Οταν η Ελλάδα ηττήθηκε… νικώντας

Οταν η Ελλάδα ηττήθηκε… νικώντας

5' 30" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Γ. ΜΙΚΡΟΥΔΗΣ

1919, Το μετέωρο βήμα στη Μικρασία

εκδ. Νεφέλη (με τη βιβλιογραφία και τους χάρτες), σελ. 468

Η άφιξη και εγκατάσταση 1.200.000 και πλέον προσφύγων σε συνολικό πληθυσμό 6.200.000 μετά την εθνική τραγωδία του αιώνα αποτέλεσε πραγματικό σοκ για τους Ελλαδίτες, ψυχολογικό, πολιτιστικό, κυρίως οικονομικό· η χώρα δεν είχε έως τότε αντιμετωπίσει τις συνέπειες μιας ήττας με εδαφικές απώλειες και μάζες ξεριζωμένων. Πώς τους υποδέχθηκαν οι ντόπιοι; «Δεν υπήρξε συμπάθεια, δεν υπήρξε απάθεια, υπήρξε αντιπάθεια. Το θυμούμαι και ανατριχιάζω» θα στοχαστεί χρόνια μετά, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Μα και οι Μικρασιάτες υπό τον ζυγό των δεινών τους, έπρεπε να αναστήσουν εαυτούς σε τόπο που ουδεμία σχέση έφερε με το φιλοτεχνημένο νοερά πορτρέτο του εθνικού μύθου. Η σταδιακή λειτουργική μετά βασάνων συγχώνευσή τους στο «όμαιμον» έδωσε έμπνευση στον μετριοπαθή Κωνσταντίνο Δεμερτζή, πρωθυπουργό «οικουμενικής» κυβέρνησης το 1926, να βαπτίσει τη νεοπαγή δημοκρατία «προσφυγική δικτατορία», ενώ οι πιο ελευθερόστομοι τη χλεύασαν σαν «Ογλουκρατία» από το «-ογλου», συνήθη κατάληξη επιθέτων των αδελφών ξενόφερτων. Φυσικό επόμενο ο Μπογιατζόγλου να εξωθηθεί να γίνει Βογιατζής, ο Παπάζογλου Παπαδόπουλος  ή πιο ριζοσπαστικά ο Εκμετσίογλου συστηνόταν πια ως Ψωμιάδης, ο Ασλάνογλου έγινε Λεοντίδης, ο Καράογλου –τι άλλο;– Μαυρίδης. Στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου ο διαχωρισμός ντόπιοι-πρόσφυγες αποτέλεσε μείζον πολιτικό και κοινωνικό χαρακτηριστικό, μια αντίθεση που άγγιζε ενίοτε τα όρια του φυλετικού μίσους.

Ο μίτος της μεστής και επίπονης ερευνητικής αποστολής του συγγραφέα εκκινεί από πολύ παλιά με περιοδολόγηση στη Μικρά Ασία (Ελάσσων Ασία) της  αρχαιότητας και την πυκνή παρουσία ελληνικού στοιχείου, έως τη διάσπαση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και το Βυζάντιο, τους Σελτζούκους και τη διάδοχη κατάσταση κυριαρχίας του οθωμανικού σουλτανάτου, ενός εθνοθρησκευτικού παζλ απλωμένου σε αχανή γεωγραφικό χώρο. Η Ελλάδα, φθάνοντας στους δύο νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους, διευρύνει την έκτασή της κατά 93% και ενισχύεται πληθυσμιακά κατά 77%. Επεται ο Μεγάλος Πόλεμος και δεν αργεί να ξεσπάσει ο διχασμός με συνεχή –και αιματηρά– επεισόδια ακήρυχτου εμφυλίου. Βενιζελικοί εναντίον Κωνσταντινικών και τανάπαλιν. Τελικώς, η Ελλάδα (Ιούνιος 1917) συστρατεύεται με την Αντάντ, ο βασιλιάς απομακρύνεται, η χώρα βρίσκεται στο πλευρό των νικητών υπό την ηγεσία Βενιζέλου.

Ωρα «ανταμοιβής». Σμύρνη. Στις 2/15 Μαΐου 1919, από τα πολεμικά πλοία «Αβέρωφ», «Ατρόμητος», «Λεωνίδας» και το επιβατηγό «Πατρίς» αποβιβάζονται υπό τις ευλογίες του μητροπολίτη Χρυσοστόμου και εν μέσω λαοπλημμύρας τα ελληνικά στρατεύματα. Εθνικό γιορτάσι, ύψιστη γαλανόλευκη δικαίωση. Οι Ελληνες της πόλης (ένα μωσαϊκό εθνοτήτων) υπερτερούσαν αριθμητικά –και όχι μόνον– από τους κατοίκους της Αθήνας. Αίφνης ένας πυροβολισμός, το βόλι βρίσκει δικό μας σημαιοφόρο. Ακολούθησαν καταιγιστικά πυρά Ελλήνων, καθώς όλοι πίστεψαν ότι Τούρκοι ένστολοι άνοιξαν πυρ από τους στρατώνες. Ακολούθησε μάχη, περίπου 300-400 Τούρκοι νεκροί έναντι 100 Ελλήνων, ακραία στοιχεία και πλιατσικολόγοι βρήκαν ευκαιρία να λεηλατήσουν τουρκικά μαγαζιά και σπίτια. Τούρκοι πολίτες ανταπαντούσαν με όπλα. Το τζίνι μόλις είχε δραπετεύσει από το λυχνάρι. Οι ελληνικές δυνάμεις προελαύνουν αιτούμενες συμμαχικό διαβατήριο να επιχειρούν και εκτός συμφωνηθείσας «ζώνης κατοχής» καταδιώκοντας τσέτες. Οι Σύμμαχοι, με πρώτους τους Γάλλους (Κλεμανσώ) άρχισαν να κακοβλέπουν τις εξελίξεις, ενώ παράλληλα στη Θράκη εξελισσόταν άλλο σύνθετο πολιτικοστρατιωτικό παζλ. Πολλά τα ανοιχτά μέτωπα, με το φάντασμα του ημέτερου διχασμού πάντα εν ενεργεία.

Ο χρόνος πυκνός, οι εξελίξεις ραγδαίες. Ο Βενιζέλος ηττάται στις εκλογές, ο Κωνσταντίνος τον Δεκέμβριο του 1920 επανακάμπτει στον θρόνο. Με ξεχωριστή λαμπρότητα εορτάζεται την 25η Μαρτίου 1921 η εκατοστή επέτειος από την έναρξη της Επανάστασης. Η Ελλάδα κατέχει μόνο στη Μικρά Ασία έκταση σχεδόν ίση με αυτήν της χώρας το 1912.

Οταν η Ελλάδα ηττήθηκε… νικώντας-1

Ο Ανρί – Πολ Μπουασονά (δεξιά) στο Μέτωπο. Μαζί με τον πατέρα του Φρεντ και τον αδελφό του Εντμόν, υπήρξαν διαπρεπείς ελληνολάτρες φωτογράφοι. ΑΡΧΕΙΟ ΚΕΝΤΡΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Προς την Αγκυρα…

Νίκες και προέλαση προς Αφιόν Καραχισάρ και Εσκί Σεχίρ. Υστερα από εξοντωτική πορεία στην Αλμυρά Ερημο, οι ελληνικές δυνάμεις πέρασαν τον Σαγγάριο φθάνοντας 60 χλμ. από την Αγκυρα. Ηταν το αποκορύφωμα των προσδοκιών και μαζί η αρχή του τέλους. Η ζέστη που έκοβε την ανάσα, η δίψα, η έλλειψη εφεδρειών, τα τρόφιμα-ψίχουλα σήμαναν υποχώρηση. «Οίκαδε» μεν αλλά πώς… Ο ελληνικός στρατός είχε ηττηθεί νικών. Νωρίτερα οι Σύμμαχοι κήρυτταν αυστηρή ουδετερότητα έναντι των εμπολέμων, ενώ ο εναγκαλισμός του κεμαλικού καθεστώτος με τη νεοπαγή σοβιετική κυβέρνηση πρόσφερε στην τουρκική πλευρά χρήμα, οπλισμό και έμψυχη ενίσχυση Ρώσων μουσουλμάνων αξιωματικών, άριστων ιππέων. Τον Μάρτιο του 1922 οι Σύμμαχοι προτείνουν απόσυρση της Ελλάδας από τη Μικρά Ασία και από μέρος της Ανατολικής Θράκης. Το σχέδιο γίνεται στην αρχή αποδεκτό, ναυαγεί στη συνέχεια.

H ανασύνταξη των δυνάμεων του Κεμάλ ήταν αστραπιαία όσο καταιγιστική  υπήρξε και η αντεπίθεσή του. «…Την απαισίαν εικόναν της ακατασχέτου υποχωρήσεως» καταγράφει ο αρχιστράτηγος Χατζηανέστης σε έγγραφο, στα μέσα Αυγούστου. Στις 27 Αυγούστου/9 Σεπτεμβρίου 1922 στις 11 π.μ. εισβάλλουν στη Σμύρνη οι πρώτες τουρκικές δυνάμεις. Οι προπορευόμενοι καθησύχαζαν τον πληθυσμό φωνάζοντας «Korkma, Korkma» (Μη φοβάστε). Ωρες αργότερα και για μέρες όλες οι πύλες της κολάσεως οδηγούσαν στην πολύκλαυστη πόλη.

Στα κεφάλαια του βιβλίου παρατίθενται συνθήκες, ντοκουμέντα, μαρτυρίες με λέξεις αφτιασίδωτες, πτυχές άγνωστες στους μη ειδικούς, η δολιχοδρομία των γεγονότων, τα έργα και οι ημέρες των δύο αντιπάλων και των ξένων δυνάμεων. Συγκλονιστικές εκτός των άλλων οι ιστορίες ανθρώπων-κομπάρσων της Ιστορίας από την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών αλλά και της αιχμαλωσίας.

Το 1931, ο Βενιζέλος μνημονεύοντας απεφάνθη ότι «…η προσπάθεια ημών προς εγκατάστασιν επί της ανατολικής πλευράς του Αιγαίου υπερέβαινε τας δυνάμεις Εθνους μικρού, σπαρασσομένου υπό εμφυλίου πολέμου». Για ένα κλάσμα του χρόνου η μεγαλυνομένη Ελλάς πατούσε σε δύο ηπείρους και βρεχόταν από πέντε θάλασσες. 

Οταν η Ελλάδα ηττήθηκε… νικώντας-2

Το εξώφυλλο του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη.

Είπαν, έγραψαν

«Ο Ε. Βενιζέλος είνε διά την νεωτέραν Ελλάδα Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΩΣ (…) φέρει από φύσεως την σφραγίδα της υπεροχής από τον κοινόν ανθρώπινον τύπον». Εφ. Πατρίς, 27 Μαρτίου 1915.

«Θάττον ή βράδιον η σύφιλις του Βενιζελισμού θα εκδιωχθή πάση θυσία από την Ελλάδα». Εφ. Νέα Ημέρα, 15 Νοεμβρίου 1916.

«Το Εθνος γνωρίζει ότι ουδέποτε υπεσχέθην εις αυτό ανέφικτα πράγματα. (…) Μετεχόντες του παγκοσμίου πολέμου παρά το πλευρόν των δημοκρατικών εθνών (…) θα παραδώσωμεν εις τα τέκνα μας Ελλάδα την οποίαν ωνειρεύθησαν αι παρελθούσαι γενεαί». Ελευθέριος Βενιζέλος, 13 Αυγούστου 1917.

«Οι μουσουλμάνοι υπήκοοι ημών, εκλειπόντος παντελώς του Οθωμανικού Κράτους, έσονται άριστοι και νομιμοφρονέστατοι πολίται». Βενιζέλος προς Κωνσταντίνο Α΄ (επιστολή), 17 Ιανουαρίου 1915.

«Είναι περίεργο πόσο απολίτιστοι είναι οι Τούρκοι. Καιρός είναι να χαθούν άλλη μία φορά από τον κόσμο και να ξαναγυρίσουν στα βάθη της Ασίας, από όπου ήρθαν». Βασιλεύς Κωνσταντίνος στην πριγκίπισσα Πάολα της Σαξονίας (επιστολή), 8 Ιουνίου 1921.

«Μόνον οίκτο μπορεί να αισθανθεί κανείς για το σύνολο του ελληνικού λαού σ’ αυτό το σημείο της Ιστορίας του. (…) Είχε υποστεί για περισσότερο χρόνο από οποιονδήποτε άλλο λαό την ένταση του πολέμου, την επιστράτευση (…) υπήρχαν δύο εχθρικά έθνη στους κόλπους ενός εξαντλημένου κράτους· και ακόμα και κάτω από αυτές τις εξωφρενικές συνθήκες, τα στρατεύματά του διατήρησαν για μακρό χρονικό διάστημα μια αξιοπρόσεκτη πειθαρχία και σταθερότητα». Ουίνστον Τσώρτσιλ (The World Crisis).

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή