Θα μπορούσαν οι συγκεντρώσεις αερίων ρύπων στην ατμόσφαιρα να σηματοδοτούν κοινωνικοοικονομικές διεργασίες και τάσεις; Βεβαίως, καθώς οι ρύποι αυτοί προέρχονται κυρίως από την οικονομική και άλλη δραστηριότητα των ανθρώπινων κοινωνιών, ενώ ταυτόχρονα η συγκέντρωση των δραστηριοτήτων σε μεγάλα αστικά συμπλέγματα (μεγα-πόλεις) δημιουργούν μεγέθη συγκεντρώσεων που μπορούν να καταγραφούν δορυφορικά.
Σε αυτές τις δυνατότητες στηρίχθηκε μια πρωτότυπη εργασία του δρα Αριστείδη Γεωργούλια, μεταδιδακτορικού ερευνητή στον τομέα Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας του ΑΠΘ, και των συνεργατών του από το Βασιλικό Μετεωρολογικό Ινστιτούτο της Ολλανδίας (ΚΝΜΙ), η οποία μελέτησε τις μεταβολές στις συγκεντρώσεις του διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ2) για 21 χρόνια (Απρίλιος 1996 – Σεπτέμβριος 2017) σε παγκόσμια κλίμακα και τις συσχέτισε με οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις, αλλά και με την αποτελεσματικότητα των περιβαλλοντικών πολιτικών. Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό «Atmospheric Chemistry and Physics», έρχεται να υπογραμμίσει όχι μόνο το ανθρωπογενές της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, αλλά και τη στενή συνάρτησή της με το επικρατούν κοινωνικοοικονομικό μοντέλο.
Οι ερευνητές στηρίχθηκαν στα στοιχεία παρατηρήσεων από μια σειρά περιβαλλοντικών δορυφόρων. Γιατί το διοξείδιο του αζώτου; «Γιατί αποτελεί έναν από τους κύριους ανθρωπογενείς αέριους ρύπους που συναντούμε στην ατμόσφαιρα. Οι βασικές πηγές του είναι οι μεταφορές, η βιομηχανία, η οικιακή θέρμανση, οι μονάδες παραγωγής ενέργειας και τα χυτήρια, ενώ έχει αρνητική επίδραση στην ανθρώπινη υγεία, όντας τοξικό σε μεγάλες συγκεντρώσεις», λέει στην «Κ» ο δρ Αριστείδης Γεωργούλιας.
Ετος κατά το οποίο παρατηρήθηκε μεταβολή των τάσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (διοξείδιο του αζώτου) σε διάφορες χώρες ανά τον πλανήτη.
«Γενικά παρατηρείται μείωση των συγκεντρώσεων ΝΟ2 στην τροπόσφαιρα τις τελευταίες δύο δεκαετίες πάνω από τις βιομηχανοποιημένες και πυκνοκατοικημένες περιοχές του δυτικού κόσμου: μείωση της τάξεως του 49% στις ΗΠΑ, στην Ολλανδία και στο Ηνωμένο Βασίλειο, 36% στην Ιταλία και την Ιαπωνία, 32% στη Γερμανία και τη Γαλλία. Αντίθετα, αυξάνεται 160% στην Κίνα και 33% στην Ινδία», σημειώνει ο δρ Γεωργούλιας. Αλλά αυτή η γενική εικόνα δεν μας δίνει την πολυπλοκότητα των τάσεων. «Η χρήση γραμμικών τάσεων για να περιγράψουμε τη διακύμανση του τροποσφαιρικού ΝΟ2 μέσα στον χρόνο είναι προβληματική, καθώς οι συγκεντρώσεις του επηρεάζονται άμεσα από τις κοινωνικοοικονομικές μεταβολές (π.χ. περιβαλλοντικές νομοθεσίες, οικονομική κρίση, πόλεμοι κ.ά.), οδηγώντας σε βραχυπρόθεσμες μεταβολές, ακόμη και σε αναστροφή των τάσεων. Πράγματι, με την εφαρμογή μιας πρωτοπόρου στατιστικής μεθόδου, παρατηρήθηκε ότι οι τάσεις του τροποσφαιρικού ΝΟ2 παρουσίασαν αναστροφή (από αύξηση σε μείωση ή το αντίθετο) σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, οι οποίες μάλιστα συνέπιπταν χρονικά με μεγάλες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που συνέβησαν σε αυτές τις περιοχές τις τελευταίες δύο δεκαετίες», εξηγεί ο δρ Γεωργούλιας. Οπως αναφέρεται στη μελέτη, η Κίνα παρουσίασε αναστροφή, από τάση αύξησης, σε μείωση του ΝΟ2 το 2011, έτος που εφαρμόστηκαν μια σειρά περιβαλλοντικών νόμων. Στην Ισπανία, η αναστροφή τάσεων (επίσης από ανάπτυξη σε μείωση) το 2006 μπορεί να αποδοθεί στην αυστηροποίηση των περιβαλλοντικών όρων και στον έλεγχο των εκπομπών ρύπων. Η Ιρλανδία παρουσίασε μια αναστροφή το 2008, που συμπίπτει με το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η οποία οδήγησε σε μείωση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος (ΑΕΠ) της χώρας κατά 18% την περίοδο 2008-2012.
Από την άλλη πλευρά, στη Ρωσία παρατηρήθηκε αναστροφή από τάσεις μείωσης σε τάσεις αύξησης των συγκεντρώσεων το 2000, γεγονός που συνδέεται με τη ραγδαία οικονομική μεγέθυνση από το 1999 και μετά (το ΑΕΠ της αυξήθηκε κατά δέκα φορές την περίοδο 1999-2013). Η αύξηση των εκπομπών μετά το 2009 στη Βραζιλία συνδέεται με την προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2016. Η Συρία και το Ιράκ βίωσαν μια αναστροφή τάσεων από θετικές σε αρνητικές (μείωση εκπομπών) το 2012, προφανώς ως αποτέλεσμα των τεράστιων καταστροφών που προκάλεσε ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, που ξέσπασε το 2011.
Στην Ελλάδα καταγράφεται μια στατιστικά ασήμαντη άνοδος των συγκεντρώσεων το 2010, μετά την απότομη μείωση που παρατηρήθηκε τα πρώτα χρόνια της κρίσης. Στο Λος Αντζελες των ΗΠΑ παρατηρήθηκε το 2000 μια αντιστροφή, από αύξηση σε μείωση, η οποία μπορεί να αποδοθεί στη συνδυασμένη επίδραση αποτελεσματικών μέτρων ελέγχου των εκπομπών στην Καλιφόρνια (ειδικά μετά τα τέλη της δεκαετίας του 1990 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000) και στις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008.
Για περισσότερες λεπτομέρειες, https://doi.org/10.5194/acp-19 6269-2019, 2019.