JOSEPH E. STIGLITZ
People, Power and Profits
εκδ. Allen Lane, 2019, σελ. 371
Ο Τζόζεφ Στίγκλιτζ, νομπελίστας Οικονομικών το 2001, έχει αφήσει το στίγμα του στον χώρο των νεοκεϊνσιανών οικονομικών την τελευταία εικοσαετία με βιβλία, άρθρα και άλλες δημόσιες παρεμβάσεις του στην Αμερική και στο εξωτερικό, ασκώντας κεντροαριστερή κριτική στον τρόπο διαχείρισης της παγκοσμιοποίησης, της χρηματοπιστωτικής απληστίας, της τεχνολογικής έκρηξης, της διευρυνόμενης εισοδηματικής ανισότητας, αλλά και της κρίσης στην Ευρωζώνη. Το νέο βιβλίο του αποτελεί ένα μανιφέστο υπέρ του «προοδευτικού καπιταλισμού» για να εξουδετερωθούν οι αρνητικές συνέπειες του «φονταμενταλισμού της αγοράς» και να αντιμετωπισθεί η λαϊκή δυσαρέσκεια, καθώς στη νέα οικονομία του 21ου αιώνα μεγάλα τμήματα του πληθυσμού παρέμειναν αβοήθητα στο περιθώριο, χωρίς να μπορούν να γευθούν τους καρπούς της ευημερίας.
To εξώφυλλο του βιβλίου του Αμερικανού νομπελίστα οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτζ.
Ο συγγραφέας επισημαίνει τους κινδύνους από τη συγκέντρωση πλούτου και πολιτικής δύναμης από λίγες επιχειρήσεις σε κλάδους της οικονομίας όπως ο χρηματοπιστωτικός και της υψηλής τεχνολογίας. Το κλειδί για τον Στίγκλιτζ είναι να θέσουμε τις αγορές στην υπηρεσία της κοινωνίας δαμάζοντας τις καταχρήσεις και τις υπερβολές τους, ώστε να λειτουργούν προς όφελος όλων και όχι των ολίγων. Ετσι μπορεί να ξαναγίνει εφικτό για τους περισσότερους το όνειρο μιας αξιοπρεπούς ζωής της μεσαίας τάξης, όπως στις τρεις δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο όρος «προοδευτικός καπιταλισμός» δεν είναι οξύμωρο σχήμα, κατά τον συγγραφέα. Παρότι η ανεργία στην Αμερική έχει πέσει σήμερα στο χαμηλότερο επίπεδο από τη δεκαετία του ’60, 90% των πολιτών βλέπουν τα εισοδήματά τους να παραμένουν στάσιμα και τη χώρα τους να καταγράφει τη μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα από όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες. Η οπισθοδρόμηση ξεκίνησε από την εποχή Ρέιγκαν στη δεκαετία του ’80, όταν εφαρμόσθηκαν πολιτικές που διεύρυναν τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, για να φτάσουμε σήμερα σε εξασθένιση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας και του ρυθμιστικού πλαισίου, μεγαλύτερη συγκέντρωση πλούτου και δύναμης στα χέρια ολίγων και διαδεδομένο τον φόβο στους πολίτες ότι είναι ανίσχυροι να βελτιώσουν τη μοίρα τους, με αποτέλεσμα να στρέφονται στους δημαγωγούς.
Τον Στίγκλιτζ τον απασχολούν πώς θα σπάσει ο φαύλος κύκλος της οικονομικής ανισότητας, που οδηγεί σε πολιτική ανισότητα, η οποία, με τη σειρά της, επιδεινώνει την οικονομική ανισότητα, πώς θα αυξηθεί ο πλούτος και πώς θα διανεμηθεί προς όφελος της μεσαίας τάξης, πώς θα βελτιωθεί η λειτουργία των αγορών για να συμβάλει στη γενική ευημερία και όχι μόνο του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού. Προβλέπει ότι όπως απέτυχε η οικονομική πολιτική Ρέιγκαν, έτσι είναι καταδικασμένη και η οικονομική πολιτική Τραμπ, καθώς βασίζεται σε χαμηλότερους φόρους για τους πλουσίους, στην περιβαλλοντική και χρηματοπιστωτική απορρύθμιση, στον νατιβισμό και στον προστατευτισμό. Επισημαίνει ότι η οικονομία στον 21ου αιώνα είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του περασμένου αιώνα και ο διαρθρωτικός μετασχηματισμός της δεν μπορεί να αφεθεί στις αγορές, αλλά θα προέλθει από την παρέμβαση του κράτους, «καθώς είμαστε πιο αλληλεξαρτημένοι, πιο εκτεθειμένοι σε κινδύνους που απαιτούν συλλογική δράση σε παγκόσμιο επίπεδο». Ανησυχώντας για τις επιπτώσεις στην αγορά εργασίας από τις τεχνολογικές αλλαγές της αυτοματοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης, θεωρεί επιβεβλημένο να αλλάξουν οι κανόνες του παιχνιδιού, ώστε να βοηθηθεί ο εργάτης στην αναγκαία προσαρμογή, για να μην αισθάνεται απόκληρος. Στον «προοδευτικό καπιταλισμό» του, το δίχτυ κοινωνικής προστασίας χρειάζεται ενίσχυση, αλλά σημαντικότερη θεωρεί την προσφορά αξιοπρεπών θέσεων εργασίας, όπως ζωτικής σημασίας είναι η κρατική επένδυση στη βασική έρευνα και τις επιστήμες, που μαζί με τους θεσμούς του κράτους δικαίου εγγυώνται την άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Στο νέο κοινωνικό συμβόλαιό του προτεραιότητα έχουν η προστασία του περιβάλλοντος, ο περιορισμός της επιρροής του χρήματος στην πολιτική, η προοδευτική και δίκαιη φορολογία, η θωράκιση των δημοκρατικών θεσμών, η προστασία του υγιούς ανταγωνισμού από την καταχρηστική εκμετάλλευση, η μέριμνα για το πώς θα ξαναγίνει η ζωή της μεσαίας τάξης προσβάσιμη στους περισσότερους.
Οι αγορές και το κράτος
Το βιβλίο προσφέρει μια εναλλακτική ατζέντα, όπου οι καρποί της προόδου θα μοιράζονται με δικαιοσύνη σε όλους. Πιστεύει ότι πολλά προβλήματα, από τη μόλυνση του περιβάλλοντος μέχρι τη χρηματοπιστωτική αστάθεια και την οικονομική ανισότητα, πηγάζουν από τις ανεξέλεγκτες αγορές, από τις οποίες δεν μπορούμε να προσδοκούμε αποτελεσματικές λύσεις. Αντιθέτως, το κράτος μπορεί να σώσει τον καπιταλισμό από τις εγγενείς αδυναμίες και καταχρήσεις του.
Η μείωση της ανισότητας δεν είναι μόνο ζήτημα ηθικής, αλλά επιβίωσης της ίδιας της δημοκρατίας, γράφει με πάθος. Ενώ η προοδευτική ατζέντα του θα φαινόταν οικεία στην Ευρώπη, στην Αμερική θα απορριφθεί ασυζητητί από τους ζηλωτές της ελεύθερης αγοράς, που επισείουν το φόβητρο του σοσιαλισμού. Είναι όμως σίγουρο ότι θα απασχολήσει ιδιαίτερα τους Δημοκρατικούς υποψηφίους στις προεδρικές εκλογές του 2020 στην προσπάθεια τους να επανακτήσουν την εμπιστοσύνη των παραμελημένων ψηφοφόρων τους, που γοητεύθηκαν από τις σειρήνες του λαϊκισμού το 2016.
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε ως προϊστάμενος του γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.