Τα μηχανήματα που προσέγγισαν χθες την περιοχή «Τρατολίμανο» στο Σούνιο είχαν σχετικά εύκολη αποστολή. Το μικρό οίκημα, μέσα σε δασική έκταση, δίπλα στη θάλασσα, είχε παραδοθεί από τον ιδιοκτήτη του οπότε εξέλειπε η πιθανότητα εχθροπραξιών. Με το οίκημα αυτό και μία ακόμη μάντρα σε γειτονικό σημείο, το υπουργείο Περιβάλλοντος κλείνει το πρόγραμμα κατεδαφίσεων σε αιγιαλούς και δάση κοντά στη λεωφόρο Αθηνών – Σουνίου, που ξεκίνησε λίγο μετά την τραγωδία στο Μάτι. Απολογισμός; Μόλις περί τα δέκα αυθαίρετα.
Το πρόγραμμα κατεδάφισης αυθαιρέτων στο παραλιακό μέτωπο, από το 35ο έως το 70ό χλμ. της λεωφόρου Αθηνών – Σουνίου εξαγγέλθηκε πριν από ένα έτος και στη συνέχεια ανατέθηκε με κατεπείγουσες διαδικασίες. Περιείχε μια «καινοτομία», που κατέστη εφικτή με νομοθετική ρύθμιση: ενώ οι κατεδαφίσεις αυθαιρέτων σε δάση και αιγιαλό πραγματοποιούνται από τις αποκεντρωμένες διοικήσεις, στην περίπτωση αυτή δόθηκε αρμοδιότητα και στο υπουργείο Περιβάλλοντος (στην Ειδική Γραμματεία Επιθεωρήσεων Περιβάλλοντος, Δόμησης, Ενέργειας και Μεταλλείων). Παράλληλα, το υπουργείο ανακοίνωσε την προκήρυξη του πρώτου διεθνούς διαγωνισμού για την κατεδάφιση 300-400 κτισμάτων από τις 3.200 που έχουν καταγραφεί στην Αττική (σε δάση, αιγιαλούς, παραλίες και οριοθετημένα ρέματα).
Τα προβλήματα φάνηκαν κιόλας από την πρώτη κατεδάφιση. Το πρώτο αυθαίρετο που είχε επιλεγεί ήταν ένα beach bar παραλιακού ξενοδοχείου στην Ανάβυσσο, το οποίο είχε καταγραφεί ως αυθαίρετο το 1997, το 2010 και το 2016. Παρότι οι ιδιοκτήτες του κτιρίου ήταν συνεργάσιμοι, μόλις τα συνεργεία μπήκαν στον χώρο υπολόγισαν ότι θα χρειάζονταν μέρες για να κατεδαφίσουν, καθώς ολόκληρη η παραλία είχε διαμορφωθεί με διαδοχικά στρώματα τσιμέντου. Τελικώς χρειάστηκαν… 4,5 εβδομάδες! Ανάλογη ήταν η κατάσταση και στο δεύτερο beach bar που κατεδαφίστηκε στο Μαύρο Λιθάρι, το οποίο χρειάστηκε εβδομάδες για να «εξαφανιστεί» λόγω των εκτεταμένων επεμβάσεων στις οποίες είχαν προχωρήσει τις τελευταίες δεκαετίες οι ιδιοκτήτες του. Τελικός απολογισμός της προσπάθειας; Περί τα δέκα αυθαίρετα, κάποια από τα οποία μάντρες.
Ο δε διεθνής διαγωνισμός, με προϋπολογισμό 500.000 ευρώ, δεν κατέληξε ποτέ. Μόλις μία εταιρεία υπέβαλε προσφορά και καθώς δεν διέθετε όλα τα απαραίτητα έγγραφα αποκλείστηκε και ο διαγωνισμός ακυρώθηκε. Αιτία της χαμηλής συμμετοχής; Εχοντας πλέον την εμπειρία των πρώτων κατεδαφίσεων και προκειμένου να κάνει πιο αποτελεσματική τη διάθεση των χρημάτων, το υπουργείο ζήτησε στον διαγωνισμό τιμές «κατ’ αποκοπήν», δηλαδή προσφορά με βάση συγκεκριμένο αριθμό αυθαιρέτων. Οι εργολάβοι, όμως, του χώρου δεν ήθελαν να αναλάβουν το ρίσκο και έτσι απείχαν. Είναι τώρα στο χέρι του νέου υπουργού να επαναπροκηρύξει τον διαγωνισμό, δίνοντάς του νέα ώθηση.
Προχθές έληξε και η προθεσμία που είχε δώσει το Πράσινο Ταμείο στις αποκεντρωμένες διοικήσεις όλης της χώρας να διεκδικήσουν συνολικά 6,7 εκατ. ευρώ για κατεδαφίσεις. Το μεγαλύτερο μέρος των πόρων έχει κατανεμηθεί στην Αττική (1,6 εκατ. ευρώ), στην Κρήτη, σε Μακεδονία- Θράκη και Πελοπόννησο – Δυτική Ελλάδα και Ιόνιο (από 1,1 εκατ. ευρώ), στο Αιγαίο (935.000 ευρώ). Τώρα οι αποκεντρωμένες πρέπει να προκηρύξουν διαγωνισμούς σύμφωνα με τους πόρους που έλαβαν και να αναλάβουν δράση, κάτι που μέχρι σήμερα ελάχιστες έχουν πράξει σοβαρά.
Πού «χωλαίνουν» οι κατεδαφίσεις
Γιατί αποτυγχάνουν οι προσπάθειες κατεδάφισης αυθαιρέτων στον αιγιαλό ή στα δάση; Το σύνηθες είναι η απουσία πολιτικής στήριξης, κάτι που όμως δεν ίσχυε στη συγκεκριμένη περίπτωση, καθώς οι κατεδαφίσεις είχαν προβληθεί πολιτικά μετά το Μάτι. Μια άλλη αιτία είναι ότι υποεκτιμάται ο χρόνος που χρειάζεται, ενώ απαιτείται και συνδυασμός έμπειρων υπαλλήλων και… αυστηρού εισαγγελέα, για να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά τυχόν αντιδράσεις.
«Κατά τη γνώμη μου, δεν ήταν σωστός ο τρόπος που οργανώθηκαν το τελευταίο έτος οι κατεδαφίσεις», λέει ο Δημήτρης Δερματάς, καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Εφαρμογή της Περιβαλλοντικής Νομοθεσίας και μέχρι πρόσφατα ειδικός γραμματέας σώματος επιθεωρητών και ελεγκτών (σ.σ. η γραμματεία καταργήθηκε και οι αρμοδιότητες μεταφέρθηκαν στον υπουργό Περιβάλλοντος Κωστή Χατζηδάκη). «Πίστευαν ότι, μεταφέροντας την αρμοδιότητα στο υπουργείο Περιβάλλοντος, θα λυνόταν το πρόβλημα. Και την έφεραν σε μια υπηρεσία με τρεις ανθρώπους, που δούλευαν νυχθημερόν.
Δεν κατάλαβαν ότι η αποτυχία των κατεδαφίσεων αυθαιρέτων σχετίζεται με την παθογένεια του Δημοσίου γενικώς και συχνά οφείλεται σε συμφέροντα, χρηματισμούς, πιέσεις κ.ο.κ. Για εμένα, πιο βασικό πρόβλημα από την κατανομή της αρμοδιότητας είναι η απουσία μιας “αγοράς” κατεδαφίσεων. Εδώ έρχονται μικροεργολάβοι των οποίων οι κατεδαφίσεις δεν είναι το κύριο αντικείμενο, γι’ αυτό οι μεγάλοι διαγωνισμοί δεν πέτυχαν. Θα έπρεπε να δούμε πώς χειρίζονται αυτό το θέμα άλλες χώρες, γιατί είναι πιο αποτελεσματικές. Ενας άλλος λόγος είναι η απουσία πολιτικής στήριξης από τους συντονιστές των αποκεντρωμένων διοικήσεων και έμπειρου προσωπικού. Από όσους είναι σήμερα στις κατεδαφίσεις, μόνο ένα 5% ξέρει τι πρέπει να κάνει και έχει φιλότιμο να το κάνει. Σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα και όταν υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις, μπορεί τελευταία στιγμή να υπάρξει μια πολιτική παρέμβαση και να τα τινάξει όλα στον αέρα – θυμηθείτε τι είχε γίνει πριν από μερικά χρόνια στην Κρήτη».