Στην πατρίδα του ήταν για όλους εχθρός. Για τους Ταλιμπάν, ο 23χρονος Αφγανός ήταν ένας άπιστος συνεργάτης των δυτικών δυνάμεων, την ίδια στιγμή που οι κρατικές αρχές τον θεωρούσαν κατάσκοπο των τρομοκρατών. Παρά τις ουλές από τα βασανιστήρια στο σώμα του, η διήγησή του δεν έπεισε τον χειριστή ασύλου, που απέρριψε σε πρώτο βαθμό το αίτημά του για διεθνή προστασία τον Μάιο του 2018. Η υπόθεσή του παραπέμφθηκε τον Μάρτιο του 2019 σε ειδική επιτροπή της Αρχής Προσφυγών. Ο νεαρός διεκδικούσε μια δεύτερη ευκαιρία.
Τα μέλη της επιτροπής, δύο διοικητικοί δικαστές και ένας νομικός που υποδεικνύεται από την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, διάβασαν ξανά τον μακρύ κατάλογο των δεινών που υπέστη στη χώρα του ο Αφγανός. Εργαζόταν ως συγκολλητής σε εταιρεία δυτικών συμφερόντων, η οποία προμήθευε με κοντέινερ αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις και καταυλισμούς στο Αφγανιστάν. Επιστρέφοντας από τη δουλειά του μια μέρα, απήχθη μαζί με συναδέλφους του από ένοπλους μασκοφόρους. Τον οδήγησαν σε κρησφύγετο των Ταλιμπάν και τον απομόνωσαν σε ένα δωμάτιο χωρίς φυσικό φως για τουλάχιστον 11 ημέρες. Ο βασανιστής που τον ανέκρινε τον ρωτούσε γιατί δούλευε για τους Αμερικανούς. Τον χτυπούσαν με γροθιές και κλωτσιές, τον μαστίγωσαν με καλώδιο και τρύπησαν με λόγχη πολλά σημεία του σώματός του. Του έκαναν φάλαγγα στα πόδια. Τον έδεναν σε μια καρέκλα, την αναποδογύριζαν και τον χτυπούσαν στις πατούσες. Ακόμη και τώρα, έχει δυσκολία στο περπάτημα.
Χρειάστηκε η παρέμβαση των γηραιότερων του χωριού του για να μην εκτελεστεί από τους Ταλιμπάν και να γλιτώσει. Τον σημάδεψαν στο σώμα με καυτό σίδερο και πήραν τα δακτυλικά του αποτυπώματα. Ηταν ο μόνος που αφέθηκε ελεύθερος από τους συναδέλφους του, γι’ αυτό και οι αφγανικές αρχές τον αναζήτησαν ως ύποπτο για κατασκοπεία. Διωκόμενος από όλους. Στην Ελλάδα, η μη κυβερνητική οργάνωση ΜΕΤΑδραση τον αναγνώρισε ως θύμα βασανιστηρίων. Και πριν από λίγους μήνες η Αρχή Προσφυγών έκανε δεκτό το αίτημά του για άσυλο σε δεύτερο βαθμό.
Οι αποφάσεις
Σύμφωνα με στοιχεία που έχει στη διάθεσή της η «Κ», από τις 21/7/2016 έως τις 30/6/2019 έχουν δημοσιευθεί 24.361 αποφάσεις των τριμελών ανεξάρτητων επιτροπών της Αρχής Προσφυγών και εκκρεμούν 13.987. Η συχνότητα απόδοσης ασύλου είναι πολύ μικρή. Μόλις το 2,27% από τις αποφάσεις που έχουν εκδοθεί μέχρι το τέλος του 2018 δίνει προσφυγικό καθεστώς και το 1,21% επικουρική προστασία (δικαίωμα παραμονής στη χώρα για τρία χρόνια, κοινωνική ασφάλιση, δυνατότητα πρόσβασης στην παιδεία και στην αγορά εργασίας).
Το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Αμυνας προσανατολίζεται στην κατάργηση του δεύτερου βαθμού εξέτασης προσφυγών σε διοικητικό επίπεδο, ώστε να προσφεύγουν οι αιτούντες απευθείας στα δικαστήρια. Σε ανακοίνωσή του το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη ανέφερε ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ δημιούργησε ένα παράλογο νομικό κατασκεύασμα, το οποίο οδηγεί σε ανακύκλωση αιτήσεων ασύλου εις το διηνεκές». Ωστόσο, νομικοί και μη κυβερνητικές οργανώσεις επισημαίνουν τη χρησιμότητα των ανεξάρτητων επιτροπών.
Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες θεωρεί ότι ενδεχόμενη κατάργηση του δεύτερου βαθμού θα γεννούσε ένδικες διαφορές «που θα οδηγούσαν σε νέες καθυστερήσεις στη διαδικασία ασύλου». «Το ευρωπαϊκό δίκαιο απαιτεί πλήρη και από την αρχή επανέλεγχο των υποθέσεων τόσο ως προς το νομικό τους σκέλος όσο και προς την ουσία. Κάτι τέτοιο δύσκολα μπορεί να διασφαλιστεί με μια «παραδοσιακή» δικαστική διαδικασία. Ασφαλώς, μπορούν να αναζητηθούν εναλλακτικά μοντέλα ή να γίνουν βελτιώσεις. Το να συζητάει όμως κανείς για το άσυλο λες και όλα τα προβλήματα θα λυθούν με την κατάργηση των επιτροπών είναι αποπροσανατολιστικό», λέει στην «Κ» ο δικηγόρος Στάθης Πουλαράκης, που χειρίζεται σχετικές υποθέσεις.
Το σκεπτικό
Η «Κ» μελέτησε 12 αποφάσεις δεύτερου βαθμού που απέδωσαν άσυλο ή επικουρική προστασία στους αιτούντες, τα τελευταία δύο χρόνια. Σε αυτές φαίνονται οι πολύπλοκες ιστορίες διωκόμενων ανθρώπων, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο μελετούν, σκέφτονται και αποφασίζουν τα μέλη των τριμελών επιτροπών.
Τα ονόματα των συγκεκριμένων αιτούντων δεν δημοσιοποιούνται από την «Κ» για την προστασία τους. Ανάμεσά τους βρίσκεται ένας Ιρανός που ασπάστηκε τον χριστιανισμό και εγκατέλειψε την πατρίδα του. Σύμφωνα με την επιτροπή που εξέτασε την υπόθεσή του, οποιαδήποτε μεταστροφή από την κυρίαρχη θρησκεία θα μπορούσε να θεωρηθεί στο Ιράν αποστασία από το Ισλάμ και να οδηγήσει σε θανατική ποινή (ακόμη κι αν αυτό δεν προβλέπεται από τον κυρίαρχο ποινικό κώδικα). Ξεχωρίζει επίσης η ιστορία ενός Αιθίοπα, μέλους κυβερνητικού κομματικού συνασπισμού, ο οποίος εξέφρασε την αντίθεσή του στις μαζικές συλλήψεις διαδηλωτών στην πατρίδα του και γι’ αυτό τον λόγο υπέστη διώξεις και ανακρίθηκε από κομματικά στελέχη για την αφοσίωσή του.
Ακόμη, ένας νεαρός μουσικός από το Κονγκό, που έλαβε άσυλο σε δεύτερο βαθμό, είχε απαχθεί, ξυλοκοπηθεί και κακοποιηθεί σεξουαλικά στη χώρα του όταν αρνήθηκε να τραγουδήσει για πολιτικούς σκοπούς. «Ενας με μαχαίρωσε στο στέρνο. Αλλος είχε όπλο και με χτύπησε με τη χειρολαβή στο στόμα και έσπασε τα δόντια μου. Εχω σημάδια όπως με βλέπετε», είχε πει σε μία από τις συνεντεύξεις τους στους χειριστές του αιτήματός του στην Ελλάδα.
Σε δεύτερο βαθμό έλαβε άσυλο φέτος το καλοκαίρι και μια γυναίκα από το Ιράν. Οπως ανέφερε η ίδια στο αίτημά της, είχε εξαναγκαστεί σε γάμο από την οικογένειά της στην ηλικία των 21 ετών. Ο σύζυγός της τη χτυπούσε ακόμη και κατά την περίοδο της κύησης. Οι γονείς της, όμως, την πίεζαν να μην τον εγκαταλείψει. Δεν μπορούσε να καταγγείλει την ενδοοικογενειακή βία, καθώς στο Ιράν απαιτείται η παρουσία δύο ενήλικων ανδρών ως μαρτύρων για να αποδειχθεί το συμβάν. Αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει, ώσπου βρήκε στήριγμα σε μια εξωσυζυγική σχέση.
Οταν το έμαθε ο άνδρας της, την απείλησε ότι θα της ρίξει οξύ στο πρόσωπο. Η Ιρανή εγκατέλειψε τη χώρα και έφτασε στην Ελλάδα, ενώ ο σύζυγός της την κατήγγειλε στις Αρχές για μοιχεία, αδίκημα που τιμωρείται με μαστίγωση, ακόμη και λιθοβολισμό. Για να αποδείξει τους ισχυρισμούς της, η Ιρανή έδειξε μεταξύ άλλων στους χειριστές του αιτήματός της για άσυλο φωτογραφίες από τα τραύματα που της είχε προξενήσει ο σύζυγός της. Η επιτροπή που εξέτασε την προσφυγή της έπρεπε να διαπιστώσει εάν υφίσταται κίνδυνος δίωξης της γυναίκας στην πατρίδα της. Εκρινε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις καθοριστικό στοιχείο μπορεί να είναι και το φύλο του αιτούντος.
Αντιπαραβολή
Οι επιτροπές της Αρχής Προσφυγών εξετάζουν ανά περίπτωση τη συνοχή και το περιεχόμενο των ισχυρισμών κάθε αιτούντος σε συνάρτηση με την ηλικία του, τη χώρα καταγωγής, το εκπαιδευτικό υπόβαθρο. Ψάχνουν για κενά στη διήγηση και αντιπαραβάλλουν κάθε ιστορία με διαθέσιμες πληροφορίες. Πέρα από τις διεθνείς συμβάσεις, μπορεί να συμβουλεύονται δημοσιεύματα ξένων εφημερίδων, το World Factbook της CIA, το σύνταγμα της υπό εξέταση χώρας, σχετικές εκθέσεις υπουργείων Εξωτερικών ευρωπαϊκών κρατών, αλλά και μη κυβερνητικών οργανισμών, όπως της Διεθνούς Αμνηστίας.
Στις υποθέσεις που έχουν εξεταστεί από τον Ιούλιο του 2016 μέχρι το τέλος του 2018 το 3,8% παραπέμφθηκε στον υπουργό Εσωτερικών για να κριθεί εάν συντρέχουν οι λόγοι απόδοσης ανθρωπιστικού καθεστώτος. Αυτό συνέβη και με έναν Ιρανό ξυλουργό, ο οποίος ισχυριζόταν ότι είχαν τοποθετηθεί κοριοί στο σπίτι του γιατί τον θεωρούσαν οι Αρχές της χώρας του εχθρό του Ισλάμ. Οπως αποδείχθηκε από εξέτασή του σε ψυχίατρο στην Ελλάδα ο αιτών πάσχει από παρανοειδή σχιζοφρένεια. Κρίθηκε και σε δεύτερο βαθμό ότι δεν αντιμετωπίζει εύλογη πιθανότητα δίωξης και γι’ αυτό δεν μπορεί να αναγνωριστεί ως πρόσφυγας.