποδόσεις για να τις δανείσουν. Σήμερα το κόστος του δανεισμού τους είναι πλέον σχεδόν μηδενικό και έχει πολύ μικρή διαφορά από εκείνο της Γερμανίας. Ο λόγος για τις δύο χώρες της Ιβηρικής, την Ισπανία και την Πορτογαλία, που κυριολεκτικά έφθασαν στα πρόθυρα πτώχευσης μόλις πριν από επτά χρόνια, όταν οι αποδόσεις που ζητούσαν οι επενδυτές για να αγοράσουν τα δεκαετή ομόλογά τους είχαν αγγίξει το 8% και το 18% αντιστοίχως.
Ο μηδενισμός του κόστους δανεισμού Ισπανίας και Πορτογαλίας αντανακλά ως έναν βαθμό την αξιοσημείωτη βελτίωση στα δημόσια οικονομικά των δύο χωρών. Παράλληλα, όμως, αντανακλά το νέο τοπίο που έχει διαμορφωθεί στις αγορές ομολόγων εξαιτίας σειράς ετερόκλητων παραγόντων. Και μολονότι η χώρα μας αποτελεί διαφορετική περίπτωση, οι παράγοντες αυτοί έχουν σε μεγάλο βαθμό συμπαρασύρει όλα τα ομόλογα της Ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών. Ετσι, οι αποδόσεις των ελληνικών δεκαετών ομολόγων κυμαίνονταν χθες σε επίπεδα κοντά στο 2,03% και δεν θυμίζουν σε τίποτε τα ιλιγγιώδη ύψη τους, όταν η Ελλάδα κινδύνευε να βρεθεί εκτός Ευρωζώνης.
Η κρίση χρέους της Ευρωζώνης ανήκει στο παρελθόν και έχει προηγηθεί το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ που στήριξε καθοριστικά τις χειμαζόμενες από την υπερχρέωση χώρες. Παράλληλα, όμως, αναμένεται νέο ανάλογό του τον Σεπτέμβριο που, όπως άφησε να εννοηθεί τον Ιούλιο ο απερχόμενος πρόεδρος Μάριο Ντράγκι και όπως επιβεβαίωσε την περασμένη εβδομάδα ο Ολι Ρεν, μέλος του Δ.Σ. της ΕΚΤ, θα είναι «ισχυρό και με μεγάλο αντίκτυπο».
Οι εκδόσεις κρατικών ομολόγων έχουν φθάσει σε πρωτοφανή επίπεδα και ο μεγάλος όγκος ομολόγων με αρνητικές αποδόσεις εξωθεί τους επενδυτές στην αναζήτηση έστω και ελάχιστων αποδόσεων και την ανάληψη κινδύνου. Στην περίπτωση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας έχει ελαχιστοποιηθεί η απόκλιση ανάμεσα στις αποδόσεις των ομολόγων τους με αυτή των δεκαετών της Γερμανίας, καθώς τον περασμένο μήνα υποχώρησε στο ιστορικό χαμηλό των 60 μονάδων βάσης. Και όμως, η πιστοληπτική ικανότητά τους εξακολουθεί να κρίνεται σαφώς κατώτερη σε σύγκριση με της Γερμανίας: της Ισπανίας βρίσκεται στο Baa1, δηλαδή το χρέος της βρίσκεται τρεις βαθμίδες πάνω από το επίπεδο των «ομολόγων σκουπιδιών», ενώ είχε υποβαθμιστεί στο Baa3 το 2012. Οσον αφορά την Πορτογαλία, βρίσκεται στο Baa3, δηλαδή στη χαμηλότερη βαθμίδα επένδυσης, ενώ είχε υποβαθμιστεί στο επίπεδο των «ομολόγων σκουπιδιών». Κι αυτό γιατί οι δύο χώρες εξακολουθούν να έχουν υψηλά επίπεδα χρέους, που συνεπάγονται και ανάλογο ρίσκο για τους επενδυτές: το χρέος της Ισπανίας ανέρχεται στο 98% του ΑΕΠ της και της Πορτογαλίας στο 126%.
Οι δύο χώρες έχουν, βέβαια, σημειώσει σημαντική πρόοδο στα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από τις κακές εποχές. Παρά τις διάφορες πολιτικές κρίσεις που έχει γνωρίσει, όπως για παράδειγμα οι αποσχιστικές τάσεις της Καταλωνίας το 2017 και η πρόσφατη κυβερνητική κρίση στη Μαδρίτη, οι δύο χώρες έχουν σημειώσει υγιείς ρυθμούς ανάπτυξης. Σε αντίθεση με τη Γερμανία, που βρίσκεται σε στασιμότητα και κινδυνεύει να διολισθήσει σε ύφεση τους τελευταίους 12 μήνες, τον Ιούνιο Ισπανία και Πορτογαλία σημείωσαν ανάπτυξη 2,3% και 1,8% αντιστοίχως. Εχουν, άλλωστε, στηριχθεί σημαντικά από το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ, που αγόραζε τα ομόλογά τους σε περιόδους κρίσης, μειώνοντας έτσι το κόστος του δανεισμού της. Η Πορτογαλία μπόρεσε να παραμείνει στο πρόγραμμα της ΕΚΤ χάρη στον καναδικό οίκο αξιολόγησης DBRS που της έδινε βαθμολογία επένδυσης το 2011, όταν οι τρεις μεγάλοι οίκοι είχαν υποβαθμίσει το χρέος της στο επίπεδο των «ομολόγων σκουπιδιών» και η Λισσαβώνα εξαρτιόταν από τον δανεισμό του ΔΝΤ.
Απειλή «φούσκας»
Οι παράγοντες που έχουν συμπιέσει σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα το κόστος δανεισμού των δύο χωρών της Ιβηρικής έχουν επηρεάσει τα κρατικά ομόλογα πολλών χωρών. Ο όγκος των κρατικών ομολόγων που έχουν σήμερα αρνητικές αποδόσεις ανέρχεται σε 16 τρισ. δολάρια. Και όπως επισημαίνει το Bloomberg, η κατάσταση αυτή όχι μόνον εξωθεί τους επενδυτές στην αναζήτηση αποδόσεων και στην ανάληψη ρίσκου, αλλά εγκυμονεί παράλληλα τον κίνδυνο «φούσκας». «Φοβάμαι πως οι αποδόσεις όλων των ομολόγων οδεύουν προς το μηδέν», σχολίασε μιλώντας στο Bloomberg ο Τζέιμς Ατέι, στέλεχος της Aberdeen Standard Investments, που δεν έχει πλέον καμία έκθεση σε χρέος είτε της Ισπανίας είτε της Πορτογαλίας. Στο μεταξύ, όμως, εντείνεται η ανησυχία για την παγκόσμια οικονομία και για το ενδεχόμενο να διολισθήσει εκ νέου σε ύφεση. Ανήσυχος δηλώνει, άλλωστε, και ο Χόρχε Γκαράγιο, στέλεχος της Societe Generale SA, μολονότι εκτιμά ότι στην υφιστάμενη συγκυρία είναι φυσιολογικό να συμπιέζεται το κόστος δανεισμού των χωρών.