«Η Ε.Ε. δεν θα γίνει ποτέ στρατιωτική συμμαχία», είπε η νέα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, κατά την ανακοίνωση των εντολοδόχων αντιπροέδρων και επιτρόπων, που θα αρχίσουν τη θητεία τους τον Νοέμβριο. Επί της αρχής και με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα, η δήλωση της κ. Φον ντερ Λάιεν είναι μάλλον ακριβής. Στη δήλωσή της διαφαίνεται, παράλληλα, μια ιστορική απαισιοδοξία αναντίστοιχη με τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες των τελευταίων 40 ετών.
Επί της ουσίας η κ. Φον ντερ Λάιεν έθεσε τα όρια της Ευρώπης. Μπορεί να είναι μια οικονομική ένωση, ένας χώρος ελεύθερων συναλλαγών και μετακίνησης εργαζομένων (δηλαδή ένα σύγχρονο Ζollverein), αλλά στα ζητήματα που θα συνέθεταν τελικά μια επί της ουσίας «ολοένα και στενότερη Ενωση», η Ε.Ε. πρακτικά βαδίζει προς τα πίσω. Ηδη κατά την οικονομική κρίση, αλλά και το προσφυγικό που ακολούθησε, δυστυχώς και τις δύο φορές με την Ελλάδα στο επίκεντρο, οι λύσεις οι οποίες δόθηκαν ήταν διακρατικές. Το κράτος αναδύθηκε πολύ ισχυρότερο και οι δομές της Ε.Ε. αποδείχθηκαν αδύναμες για να διαχειριστούν την κρίση.
Η αμφιθυμία της Ευρώπης έρχεται σε μιαν εποχή στην οποία οι γεωπολιτικές προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η υποήπειρος είναι σημαντικές.
Στα ανατολικά, το ηγετικό πρότυπο που πρεσβεύει ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν φαίνεται να κερδίζει έδαφος ακόμη και μέσα στην Ε.Ε. (βλ. Ορμπαν, Σαλβίνι κ.ά.), ενώ το ουκρανικό ζήτημα παραμένει σε εκκρεμότητα. Η μάχη για το βόρειο πέρασμα, λόγω των πάγων που λιώνουν, θα εντείνει τους ανταγωνισμούς των ευρωπαϊκών δυνάμεων και με τη Ρωσία, αλλά και με τις ΗΠΑ. Στα δυτικά, στην Ουάσιγκτον εδρεύει ένας ηγέτης ο οποίος διάκειται ανοιχτά εχθρικά προς το φιλελεύθερο πρότυπο της Ευρώπης. Στα νότια και τα ανατολικά μαίνονται πόλεμοι, ενώ οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές αποτελούν μόνιμη απειλή.
Η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα πλέγμα προκλήσεων σε φάσμα 360 μοιρών, ωστόσο επιλέγει να τις αντιμετωπίσει σε διακρατικό επίπεδο. Οπως όλα δείχνουν, οι προκλήσεις θα αυξηθούν τα επόμενα χρόνια. Κάτι που σημαίνει ότι κάθε κράτος θα κλείνεται ακόμη περισσότερο στα συμφέροντά του και στις στρατηγικές επιλογές του. Είναι μεν αυτονόητο, θα πρέπει δε να προβληματίζει, ιδιαίτερα μικρές χώρες όπως η Ελλάδα, που έχει μεταπολεμικά επενδύσει μέρος της ασφάλειάς της στη συμμετοχή σε οργανισμούς όπως η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ.