Με τη συμμετοχή ηγετών από 40 χώρες του κόσμου οργανώθηκε χθες στη Βαρσοβία εκδήλωση μνήμης για την 80ή επέτειο της γερμανικής εισβολής, που σηματοδότησε την έναρξη του πιο αιματηρού πολέμου στην ανθρώπινη ιστορία. Η απουσία του Ντόναλντ Τραμπ από την εκδήλωση, οι έντονες αντιθέσεις ανάμεσα στην εθνικιστική πολωνική κυβέρνηση και στην Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως και η ένταση ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και στη Ρωσία στη Βαλτική, ιδιαίτερα ύστερα από την προσάρτηση της Κριμαίας, υπενθυμίζουν στους Ευρωπαίους ότι, οκτώ δεκαετίες μετά, ζουν σε έναν αβέβαιο κόσμο, όπου τα παθήματα μάλλον δεν έγιναν μαθήματα.
Με άρθρο της στην ιστοσελίδα euractiv, η ιστορικός Νατάλια Ναροτσνίκαγια δίνει τη δική της, τυπικά ρωσική ανάγνωση της Ιστορίας. Με λύπη της διαπιστώνει ότι κάποιοι στη σύγχρονη Ευρώπη επιλέγουν να λησμονήσουν τις θυσίες της ΕΣΣΔ στην απελευθέρωση της ηπείρου από τον ναζιστικό ζυγό, αποκαλώντας τη Σοβιετική Ενωση «απολυταρχικό τέρας, χειρότερο από το Γ΄ Ράιχ». Απορρίπτει τις κατηγορίες όσων εμφανίζουν το σύμφωνο μη επίθεσης του 1939 μεταξύ ΕΣΣΔ και ναζιστικής Γερμανίας ως το κύριο αίτιο του πολέμου και στρέφει την προσοχή της στη Συνθήκη του Μονάχου, που υπεγράφη τον Σεπτέμβριο του 1938, ανάμεσα στους Αγγλογάλλους, που εγκατέλειψαν την Τσεχοσλοβακία, και στον Χίτλερ. Η Πολωνία έσπευσε από το 1938 να εκμεταλλευθεί τη Συμφωνία του Μονάχου, προσαρτώντας την περιοχή του Σιετσίν της Σιλεσίας στο πολωνικό έδαφος, για να καταστεί de facto συνένοχος του Χίτλερ στην κατάτμηση της Τσεχοσλοβακίας. Οι ναζί πίστευαν ότι μια άτυπη συμμαχία με την Πολωνία θα νομιμοποιούσε τις επεκτατικές βλέψεις τους. Η Βαρσοβία, από τη μεριά της, καθοδηγούμενη από ψευδαισθήσεις χάρη στην υπογραφή συμφώνου μη επίθεσης με το Βερολίνο το 1934, δεν συνειδητοποίησε ότι η προσέγγιση με τους ναζί ήταν καιροσκοπική.
Η επιχείρηση «Βάις», που εξαπέλυσε το γερμανικό επιτελείο την 1η Σεπτεμβρίου 1939, αποσκοπούσε στην επίλυση της κρίσης του Ντάντσιγκ και στην επανένωση της Γερμανίας με τον θύλακο της Ανατολικής Πρωσίας. Την ίδια στιγμή, η εξαφάνιση της Πολωνίας ως έθνους επρόκειτο να συνοδευθεί με γενοκτονία των «φυλετικά ανεπιθύμητων» στοιχείων και με αδυσώπητη λαφυραγώγηση του πλούτου της χώρας. Το «ξεπούλημα» του Μονάχου έπεισε, τέλος, την ΕΣΣΔ ότι οι προσπάθειές της λίγους μήνες νωρίτερα για σύναψη συλλογικού μετώπου κοινής ασφάλειας και αμυντικής συνεργασίας με τη Γαλλία και τη Βρετανία δεν επρόκειτο να καρποφορήσουν και οδηγήθηκε στη σύναψη του κυνικού συμφώνου μη επίθεσης μεταξύ Βερολίνου και Μόσχας το 1939. Βεβαίως, τα πολιτικά σφάλματα του σταλινικού καθεστώτος, που αποψίλωσε κυριολεκτικά τα αξιότερα στελέχη του Κόκκινου Στρατού στις εκκαθαρίσεις του 1938, έπαιξαν κι αυτά τον ρόλο τους στο να ανοίξει ο δρόμος στη ναζιστική επεκτατικότητα.
Το βέβαιο είναι ότι η φετινή επέτειος υποχρεώνει σε βαθιά ενδοσκόπηση τις πολιτικές ηγεσίες Ανατολής και Δύσης, καθώς οι παλιοί δαίμονες των εθνικισμών αφυπνίζονται σε όλο τον κόσμο, από την Αμερική του Τραμπ και τη Βραζιλία του Μπολσονάρο μέχρι την Τουρκία του Ερντογάν και την Ινδία του Μόντι. Δυστυχώς, η Ευρώπη δεν αποτελεί την εξαίρεση.
